به گزارش خبرگزاری ایمنا گروه استان‌ها؛ تعاریف مختلفی برای تالاب‌ها مطرح شده است اما به صورت کلی می‌توان تالاب‌ها را محیط‌هایی میان خشکی و آب دانست که موجودات زنده طبیعی بسیار غنی از نوع جانوری و گیاهی را در دل خود جای داده‌اند، ممکن است تالاب‌ها همواره دارای آب باشند یا اینکه گاه خشک و گاهی دارای آب باشند.
ویژگی اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آنها است و آب آنها ممکن است شور باشد یا شیرین. این تالاب‌ها در جای جای کره زمین با توجه به اقلیم و شرایط جغرافیایی شکل گرفته‌اند و هر کدام ویژگی‌های منحصربه‌فرد و خاص خود را دارند.
در کشورمان ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع طبیعتش، تالاب‌های گوناگونی وجود دارد که نقش بسیار مهمی را در اکوسیستم طبیعی ایفا می‌کنند.
آنها کارکردهای بسیاری در زمینه تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، کنترل سیلاب، حفاظت در برابر آلاینده‌ها و گردو غبار و جلوگیری از وقوع طوفان دارند و محل رویش گیاهان شناور و آبزی و پناهگاهی خوب برای انواع گیاهان و جانوران هستند.
تخمین زده می‌شود که وسعت تحت پوشش تالاب‌های ایران حدود سه میلیون هکتار از اراضی کشور باشد که به صورت ملموسی بیشتر این نواحی همجوار با جامعه روستایی و اراضی کشاورزی بوده و پیوندی بسیار پیچیده و زیبا بین بخش کشاورزی و زیست‌بوم تالاب‌ها وجود دارد که هرگونه تغییر در بخش کشاورزی بر منابع تالابی و حیات آنها اثرگذار است.
کنوانسیون رامسر به عنوان قدیمی‌ترین معاهده بین‌المللی دنیا در سال (۱۳۵۰)، با موضوع حفاظت از طبیعت و تنوع‌زیستی تالاب‌ها شکل گرفت که ایران نیز در شکل‌گیری آن نقشی کلیدی ایفا کرد.
در این کنوانسیون به عنوان مهمترین و شناخته‌شده‌ترین مرجع، فهرستی از تالاب‌های مهم دنیا تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد.
بر اساس آمارها در کشور ایران ۱۵۴ تالاب وجود دارد که ۸۴ تالاب بین‌المللی و ۳۴ تالاب هم عضو کنوانسیون رامسر هستند که با توجه به گزارش سال ۲۰۲۰ شاخص‌های EPI در حوزه آب، ایران در شاخص «از دست دادن تالاب‌ها» با نمره ۴۵.۴ در رتبه جهانی ۹۸ قرار گرفته و نسبت به ۱۰ سال گذشته نمره کشور ۱۴.۱ درصد افت داشته است.
برخلاف رشد و آگاهی مردم و کشورها نسبت به اهمیت حفاظت از محیط‌های طبیعی به ویژه تالاب‌ها، هنوز درک واقعی از اهمیت، کارکرد و اهمیت این زیستگاه‌های حیاتی و متنوع بسیار پایین است و به اعتقاد کارشناسان زیست محیطی، حیات و بقای بسیاری از تالاب‌های کشور در معرض خطر قرار گرفته که امروز بیش از همه چیز، خشکی جدی‌ترین تهدید این تالاب‌ها محسوب می‌شود.
عواملی همچون کاهش بارندگی‌ها، ورود فاضلاب و پسماند به داخل آب تالاب‌ها، ساخت و سازهای غیرمجاز، حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آب تالاب‌ها توسط کشاورزان پیرامون و کشت‌های پر آب‌بر و چند باره در طول سال در اراضی پایاب این تالاب‌ها، اکنون بقای تعدادی از این اکوسیستم‌های باارزش را با تهدید جدی روبرو کرده است، به گونه‌ای که آرزو اشرفی‌زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است: امروزه وضعیت بسیاری از تالاب‌های کشور خوب نیست و ناخوش احوال هستند.
در ادامه وضعیت کنونی تعدادی از تالاب‌های مهم کشور را در استان‌های مختلف در مورد بررسی قرار داده‌ایم.
تأمین حقابه مهمترین مشکل تالاب میقان
یوسف یوسفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی با بیان اینکه امید می‌رود اعتبار مورد نیاز برای حفظ تالاب میقان تا پایان اسفند تعیین شود، اظهار می‌کند: با تغییر کاربری و سدسازی‌ها در بالا دست تالاب میقان اراک سال‌ها است که آب پیش‌بینی شده وارد این تالاب نمی‌شود.
وی می‌افزاید: مهمترین مشکل تالاب میقان اراک حقابه طبیعی آن است که به میزانی که برای آن در نظر گرفته شده، وارد آن نمی‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی تصریح می‌کند: بین ۲۷ تا ۴۲ میلیون متر مکعب حقابه طبیعی است که باید وارد تالاب میان شود تا این تالاب بتواند زنده و پویا باشد اما تاکنون این میزان حقابه را نداریم.
