به گزارش خبرگزاری ایمنا، حمل‌ونقل دارای بعد اجتماعی است، زیرا یکی از ابزارهای درآمدزایی گروه‌های کم‌درآمد جامعه به‌ویژه در شرایط اقتصادی نامناسب است؛ از این‌رو اگر سیستم حمل‌ونقل کارایی کافی و مناسب را نداشته باشد، این گروه‌ها با هزینه‌ای کم، وسایل نقلیه غیراستاندارد را فراهم می‌کنند و سفرهای درون‌شهری خود را انجام می‌دهند و با مشکلاتی از جمله ازدحام و ترافیک خیابانی، آلودگی هوا، شلوغی اتوبوس و مترو روبه‌رو می‌شوند و تبعات روحی و جسمی ناشی از آن را در طول روز با خود همراه می‌کنند.
مشکل تردد و حمل‌ونقل در شهرهای کشور به‌ویژه در کلان‌شهرها مسئله‌ای است که نوع زندگی تمام گروه‌های جامعه از جمله مدیر، کارمند، کاسب، دانشجو و محصل را تحت تأثیر قرار داده است و این مشکلات علاوه‌بر اتلاف وقت افراد جامعه از طرفی موجب بروز مشکلات زیست‌محیطی و از طرف دیگر موجب تحمیل بار اقتصادی سنگینی بر بدنه جامعه و دولت می‌شود.
در حوزه حمل‌ونقل کشور مشکلات متنوعی وجود دارد که موجب ترافیک گرفتارکننده در شهرها، نقص‌های زیرساختی، کاهش کیفیت هوا در بعضی شهرها، مسائل مربوط به حمل‌ونقل عمومی و مسائل ایمنی و ترافیکی شده است، همچنین بعضی از این مشکلات به عوامل مختلفی از جمله رشد شهری نامتناسب، کاهش کارایی سیستم حمل‌ونقل و محدودیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری مربوط می‌شود.
به‌کارگیری روش‌های علمی با اقداماتی از جمله تحلیل داده‌ها، مدل‌سازی و شبیه‌سازی، استفاده از فناوری، مدیریت هوشمند ترافیک و ترویج حمل‌ونقل پایدار می‌تواند به کاهش مشکلات حوزه حمل‌ونقل در کشور کمک کند، همچنین مدیریت شهری در زمینه حمل‌ونقل نقش بسیار حیاتی دارد و تدابیر مدیریت شهری با هماهنگی مناسب با دولت مرکزی، بخش خصوصی و مشارکت جامعه می‌تواند بهبود چشمگیری در حوزه حمل‌ونقل شهری ایجاد کند و مشکلات این حوزه را کاهش دهد.
یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین سیاست‌های مدیریت شهری در راستای توسعه پایدار را می‌توان ارتقای عملکرد سیستم‌های حمل‌ونقل همگانی و توسعه زیرساخت‌ها و ناوگان و توسعه خطوط انبوه‌بر و سریع شهری دانست، اما زیرساخت‌های لازم برای آن از جمله راه‌اندازی خطوط مترو، اتوبوس تندرو یا اتوبوس با توجه به هزینه‌های سنگین آن از عهده مدیریت شهری شهرها خارج است، از این‌رو تعامل میان دولت، بخش خصوصی و مردم می‌تواند تجربه موفقی در بهبود حوزه حمل‌ونقل ایجاد کند.
دولت در حوزه حمل‌ونقل شهری نقش بسیار مهمی دارد و می‌تواند با اقدامات مؤثر در بهبود وضعیت این حوزه تأثیرگذار باشد، همچنین با هماهنگی مؤثر با سایر نهادها، بخش خصوصی و مشارکت جامعه به بهبود کلان حوزه حمل‌ونقل شهری کمک کند، از این‌رو رفع مشکلات حوزه حمل‌ونقل در کشور نیاز به تلاش‌های گسترده و هماهنگ از سوی دولت، مردم و صنعت دارد.
آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با شهاب‌الدین کرمانشاهی، دکترای برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و عضو هیئت علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران به‌منظور بررسی مشکلات حوزه حمل‌ونقل در کشور است.
