روح‌الله رشیدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در آذربایجان‌شرقی با اشاره به زمینه‌های شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در کلان‌شهر تبریز، اظهار کرد: مهم‌ترین علت ایجاد این پدیده «نابرابری» است؛ در پدیده حاشیه‌نشینی اتفاقاتی در مبدا و مقصد رخ می‌دهد تا ساکنان روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ مهاجرت کنند.
وی افزود: مشکلاتی که مربوط به مسائل شغلی، امرار معاش و امکانات اولیه زندگی در مکان مبدا است عامل حاشیه‌نشینی محسوب می‌شود، به‌عنوان مثال به دلیل از بین رفتن کشاورزی در بعضی روستاها و مناطق، کشاورزان دیگر قادر به گذران زندگی نبودند، از زادگاه خود کوچ کردند و در حاشیه شهرها ساکن شدند که این فرایند باعث شکل‌گیری حاشیه‌نشینی شده است.
نایب رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی تبریز اضافه کرد: در مقصد نیز اتفاقاتی روی می‌دهد؛ مراکز صنعتی و تجاری ایجاد شده و وجود فرصت‌های اشتغال جاذب افراد برای مهاجرت به شهرها است.
رشیدی خاطرنشان کرد: اهالی روستاها با این تصور که شهرها به دلیل وفور امکانات جای مناسبی برای زندگی است، دست به مهاجرت زدند که در ارتباط با تبریز هم این اتفاق افتاده است.
وی تصریح کرد: در واقع بعد از یک توسعه صنعتی نصف و نیمه که در تبریز اتفاق افتاد، از شهرهای اطراف مهاجرت به تبریز آغاز شد در حالی که توسعه به معنای واقعی شکل نگرفته است، آنچه که عنوان توسعه به خود گرفته، توسعه شهر محور و کلان‌شهر محور بوده است.
نایب رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی تبریز با اشاره به علت روند افزایش حاشیه‌نشینی، تاکید کرد: اولین دلیل مهاجرت این است که روستاها و شهرهای کوچک به عنوان منابع مولد و مراکز تولید مورد توجه نبوده و موضوع توسعه قرار داده نشده است. با وجود اینکه در کلان‌شهرها به ویژه در بافت اصلی شهر تبریز (از لحاظ اقتصادی، جغرافیایی و کالبدی) کشش و ظرفیت جذب این همه مهاجر وجود ندارد؛ بنابراین آن‌ها در بافت شهر جذب نمی‌شوند و آن‌ها در حاشیه شهر اسکان پیدا می‌کنند.
رشیدی اضافه کرد: دومین دلیل این است که افراد نسبت به توان اقتصادی خود برای ساخت مسکن در حاشیه شهر اقدام کرده‌اند؛ در واقع این اجبار به آن‌ها تحمیل شده و سومین دلیل این است که روند توسعه در زمان پهلوی، شهر محور و شهر مرکز بوده است و روستاها و شهرهای کوچک در فرایند توسعه، مدنظر قرار نگرفته بودند.
وی ادامه داد: کشاورزی به واسطه قانون اصلاحات ارضی دچار اختلال شد و این موضوع به نوبه خود سرعت مهاجرت را زیاد کرد. همه این مهاجرت‌ها منجر به جذب در درون بافت شهر نشد و این مسئله در نهایت شکل‌گیری حاشیه‌نشینی را در پی داشت.
رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تبریز با بیان اینکه حاشیه‌نشینی همچنان با روند پرسرعتی در حال گسترش است، اظهار کرد: از دهه ۴۰ به بعد، میزان مهاجرت به شکل غیرطبیعی رو به افزایش بوده است و شاهد بافت متراکم حاشیه‌ای در شمال و قسمتی از جنوب شهر تبریز هستیم.