یوسفی اضافه می‌کند: در صورتی که پساب خروجی فاضلاب شهری که هزار لیتر بر ثانیه برآورد شده است به صورت کامل وارد تالاب میقان اراک شود، میزان آب آن به ۳۶ میلیون متر مکعب می‌رسد اما این میزان هم وارد این تالاب نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی برنامه دارد که این پساب را به بخش‌های دیگری انتقال دهد و ۲۰۰ لیتر بر ثانیه یعنی یک پنجم پساب به تالاب اختصاص داده شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی با اشاره به شعار روز جهانی تالاب‌ها با عنوان حیات انسان‌ها و تالاب‌ها در هم آمیخته است، بر اهمیت موضوع تالاب‌ها و نیاز روز افزون به تبادل نظر و گسترش فرهنگ‌سازی عمومی در راستای حفاظت از تالاب‌ها تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: روز جهانی تالاب‌ها یادآور و تاکید کننده اهمیت تالاب‌ها و ضرورت حفاظت از آنها ست چراکه حفاظت از تالاب‌ها حفاظت از تنوع زیستی و حفظ پایداری زندگی جوامع محلی و زمینه‌ساز توسعه پایدار است.
یوسفی تاکید می‌کند: ثبت روز جهانی تالاب‌ها با هدف آگاهی بخشی به مردم در راستای اهمیت تالاب‌ها انجام شد و این روز هر ساله در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود.
وی اظهار می‌کند: تالاب میقان اراک به دلیل اینکه در مرکز کشور قرار گرفته و هر ساله پذیرای بیش از ۱۵ هزار پرنده مهاجر است دارای اهمیت ویژه‌ای است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی با بیان اینکه نزدیکی تالاب میان به کلان‌شهر اراک دومین موضوعی است که به اهمیت این تالاب اضافه می‌کند، می‌گوید: در سال ۱۳۹۵ برنامه جامع مدیریت تالاب میقان تدوین شده است و برای اجرا توسط استاندار وقت به تمام دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شده است.
یوسفی خاطرنشان می‌کند: این برنامه جامع در کارگروه توسعه و برنامه‌ریزی استان تصویب شده است و وجهه قانونی بسیار زیادی دارد.
وی با بیان اینکه ۱۷ دستگاه در این زمینه مسئول هستند و وظیفه حفظ و نگهداری از تالاب میقان را بر عهده دارند، تصریح می‌کند: آب تالاب توسط شرکت آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب استان مرکزی، پوشش گیاهی آن توسط اداره منابع طبیعی اراضی ملی در اطراف تالاب توسط منابع طبیعی مدیریت می‌شود.
تالاب میقان جز هشت تالاب دارای برنامه جامع مدیریت تالاب است
یوسفی اضافه می‌کند: تالاب میان اراک یکی از هشت تالاب کشور است که دارای برنامه جامع مدیریت تالاب است.
وی، سطح آبگیر تالاب میقان اراک را حدود ۱۲.۵ هزار هکتار عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: عرصه شکار ممنوع منطقه تالاب ۲۵ هزار هکتار در نظر گرفته شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی با بیان اینکه تأمین حقابه تالاب توسط شرکت آب منطقه‌ای انجام می‌شود اظهار می‌کند: از آنجا که حیات تالاب‌ها وابسته به آب است و تالاب میان یک تالاب فصلی است اگر در فصل‌هایی که باید این تالاب آب داشته باشد، دچار کم آبی شود بدون شک دچار مشکلات عدیده‌ای خواهد شد.
یوسفی خاطرنشان می‌کند: در زمان تدوین برنامه جامع تالاب شش هدف راهبردی برای آن در نظر گرفته شد که با توجه به اینکه در هنگام تدوین این برنامه جامع شاهد هیچیک از مشکلاتی که در حال حاضر با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، مانند آتش سوزی تالاب، بحران بیماری‌ها و بحران گرد و خاک و مشکلاتی که را برای ساکنین در اطراف تالاب ایجاد می‌کند، نبودیم.
وی اظهار می‌کند: وقوع دو حادثه آتش سوزی و سه بار بیماری آنفولانزای فوق حاد پرندگان در چند سال اخیر به ما نشان داد که باید یک هدف راهبردی دیگری برای تالاب در برنامه مدیریت جامع در نظر گرفته شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه می‌دهد: پس از آتش سوزی اردیبهشت ماه سال جاری باید برنامه هدف راهبردی بحران‌های زیست محیطی تالاب میان نوشته شود.
یوسفی تاکید می‌کند: از آنجا که این برنامه یک برنامه جامع است و ۱۷ دستگاه در آن وظیفه دارند، جلسات متعددی در قالب یک کمیته تشکیل شده و پس از شنیدن نظرات این دستگاه‌ها برنامه جامعی نوشته شد و به زودی در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تصویب و به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ خواهد شد.
تالاب ۳۰۰ هزار هکتاری هورالعظیم
هورالعظیم یا کلان‌تالاب، بزرگ‌ترین تالاب مرزی خوزستان و یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های ایران است. تالاب هورالعظیم مساحتی بالغ بر ۱۲۰ هزار هکتار را در بر می‌گیرد و از نظر منابع جانوری و گیاهی، بسیار غنی است. ذخایر آب این تالاب از رود کرخه در ایران و رودخانه دجله در عراق تأمین می‌گردد. این تالاب زیستگاه بسیاری از پرندگان و همچنین کمیاب‌ترین سمور آبی جهان است.
تالاب مرزی هورالعظیم با بیش از ۳۰۰ هزار هکتار وسعت آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین است که یک سوم آن در ایران و دو سوم آن در کشور عراق قرار دارد. این زیستگاه منحصر به‌فرد، در جنوب غربی کشور در خوزستان و در انتهای رود کرخه واقع است.