مشکلات سرچشمه حمل‌ونقل باید رفع شود
ایمنا: آیا می‌توان مشکلات حوزه حمل‌ونقل را با به‌کارگیری روش‌های علمی کاهش داد؟
کرمانشاهی: بهبود تکنولوژی خودروها، حمل‌ونقل همگانی، دوچرخه و سیستم‌های اطلاع‌رسانی می‌تواند کارآمدی حمل‌ونقل را افزایش دهد، اما برای اثربخش بودن آن باید مشکلات سرچشمه حمل‌ونقل که کالبدی، کاربری زمین و موضوعات اقتصادی است، رفع شود.
همچنین موضوعات اقتصادی و کالبدی مرتبط با کاربری زمین تقاضای حمل‌ونقل را مشخص می‌کند، از این‌رو اگر به این مسئله توجه کافی نداشته باشیم، همچنان با مشکلات حوزه حمل‌ونقل روبه‌رو خواهیم بود.
به‌طور مثال با سیاست‌های کالبدی کاربری زمین، فاصله محل سکونت از محل اشتغال و تحصیل افزایش پیدا کرده و دسترسی به خدمات بهداشتی سخت شده است، از این‌رو اگر تقاضای حمل‌ونقل را افزایش دهیم و از سوی دیگر به دنبال ارتقای تکنولوژی و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل باشیم، در عمل فرایند را سخت‌تر می‌کنیم؛ باید به مشکلات اصلی این حوزه پرداخت.
ایمنا: نقش مدیریت شهری در شهرهای مختلف به‌ویژه کلان‌شهرها در کاهش مشکلات حوزه حمل‌ونقل چیست؟
کرمانشاهی: مدیریت شهری به‌صورت عام نقش قابل توجهی در نگهداری تسهیلات موجود و سیاست‌های کاربری زمین دارد، اما در بخش اقتصادی اثر کم‌رنگی داشته است و بیشتر مواقع مدیریت در سطح سیاست‌های ملی، موضوع اقتصادی را دنبال می‌کند.
مدیریت شهری در فراخواندن روش‌ها، استفاده از تکنولوژی‌های جدید و افزایش آگاهی شهروندان تأثیرگذار است و در عوامل مؤثر بر تقاضای حمل‌ونقل به غیر از موضوعات اقتصادی در سطح ملی، تأثیر قابل توجهی دارد.
سیاست‌های اشتباه در حوزه کاربری زمین موجب تغییر وضعیت شرایط حمل‌ونقل مناطق شهری می‌شود
مدیریت شهری می‌تواند در گفت‌وگو با صاحبان کاربری‌ها، محصلان، دانشجویان و شاغلان برای تغییر رفتار سفر به‌ویژه در رابطه با موضوع کاربری زمین تأثیر مثبتی داشته باشد، همچنین اتخاذ سیاست‌های اشتباه در حوزه کاربری زمین موجب تغییر وضعیت شرایط حمل‌ونقل مناطق شهری می‌شود.
ایمنا: دولت در حوزه حمل‌ونقل شهری چقدر می‌تواند نقش‌آفرینی کند؟
کرمانشاهی: در تمام کشورها شاهد مشارکت جدی دولت‌ها در سطوح ملی و منطقه‌ای هستیم و این قابل واگذاری به بخش خصوصی نیست، از این‌رو باید با جدیت بیشتری به حوزه حمل‌ونقل همگانی توجه شود و منابع محدود را به بهترین شکل مدیریت کرد و در بهره‌برداری، تعمیر و نگهداری آنچه که داریم و از قبل سرمایه‌گذاری کرده‌ایم، عاقلانه و کارآمد هزینه کنیم.
سیستم مترو هزینه بالایی دارد و ساخت آن مدت زمان زیادی طول می‌کشد، اما ظرفیت بالا کارآمدی خوبی دارد، از این‌رو مجبور هستیم به سمت این سیستم حرکت کنیم و در کنار آن به توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل نیمه‌سریع بپردازیم.
سبد مناسبی از سیستم‌های حمل‌ونقل همگانی را باید برای شهرها تعریف کرد و بهره‌وری کوتاه‌مدت آن را افزایش داد، همچنین در میان‌مدت به توسعه سیستم‌های نیمه‌سریع همچون اتوبوس تندرو پرداخت و در بلندمدت به سیستم‌های سریع شبه مترو که کیفیت، سرعت و امنیت بهتری دارد، بپردازیم، زیرا این سیستم برای تمام کلان‌شهرها نیاز است.