رشیدی گفت: در بافت حاشیه‌نشین به واسطه این نوع از زندگی، بستر نامناسب اجتماعی ایجاد می‌شود چراکه ساکنان این مناطق با عنوان ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی شناخته شده‌اند و هرگز در متن مناسبات شهر از جمله مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار نگرفته‌اند و همیشه در حاشیه قرار می‌گیرند؛ به ویژه اگر تراکم بالا باشد.
وی خاطرنشان کرد: منظور از تراکم بالا این است که در یک محدوده جغرافیایی کوچک، تعداد زیادی از جمعیت ساکن باشند، به شکلی که کوچه‌ها، محل تردد و معبرها نامناسب بوده و فضای عمومی وجود نداشته باشد.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز افزود: امکان ساخت چنین فضاهایی وجود ندارد و به‌صورت طبیعی در نبود این امکانات و فضاها شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی هستیم که نه تنها رشد ندارد، بلکه توسعه پیدا می‌کند.
رشیدی تاکید کرد: بر اثر تداوم این شرایط، «نابرابری» که علت حاشیه‌نشینی است باز تولید شده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. مهم‌ترین پیامد باز تولید نابرابری در مناطق حاشیه‌نشین، ایجاد انواع آسیب‌ها حتی آسیب جسمانی و روانی خواهد بود، به عنوان مثال اگر پدر یک خانواده، نتوانسته است شغل مناسبی داشته باشد، فرزندانش هم به‌تبع آن نمی‌توانند خوب زندگی کنند. آن‌ها مجبور می‌شوند برای امرار معاش ترک تحصیل کنند و به همراه پدر سر کار بروند. این وضع برای حاشیه‌نشینان ادامه‌دار خواهد بود و آن‌ها عملاً امکان تحرک صعودی نخواهند داشت.
وی با اشاره به راه‌های مقابله با حاشیه‌نشینی، خاطرنشان کرد: باید هرچه زودتر مسئله حاشیه‌نشینی تعدیل و این بافت‌ها اصلاح شود، در حال حاضر زمان این نیست که از این افراد به عنوان ساکنان غیررسمی صحبت کنیم. اهالی این محلات چندین دهه است که در این مناطق زندگی می‌کنند و به دلیل موقعیت اجتماعی موقعیت مناسبی نداشته‌اند و امکان تحرک صعودی برای آن‌ها وجود ندارد.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز گفت: حاشیه‌نشینان نیز عضوی از شهر هستند و در اقتصاد این شهر و هویت شهری نقش دارند. ما در اولین اقدام باید حاشیه‌نشینان را به رسمیت بشناسیم تا آن‌ها به رسمیت شناخته نشوند، نمی‌توانیم مسئله حاشیه‌نشینی را حل کنیم.
رشیدی ادامه داد: به رسمیت شناختن، شناخته‌شده‌ترین راهکار برای حل مسئله حاشیه‌نشینی و بد مسکنی است، اگر حاشیه‌نشینان جذب بافت شهری شوند به شکل کاملاً طبیعی سایر مشکلات نیز حل می‌شود.
وی اضافه کرد: تا زمانی این برچسب بر پیشانی حاشیه‌نشینان است، این اهالی ساکنان غیررسمی و در اراضی متصرفه ساکن هستند، مشکل این مناطق حل نخواهد شد.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز با بیان اینکه طبق مصوبه مجلس اسناد ملکی برای حاشیه‌نشین‌هایی که قبل از سال ۱۳۹۴ در اراضی دولتی ساکن شده‌اند صادر می‌شود، اظهار کرد: این موضوع باعث ایجاد ارزش افزوده برای املاک مناطق حاشیه‌نشین می‌شود، اما مسئله بخشی از بافت حاشیه‌نشین با صدور سند حل نمی‌شود و دولت مکلف است آنجا را تخلیه کند.
رشیدی افزود: بافت ۴۸ هکتاری شمال تبریز و جنوب اتوبان پاسداران باید به شکل اورژانسی تخلیه شود، چراکه مخاطرات محتمل پر هزینه‌ای ساکنان حاشیه‌نشین را تهدید می‌کند.