بحران آب در حوضه کرخه از چند سال پیش تاکنون، این تالاب را نیز با تنش مواجه کرده است.
سال گذشته در پی خشک شدن بخش‌های وسیعی از هورالعظیم، این تالاب از اوایل تابستان شاهد آتش‌سوزی‌های گسترده به ویژه در بخش عراقی بوده، به طوری که دود غلیظ ناشی از آن در برخی روزها تا شش شهرستان در خوزستان، را دربرمی‌گیرد.
تدوین طرح احیای تالاب بین‌المللی هورالعظیم تا پایان سال آغاز می‌شود
داوود میرشکار، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه تدوین و اجرای طرح احیای تالاب بین‌المللی هورالعظیم در دستور کار این اداره کل قرار گرفته است می‌گوید: تا قبل از پایان سال مراحل انعقاد قرارداد و تدوین این طرح آغاز می‌شود.
وی می‌افزاید: طرح احیای تالاب هورالعظیم با مشارکت وزارت نفت، مناطق نفت خیز جنوب و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان انجام می‌شود که با برنامه ریزی‌های انجام شده تلاش می‌کنیم این طرح سال آینده به اجرا برسد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اضافه می‌کند: تالاب هورالعظیم یک تالاب بین‌المللی است که خدمات اکوسیستمی زیادی را به استان و کره زمین‌می‌دهد برای همین اجرای طرح احیای این تالاب از اهمیت بالایی برخوردار است.
میرشکار مراحل مختلف اجرای طرح را تشریح می‌کند و می‌گوید: پایش میزان آب ورودی از جمله موارد مورد اهمیت طرح احیا است.
وی به بررسی‌های مربوط به تأمین حقابه تالاب هورالعظیم نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: برای تأمین حقابه این تلاب، رهاسازی آب از سد (کرخه) انجام می‌شود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که به دلیل برداشت‌های غیرمجاز در مسیر، همه حقابه هورالعظیم محقق نمی‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اضافه می‌کند: ما قصد داریم میزان آب ورودی دقیق به تالاب را سنجش کنیم تا بتوانیم آب را به بخش‌های مختلف تالاب برسانیم از سوی دیگر نیز برنامه داریم از ظرفیت آب‌های مجازی برای تالاب بهره‌مند شویم.
میرشکار خاطرنشان می‌کند: احیای زیستگاه پرندگان، کاهش اقدامات مخربی که در حوزه انتقال نیرو و برق و سایر لوله‌گذاری‌ها در تالاب بر جای گذاشته‌اند و رساندن این اقدامات به سطح استاندارد و مدیریت اکوسیستم تالاب از دیگر اهداف طرح احیای تالاب هورالعظیم است.
وقوع خشکسالی‌های متعدد در تالاب هشیلان
تالاب هشیلان در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر کرمانشاه واقع شده است و وسعت آن حدود ۴۵۰ هکتار است که در دامنه دو کوه خورین و ویس قرار گرفته و آب تالاب از سراب سبز علی تأمین می‌شود.
ابن تالاب دارای بیش از ۱۱۰ جزیره کوچک و بزرگ است و پرنده‌های مهاجر به دلیل داشتن نیزارهای موجود در سطح آن برای زمستان گذرانی هر سال این تالاب را انتخاب می‌کنند.
اسم تالاب هشیلان از دو بخش «هشی» و «لان» تشکیل شده که هشی به معنی مار و لان به معنی لانه است که در واقع به معنی لانه مارها است.
در این تالاب گونه‌های جانوری و گیاهی مختلفی وجود دارد از جمله انواع پستانداران همچون گراز وحشی، روباه، گرگ، خرگوش، شغال، مار، کل و بز و گربه وحشی هم گاهاً دیده شده و پرنده‌های مهاجر و آبزی و کنارآبزی نیز از جمله غاز خاکستری، اگرت، حواصیل، ماهی‌ها، سخت پوستان و دوزیستان مختلف در این تالاب مشاهده شده‌اند. در واقع این تالاب یک اکوسیستم جامع و کامل است که در سال‌هایی که بارندگی مطلوب باشد دبی آن بین ۴۰۰ تا ۴۱۰ لیتر در ثانیه است.
ثریا قربانی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی محیط زیست استان کرمانشاه تاکید می‌کند: طی چند سال اخیر شاهد خشک شدن تالاب هشیلان هستیم و علت آن علاوه بر خشکسالی، حفر چاه‌های غیرمجاز در اطراف تالاب و همچنین برداشت‌های بی‌رویه و غیراصولی چاه‌های مجاز است و کشاورزان منطقه نیز از الگوی کشت مناسب استفاده نمی‌کنند و چندین دوره کشت دارند که باعث خشک شدن تالاب در تابستان و به خطر افتادن حیات زیست‌مندهایی می‌شود که حیات آنها به تالاب وابسته است.
وی می‌افزاید: در همین راستا جلساتی را با دادگستری کرمانشاه داشته‌ایم که تاکید بر این شده چاه‌های غیرمجاز مسدود شوند و تاکنون پرونده ۱۹ چاه غیرمجاز به مراجع قضائی معرفی شده است که حکم پلمپ آنها اخذ شده و تقریباً ۱۹ چاه مسدود شدند.
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی محیط زیست استان کرمانشاه ادامه می‌دهد: اما این اقدام تأثیر آن‌چنانی بر این تالاب نداشته چون باید برای چاه‌های مجاز اطراف تالاب نیز کنتور نصب شود تا میزان مصرف اصولی مشخص شود و برداشت بی‌رویه نداشته باشند.
قربانی اضافه می‌کند: همچنین باید کشت‌های صورت گرفته در انجا کشت‌های آب‌بر نباشد. در حال حاضر با منابع طبیعی نیز وارد مذاکره شده‌ایم که طرح آبخیرداری در این منطقه اجرا شود تا وضعیت آن سرو سامان بگیرد.
وی تاکید می‌کند: در مجموع برای نجات تالاب باید چاه‌های غیر مجاز مسدود شوند، طرح آبخیزداری در آن اجرا شود و الگوی کشت مناسب را کشاوران رعایت کنند و کشت دوم و سوم را نداشته باشند چون تالاب کشش این را ندارد که این همه آب از آن برداشت شود.
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی محیط زیست استان کرمانشاه خاطرنشان می‌کند: تالاب هشیلان یک سایت پرنده‌نگری دارد که احتمال زیاد تا اواخر سال جاری قابل بازدید می‌شود.
خشکی تالاب هامون طی چند سال اخیر
تالاب بین‌المللی هامون بزرگ‌ترین دریاچه و تالاب آب شیرین ایران بوده که از تالاب‌های هامون هیرمند، هامون سابوری و هامون پوزک تشکیل شده است.
این تالاب به صورت مشترک بین کشور ایران و افغانستان و در شمال استان سیستان و بلوچستان و به صورت هلالی دشت سیستان را در برگرفته است.
وسعت این تالاب ۱۵ هزار و ۱۹۷ کیلومتر مربع بوده و اقلیم منطقه نیز گرم و خشک است.
وزش بادهای مداوم به ویژه باد ۱۲۰ روزه که از نیمه اردیبهشت تا نیمه‌های شهریور ادامه دارد از ویژگی‌های اقلیمی این منطقه بوده، هر چند که این بادها در حال حاضر از ۱۲۰ روز به حدود ۲۰۰ روز نیز ادامه یافته است.
سرعت این بادها حتی به بیش از ۱۴۰ کیلومتر در ساعت نیز می‌رسد و باعث شده تا منطقه سیستان جز مناطق با بیشترین فرسایش بادی به شمار آید.
این تالاب از رودخانه هیرمند که از کشور افغانستان سرچشمه می‌گیرد تغذیه می‌شود و وابستگی شدیدی به ورود آب از این رودخانه دارد اما با توجه به احداث سدهای مختلف در مسیر رودخانه توسط کشور افغانستان و همچنین پایبند نبودن دولت افغانستان نسبت به رهاسازی حقابه هامون دچار بی‌آبی شده و در واقع خشک شده است.
حسین جان‌پرور، رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: از سال ۹۸ آبگیری تالاب متوقف شده و در سه سال اخیر هیچ آبی وارد بستر تالاب هامون نشده است و این تالاب به کلی خشک شده و کارکردها و خدمات متنوع و ارزشمند آن نیز کاهش و یا از بین رفته است.
وی ادامه می‌دهد: اقداماتی توسط اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان برای حفظ و احیای پوشش گیاهی این تالاب انجام شده اما ضروری است که دستگاه دیپلماسی برای تأمین حقابه تالاب از رودخانه هیرمند در کشور افغانستان به صورت جدی ورود کرده تا این کشور به تعهداتش نسبت به رهاسازی آب از رودخانه هیرمند عمل کند.
رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌افزاید: اجرای طرح قرق تالاب برای جلوگیری از ورود دام به ویژه شتر به تالاب و احیای پوشش گیاهی بومی و نهال‌کاری از اقدامات تأثیرگذار سازمان حفاظت محیط زیست در تالاب است هر چند فعالیت‌های اجرایی لایروبی انهار ورودی به تالاب و احیای گودی‌های طبیعی برای هدایت بیشتر آب و ماندگاری آب نیز صورت گرفته است.
جان‌پرور با اشاره به طرح مالچ‌پاشی با مالچ‌های سازگار با محیط زیست برای جلوگیری و یا کاهش ریزگردها، خاطرنشان می‌کند: از فعالیت‌های دیگر اداره‌کل حفاظت محیط زیست اجرای طرح‌های پایلوت و نهال‌کاری به روش‌های نوین و کم آب‌بر از جمله طرح واترباکس است.
تالاب گاوخونی
تالاب بین‌المللی گاوخونی، در شرق شهرستان ورزنه استان اصفهان جای گرفته‌است و رودخانه زاینده‌رود به آنجا می‌ریزد. تالاب گاوخونی یکی از تالاب‌های مشهور در جلگه مرتفع مرکزی ایران به‌شمار می‌آید.
این تالاب حیاتی منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع را پوشانده که ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۴۷۰ متر و بیشینه عمق آن ۱۵۰ سانتی‌متر است.
نوسانات و تغییرات اقلیمی در مواقع ترسالی و خشکسالی و شرایط مدیریتی متفاوت، بر وضعیت آبی تالاب سیطره داشته و تخصیص بی‌رویه آب به صنایع و باغ‌ها، آب ورودی این تالاب را مدتهاست به صفر رسانده و عملاً این تالاب از بین رفته است.
تالاب بین‌المللی گاوخونی با وسعت ۴۷۰۰۰ هکتار که در نزدیکی کانون بحران گرد و غبار شرق اصفهان به وسعت ۲۲۵۰ هزار هکتار قرار دارد، در صورت عدم احیا می‌تواند خود به کانون بحران دیگری تبدیل شود.