وی تاکید کرد: شهرداری و دیگر نهادهای خدمات‌رسان با مسیرگشایی باعث رفع بحران و ایجاد ارزش افزوده منطقه‌ای می‌شوند؛ بنابراین نهادهای حاکمیتی باید در این مناطق مستقر شوند، به عنوان مثال همه نهادها در یک منطقه متمرکز شده‌اند و از سایر مناطق بی خبر مانده‌اند. باید خود در موقعیت قرار گیرند و از نزدیک شاهد مشکلات باشند تا بهتر بتوانند مسئله را حل کنند.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز با تاکید بر اهمیت نقش آفرینی رسانه‌ها در مسئله حاشیه‌نشینی، اظهار کرد: بخش عمده کار به رسمیت شناختن این ساکنان بوده و وظیفه دولت است، شهرداری نیز باید کمک کند. البته نقش رسانه‌ها به ویژه صداوسیما بسیار مهم است.
رشیدی افزود: عمل به قانون که در بودجه ۱۴۰۲ نیز تکرار شده بسیار مهم است و دولت را به صدور سند مکلف می‌کند، از طرف دیگر عملیات عمرانی همچون ایجاد فضاهای عمومی و احداث مدارس نیز می‌تواند بعضی از مشکلات حاشیه‌نشینان را رفع کند.
وی خاطرنشان کرد: ما باید به سمت مقاوم‌سازی این مناطق برویم و تا جایی که می‌توانیم با کمک خودِ مردم و اعتبارات دولتی اصلاح و نوسازی را انجام دهیم.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز با اشاره به زایش حاشیه‌نشینی روی گسل تبریز، تصریح کرد: این مسئله همیشه آزاردهنده و نگران‌کننده بوده است و شکی نیست که باید به فکر این بافت باشیم. ۴۸ هکتار لکه‌گذاری شده باید فوری تخلیه شود تا خدای ناکرده اتفاقی نیفتد که قادر به جبران آن نباشیم؛ جبرانی که بسیار پر هزینه خواهد بود.
رشیدی خاطرنشان کرد: شهرداری و شورای شهر بر اساس قانون یک سری وظایف دارند و اگرچه کلیت این موضوع و سامان‌دهی آن یک طرح ملی و حاکمیتی محسوب می‌شود، شهرداری مکلف است براساس قانون وظایف شهری برای رفع خطر از این مساکن و محلات اقدام کند.
وی با بیان اینکه طبق بند ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداری، احداث مسکن ارزان‌قیمت برای محرومان بخشی از رسالت این نهاد است، گفت: شهرداری می‌تواند فعالیت‌های دیگری همچون مسیرگشایی که باعث بالا رفتن ایمنی مناطق و دسترسی کامل می‌شود و ارزش منطقه‌ای را بالا می‌رود انجام دهد که این خود باعث توانمندسازی می‌شود.
عضو شورای اسلامی شهر تبریز تصریح کرد: ایجاد فضاهای عمومی همچون پارک‌ها و سالن‌های ورزشی جزو تکالیف شهرداری است، البته دولت نیز در این خصوص مکلف بوده و خدمات دیگری که بخشی از آن بر عهده شهرداری است همچون ایجاد خدمات بهداشتی، خانه‌های سلامت، مراکز فرهنگی، فرهنگسراها و ابنیه‌های فرهنگی که سبب ارتقای کیفیت زندگی می‌شود و موضوع اصلی که به شهرداری و شورا ارتباط دارد، تلاش برای عادلانه کردن توزیع بودجه‌های شهرداری است.
رشیدی در ادامه تاکید کرد: ردیف‌های اعتباری شهرداری در بودجه‌های سالانه، باید عادلانه و به نسبت نیازها توزیع شود و شورا هم مکلف است این را از شهرداری مطالبه کند.
نظر شما