در سال جاری با خشک شدن این تالاب حدود ۷۰۰ پرنده آبزی و کنارآبزی که به این منطقه مهاجرت کرده بودند به دلیل خشکی تالاب دیگر در این منطقه نیستند.
نابودی پرندگان مهاجر یکی از پیامدهای خشکی تالاب گاوخونی است
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و کارشناس محیط‌زیست ایران در امور محیط طبیعی می‌گوید: وقتی رودخانه زاینده‌رود خشک شده، نباید انتظار داشت که تالاب گاوخونی شرایط مناسبی داشته باشد. گاوخونی یک قهوه خانه بین‌راهی بود برای پرندگان مهاجری که از روسیه و سیبری حرکت می‌کردند و دو هزار کیلومتر راه می‌آمدند تا به تالاب برسند.
وی با اشاره به قرار گرفتن تالاب گاوخونی در مرکز ایران، اظهار می‌کند: این تالاب بهترین مکان برای پرندگان مهاجر بود که در اثر بال زدن‌های پیاپی، درجه حرارت بدنشان به بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسید، آنها در گاوخونی فرود می‌آمدند تا خنک شوند و سه چهار روز استراحت کنند، بعد راهی آفریقا می‌شدند؛ اما اکنون تالاب خشک شده و پرندگان مهاجر مجبورند در جست‌وجوی آب همچنان به راه خود ادامه دهند.
بوم‌شناس و کارشناس محیط‌زیست ایران در امور محیط طبیعی یکی از پیامدهای خشکی تالاب گاوخونی را نابودی پرندگان مهاجر می‌داند و می‌افزاید: وضع همه تالاب‌ها از جمله گاوخونی بسیار نگران‌کننده است، لاشه‌های این پرندگان که در جست‌وجوی آب در منطقه بودند، در فواصل مختلف پیدا شده است، این موضوع نشان می‌دهد هر دو هدفی که کنوانسیون رامسر دنبال می‌کرد، یعنی حفظ تالاب‌ها و پرندگان مهاجر، در حال از بین رفتن است.
لزوم تخصیص اعتبار برای احیای تالاب گاوخونی
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان نیز با اشاره به اهمیت و جایگاه تالاب بین‌المللی گاوخونی در اکوسیستم زیست‌بوم فلات مرکزی کشور و حفظ حیات پرندگان، جانداران و گیاهان مختلف، می‌گوید: این تالاب در گذشته سالانه میزبان ۱۵۰ هزار بال انواع پرنده بوده است، اما بر اساس آخرین سرشماری سالانه کمتر از ۷۰۰ پرنده مهاجر در این تالاب مشاهده می‌شود.
وی با بیان اینکه اجرای طرح احیای تالاب گاوخونی اجتناب‌ناپذیر است، اظهار می‌کند: حفاظت تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی، حفظ فرصت‌های ارزشمند گردشگری، حمایت از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی، تغییرات و تعدیل آب و هوای منطقه، کنترل سیلاب، پالایش آلاینده‌ها و تصفیه پساب از کارکردهای ارزشمند تالاب گاوخونی است که با احیای این تالاب بین‌المللی ضمن محافظت از منابع آب و خاک، مخاطرات زیست‌محیطی و بیابان‌زایی در سطح استان اصفهان نیز کاهش پیدا می‌کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اظهار می‌کند: خشک شدن تالاب تبعات زیستی بسیاری همچون خیزش گردوغبار، کاهش حجم سفره‌های آب زیرزمینی و تشدید بیماری پوستی سالک در منطقه را به‌همراه خواهد داشت.
وی با اشاره به کنوانسیون بین‌المللی رامسر، تصریح می‌کند: این کنوانسیون برای حمایت از زیستگاه‌های پرندگان مهاجر آبی در تالاب‌های مهم دنیا تشکیل شده و یکی از تالاب‌های مورد تاکید آن، تالاب گاوخونی اصفهان است.
شیشه‌فروش درباره ثبت شهر ورزنه به‌عنوان شهر تالابی جهان در سایت کنوانسیون رامسر که اهمیت احیای تالاب گاوخونی را حائز اهمیت می‌کند، می‌گوید: تأمین حقابه تالاب گاوخونی و زاینده‌رود بسیار حیاتی است و درخواست داریم که سازمان محیط زیست و منابع طبیعی وزارت نیرو همکاری ویژه‌ای را برای احیای این تالاب بین‌المللی انجام دهند.
وی اظهار می‌کند: در سال‌های اخیر چندین مرتبه از سازمان محیط‌زیست کشور درخواست کردیم به منظور احیای این تالاب اقدامات لازم را اجرایی کنند، همچنین موضوع آن در دستور کار، کارگروه سازگاری با کم‌آبی با پیگیری‌های آب‌منطقه‌ای استان قرار گرفته است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه تالاب گاوخونی به کانون بحرانی فرسایش بادی در مرکز کشور تبدیل شده است، می‌افزاید: لازم است سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور مطابق طرح اکوسیستم‌های تالابی و در جهت اجرای قانون حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر با همکاری وزارت نیرو نسبت به احیای تالاب گاوخونی و حقابه آن اقدام کند.
وضعیت تالاب انزلی بحرانی است
تالاب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار در شمال ایران، در استان گیلان و در نزدیکی بندر انزلی قرار گرفته است. پهنه آبی تالاب در شهرستان انزلی قرار گرفته است.
این تالاب، از مهمترین و بزرگ‌ترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران ایران است و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران می‌آیند. تالاب انزلی چندین جزیره را نیز در خود جای داده است.
شعبان جعفری، رئیس شورای اسلامی شهر بندر انزلی می‌گوید: هم اکنون وضعیت تالاب انزلی بحرانی است و وضعیت زیست محیطی تالاب روز به روز بدتر می‌شود.
وی می‌افزاید: شهرداری و شورای اسلامی شهر انزلی متولی حفظ و نگهداری تالاب نیست و وزارتخانه و سازمان‌های بزرگی چون معاونت ریاست جمهوری، حفاظت محیط زیست و آب منطقه‌ای باید به وضعیت بحرانی تالاب انزلی رسیدگی کنند.
رئیس شورای اسلامی شهر انزلی خاطرنشان می‌کند: تالاب انزلی یک تالاب بین‌المللی و متعلق تمامی مردم ایران است و تحت پوشش کنوانسیون رامسر قرار دارد، اما برای نجات و حفظ تالاب اراده محکمی از سوی مسئولان متولی نیست.
جعفری تصریح می‌کند: از سال ۱۳۹۴ هر ساله جشنواره گلدهی لاله‌های تالابی انزلی با هدف شناساندن گل زیبای لاله تالابی و کم نظیر به عنوان شاخص اصلی تالاب بین‌المللی انزلی، فرهنگ سازی در جهت حفظ این گونه منحصر به فرد، توسعه صنعت گردشگری شهرستان و جلب توجه مسئولان متولی به مشکلات تالاب با همت شهرداری و شورای اسلامی شهر و با حضور اساتید برجسته و صاحب نام محیط زیستی برگزار شده است.
وی اظهار می‌کند: اکنون با وضعیت بحرانی که تالاب انزلی دارد به جای برگزاری جشنواره گلدهی باید سوگواره تالاب را برگزار کنیم زیرا طی سال‌های گذشته نجات و حفظ تالاب انزلی، اولویت اول سازمان حفاظت محیط زیست نبوده است.
رئیس شورای اسلامی اسلامی شهر انزلی با بیان اینکه مسئولان شهرستان جایگاهی در پیگیری مشکلات کلان کشوری ندارند و این مسائل باید از طریق مدیران کل استان و استاندار پیگیری شود، می‌گوید: در خصوص وضعیت تالاب انزلی جلسات منظمی در شهرستان برگزار شد و رئیس دادگستری سابق و فرماندار انزلی به صورت مستمر مشکلات تالاب را پیگیری کردند اما پیگیری آنها تاکنون نتیجه‌ای نداشته است.
نجات تالاب انزلی نیازمند اراده و اعتبارات ملی و تشکیل کارگروه تخصصی است
جعفری با بیان اینکه استاندار گیلان باید بابت وعده‌هایی که برای حفظ و احیای تالاب انزلی داده است متعهد باشد، می‌افزاید: سال گذشته رئیس جمهور به گیلان سفر کرد و معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از تالاب انزلی بازدید کردند و دغدغه‌ها و مشکلات تالاب از سوی مدیران شهرستان مطرح شد، اما مصوبات رئیس‌جمهور در خصوص تالاب تاکنون هیچ نتیجه و دستاوردی نداشته است.
وی خاطرنشان می‌کند: تالاب انزلی زیستگاه گونه‌های مختلف ماهیان، آبزیان و پرندگان است اما طی سال‌های گذشته با بی مهری مسئولان بخش بزرگی از تالاب خشک و محیط زیست آن با فاضلاب‌های خانگی و صنعتی آلوده شده است.
رئیس شورای اسلامی شهر انزلی اضافه می‌کند: ماهی سفید انزلی در کشور شهرت زیادی دارد و زمانی ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر در این تالاب به صیادی مشغول بودند و از طریق این شغل ارتزاق می‌کردند اما اکنون به دلیل آلودگی تالاب، زیستگاه ماهی سفید از بین رفته و صید و صیادی بسیار کاهش پیدا کرده است.
جعفری با بیان اینکه مسئولان در خصوص تالاب به وظیفه ذاتی خودشان عمل کنند، تصریح می‌کند: مجمع نماینده گیلان باید در خصوص پیگیری‌ها و اقدامات خود در زمینه مشکلات تالاب انزلی به مردم پاسخگو باشند و با مسئولانی متولی که در این زمینه کم کاری کرده‌اند برخورد قانونی شود.
وی می‌گوید: نجات تالاب بین‌المللی انزلی نیازمند اراده و اعتبارات ملی و تشکیل کارگروه تخصصی است، لذا از مسئولان استان و کشور انتظار داریم هر چه سریع‌تر برای نجات تالاب اقدامات مؤثری انجام دهند.
تالاب زریبار کردستان
تالاب زریبار که به عنوان دریاچه زریوار مریوان نیز خوانده می‌شود، در شهرستان مرزی مریوان در فاصله ۱۲۰ کیلومتری غرب سنندج مرکز استان کردستان واقع شده است.
این دریاچه دارای یک هزار و ۲۰۰ هکتار نیزار، سه هزار و ۴۰۰ هکتار پناهگاه حیات وحش و ۲ هزار و ۳۰۰ هکتار تالاب است که در سال ۱۳۹۷ به عنوان بیست و پنجمین تالاب کنوانسیون رامسر ثبت جهانی شده است.
طول دریاچه زریبار حدود پنج کیلومتر و عرض آن حدود ۱.۶ کیلومتر و وسعت تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداقل و حداکثر عمق آن به ترتیب دو و شش متر است.
زریبار در یک دره طولی وسیع قرار دارد و از ۲ طرف غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه شده و پوشش غالب اراضی منطقه را جنگل و بیشه‌زارهای نیمه انبوه تشکیل می‌دهد که گونه غالب جنگلی آن بلوط ایرانی است.
طی سنوات گذشته میزان حجم آب این تالاب با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده، اما همواره در طول فصول بارندگی با توجه به افزایش بارندگی‌ها در وضعیت خوبی قرار داشته است.
افزایش حجم آب زریبار در سال جاری
اقبال حمیدی، مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان در مورد آخرین وضعیت تالاب زریبا می‌گوید: طبق آخرین بررسی‌ها به صورت میانگین ۳۲ تا ۳۵ میلیون مترمکعب حجم ذخیره آب محدوده تالاب زریبار است که نسبت به سنوات گذشته، امسال حدود ۸ تا ۱۰ میلیون مترمکعب به دلیل وضعیت مطلوب بارندگی‌های سال گذشته و انتقال آب از سد گاران که از اواسط تابستان سال جاری صورت گرفت افزایش حجم آب تالاب را شاهد بوده‌ایم.
وی می‌افزاید: فاضلاب سه روستای ضلع شرقی تالاب زریبار نیز که از روستاهای محمده، سیف و برده‌رشه به درون آب دریاچه وارد می‌شد از یک ماه گذشته ساماندهی شده و در حال حاضر فاضلاب هیچ روستایی عملاً دیگر وارد زریبار نمی‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان ادامه می‌دهد: انسداد چاه‌های آب غیرمجاز حاشیه این تالاب جزو مطالبات اصلی ما است که در حیطه وظایف شرکت آب منطقه‌ای قرار دارد.
حمیدی تاکید می‌کند: آمار چاه‌های غیرمجاز ۴۰۰ حلقه اعلام شده است اما برآورد می‌کنیم که حداقل دو برابر این آمار هم وجود داشته باشد که ما آمار دقیقی را در این زمینه در اختیار نداریم.
وی تصریح می‌کند: انتقال آب از سد گاران به ۱۶۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی پایاب تالاب زریبار با این هدف صورت گرفت که در اولویت اول چاه‌های غیرمجاز و سپس چاه‌های مجاز از مدار خارج شوند چون برداشت آب از تالاب زریبار نباید ادامه داشته باشد و ما این مسئله را به صورت جدی پیگیری می‌کنیم.
نیزارهای تالاب زریبار رشد بی‌رویه نداشته است
مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان می‌گوید: نیزارها یکی از جاذبه‌های گردشگری تالاب زریبار بوده که محل زمستان گذرانی، آبادانی و حتی تغذیه آبزیان و پرنده‌های کنارآبزی این تالاب هم هست. وجود نی در تصفیه بیولوژیکی تالاب نقش اساسی دارد که بر اساس بررسی نقشه‌ها و عکس‌های هوایی که از ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته داشته‌ایم، برخلاف انظار عمومی رشد بی‌رویه نیزار را نداشته‌ایم و عملاً رشد نیزار به سمت کاسه آبی تالاب صورت نگرفته است.
حمیدی اضافه می‌کند: به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش نزولات جوی در سنوات گذشته و خشکسالی‌هایی که پدیده غالب در سطح کشور بوده، شاهد پایین آمدن سطح آب دریاچه بوده‌ایم که اینگونه نشان داده که نیزارها به سمت مرکز تالاب گسترش پیدا کرده‌اند اما در واقع این طور نیست و خود نیزارها در تصفیه بیولوژیکی تالاب زریبار نقش اساسی دارند.
وی می‌افزاید: سالانه بالغ بر ۵۰ هزار پرنده مهاجر از شمال سیبری و مناطق شمالی ایران برای زمستان‌گذرانی و حتی در تابستان و پاییز به این تالاب کوچ می‌کنند چون یکی از منابع آبی پایدار و از تالاب‌های پویای کشور است.
کاهش محسوس آتش‌سوزی نیزارهای زریبار
مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان تصریح می‌کند: در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هکتار آتش‌سوزی در سطح نیزارهای زریبار داشته‌ایم اما در سال ۱۴۰۱ این آمار به ۲۵۰ هکتار رسید و در سال جاری با حمایت مردم روستاهای اطراف زریبار، انجمن‌های فعال زیست محیطی شهر مریوان و آموزش خود مردم، کمتر از ۲۵ هکتار آتش‌سوزی داشته‌ایم که جای قدردانی ویژه از مردم این منطقه دارد.
حمیدی اضافه می‌کند: نظارت همکاران محیط زیست و دوربین‌های پایش و کنترلی که در نقاط مختلف زریبار برای شناسایی افرادی که در حوزه شکار هستند و افرادی که در حوزه تخریب و تصرف اقدام می‌کنند نیز به حفظ دریاچه کمک کرده است.
وی تاکید می‌کند: بر خلاف افکار مردم، این نیزارها باعث نابودی زریبار نیستند بلکه یکی از موارد تلطیف هوای شهر مریوان و کاهش آلاینده‌ها و محل زیست مناسبی برای پرنده‌های بومی و مهاجر هستند که گردو غبار را جذب و اکسیژن تولید می‌کنند و اگر جنگل‌های مریوان و این نیزارها وجود نداشتند آب و هوای مریوان مناسب نبوده و جذب گردشگر را در این شهر نداشتیم، به همین دلیل وجود نیزارها جای نگرانی ندارد.
برخورد با ساخت و سازهای غیرمجاز در حاشیه تالاب زریبار
مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان می‌گوید: ساخت و سازهای غیرمجاز در سنوات گذشته در اطراف تالاب زریبار وجود داشته که برای آنها تشکیل پرونده شده و در مراجع قضائی در دست پیگیری و در انتظار حکم تخریب هستند. اجازه نمی‌دهیم ساخت و ساز غیرمجاز شکل بگیرد چون حفظ این تالاب به عنوان نگین غرب کشور و یک تالاب پویا در سطح کشور برای ما حیاتی است.
حمیدی ادامه می‌دهد: باید با کمک مردم در کنترل آلاینده‌ها و مهار ساخت و سازهای غیرمجاز تلاش کنیم تا این تالاب جاذبه گردشگری خود را حفظ کند و همچنان جای مناسبی برای آبزیان و پرنده‌ها باشد چون در غیراینصورت از سطح جهانی حذف خواهد شد.
وی تاکید می‌کند: خود این تالاب و نیزارهای می‌تواند منبع درآمد بسیار خوبی برای مردم اطراف تالاب و روستاهای حاشیه آن باشد و باعث توسعه گردشگری در این شهر می‌شود چون سالانه هزاران نفر گردشگر را جذب می‌کند و باعث بیشتر شناخته شدن مردم مریوان حتی به مجامع جهانی می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: ۲۹۸ گونه پرنده که بیشتر آنها بومی هستند در تالاب زریبار وجود دارد که در مجموع پنجاه درصد از تنوع گونه پرنده‌های کل کشور در این تالاب وجود دارند.
تالاب شادگان؛ مامن گونه‌های جانوری
یکی دیگر از تالاب‌های در معرض خطر ایران تالاب بین‌المللی شادگان با بیش از ۵۰۰ هزار هکتار وسعت در جنوب خوزستان قرار دارد و بزرگ‌ترین تالاب ثبت شده کشور در فهرست تالاب‌های بین‌المللی است.
این تالاب از طریق خورهای متعدد به خلیج‌فارس متصل می‌شود که با آب شیرین، لب‌شور و آب‌شور، محیطی مناسب برای زیست انواع آبزیان، پرندگان، جوندگان و حیوانات اهلی و وحشی در آن فراهم آمده است.
تالاب شادگان همه ساله در فصل پاییز میزبان انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر از مناطق سردسیر سیبری، روسیه، آسیای میانه و مناطق داخلی ایران است.
این تالاب به دلیل هوای معتدل در فصل زمستان محل زیست بیش از ۱۱۰ گونه گیاهی، ۱۷۴ گونه پرنده بومی و مهاجر شامل گیلانشاه و اردک مرمری، ۳۶ گونه پستاندار، سه گونه دوزیست و ۹ گونه خزنده است.
تالاب بین‌المللی شادگان از شمال به شادگان، از جنوب به رودخانه بهمن‌شیر و از سمت غرب به جاده دارخوین، آبادان و آب‌های خورموسی محدود می‌شود.
ضرورت مشارکت مردم برای مقابله با مشکلات زیست‌محیطی
سید عادل مولا، معاون مدیرکل محیط زیست استان خوزستان اظهار می‌کند: تالاب‌ها فارغ از نوع و وجود در هر منطقه جغرافیایی، عملکردها و خدماتی برای طبیعت و محیط زیست دارد که نبود آنها می‌تواند آسیب جدی به عرصه‌های طبیعی و زیستی وارد کند.
وی استفاده از ظرفیت مردم را رمز موفقیت برای مقابله با معضلات زیست‌محیطی می‌داند و می‌افزاید: اگر مشکل تالاب شادگان به این روش حل شود در حفظ محیط زیست مؤثر است.
معاون مدیرکل محیط زیست استان خوزستان ادامه می‌دهد: اگر به سمت مشارکت‌های مردمی حرکت نکنیم هر روز بحران‌های زیست‌محیطی جدیدی را تجربه خواهیم کرد.
مولا با بیان اینکه ارزش تالاب‌ها از هر زیست بوم دیگر بیشتر است، تصریح می‌کند: تالاب‌ها در حفظ آب و کشاورزی و حاصلخیزی خاک نقش اساسی دارد.
وی اضافه می‌کند: خشکسالی یکی از تهدیدات تالاب‌ها به شمار می‌رود، اما خطرناک‌تر از خشکسالی نابخردی مدیریتی ناشی از درج نکردن قوانین طبیعت در ایران است.
مولا خاطرنشان می‌کند: با توجه به شرایط خشکسالی و توسعه‌های بی‌رویه‌ای که وجود دارد مردم از این توسعه‌های ناپایدار متضرر می‌شوند و با مشارکت آنها این شرایط به حداقل خواهد رسید.
وضعیت بیشتر تالاب‌های کشورمان در وضعیت مناسبی نیست که می‌طلبد مسئولان و متولیان امر حساسیت و پیگیری بیشتری برای احیا و ماندگاری این تالاب‌ها داشته باشند تا حیات جانوری و گیاهی این مناطق با نابودی روبه‌رو نشود.
نظر شما