با سیاست‌های درست اقتصادی و کاربری زمین باید تقاضای حمل‌ونقل را کنترل کرد
معتقدم تمام منابع را نباید صرف مترو کرد، بلکه در کنار آن باید استفاده از تکنولوژی اتوبوس‌های جدید که کیفیتی نزدیک به سیستم‌های ریلی دارد را نیز در دستور کار قرار داد.
با سیاست‌های درست اقتصادی و کاربری زمین باید تقاضای حمل‌ونقل را کنترل کرد و باقی‌مانده تقاضا را با روش‌های دورکاری، آموزش از راه دور و سیاست‌های کاربری‌های مختلط کنترل کنیم.
شهروندان بنا به دلایلی ناگزیر مجبور به استفاده از خودروهای شخصی هستند
ایمنا: مهم‌ترین سیاست‌های مؤثر و نتیجه‌بخش در زمینه حمل‌ونقل چیست؟
کرمانشاهی: در نهایت شهروندان مجبور هستند با توجه به عرضه موجود یک سیستم حمل‌ونقل را انتخاب کنند، اما طبیعی است که شهروندان سیستم حمل‌ونقل با اثرات کم و بدون عواقب زیست‌محیطی، ایمنی و اجتماعی را انتخاب می‌کنند.
طبیعی است که اگر سیستم حمل‌ونقل همگانی کیفیت مناسبی نداشته باشد و سیاست‌های قیمت‌گذاری به شکلی باشد که استفاده از خودروی شخصی جذاب‌تر به‌نظر برسد، حتی گروه کم‌درآمد جامعه نیز به سمت استفاده از خودرو شخصی با کیفیت پایین حرکت می‌کنند.
شهروندان ناگزیر مجبور به استفاده از خودروهای شخصی هستند، زیرا سفرهای طولانی در سیاست‌های کاربری زمین ایجاد شده، استفاده از خودرو شخصی با سیاست‌های اقتصادی برتر نشان داده شده است و کیفیت مناسب در حمل‌ونقل همگانی فراهم نشده است، از این‌رو در نهایت شهروندان به سمت سیستم‌های با کیفیت و ایمنی پایین و آلاینده حرکت می‌کنند و این موضوع شهر را با مشکلاتی از جمله آلودگی هوا روبه‌رو خواهد کرد.
در صورتی که جایگزینی برای حمل‌ونقل شخصی وجود نداشته باشد و سیاست‌های درستی برای پاسخ دادن به حمل‌ونقل حومه شهر اتخاذ نشده باشد، تمام سفرها با خودروی شخصی از اطراف اصفهان به این کلان‌شهر انجام می‌شود.
وضعیت فعالیت متخصصان حمل‌ونقل و مدیران شهری در حوزه حمل‌ونقل نیاز قابل توجهی به افزایش کیفیت دارد، اما با همین شرایط نیز می‌توان شبکه حمل‌ونقل همگانی یکپارچه از جمله پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و دیگر شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل همگانی را طوری توسعه داد که جذابیت آن افزایش پیدا کند.
ایمنا: آیا مشارکت مردم و بخش خصوصی برای حوزه حمل‌ونقل کارساز است؟
کرمانشاهی: در رابطه با موضوع مشارکت، دو بحث قابل طرح است که آحاد جامعه به عنوان نخستین طرح هستند و افزایش آگاهی آن‌ها نسبت به مسائل حوزه حمل‌ونقل و نیاز مشارکت عموم مردم در مسیر یافتن راه‌حل درست، اصلاح رفتار و گرفتن تصمیمات سنجیده بسیار مؤثر است.
مدیریت شهری باید توان گفت‌وگو با آحاد جامعه را داشته باشد و آن‌ها را در حل مسائل مرتبط با حمل‌ونقل و آگاه‌سازی نسبت به تأثیر حمل‌ونقل شریک سازد.
در سطح دیگر مشارکت شهروندان می‌توان به مشارکت عمومی و خصوصی در تأمین هزینه‌های مرتبط با پروژه‌های حمل‌ونقل اشاره کرد که به عنوان تکنیک‌های خصوصی‌سازی یا استفاده از توان بخش خصوصی برای فراهم کردن زیرساخت‌ها استفاده می‌شود.
تجربه کمتری در مشارکت آحاد شهروندان در برنامه‌ریزی برای افزایش آگاهی، تغییر رفتار، تعیین چالش‌ها و اولویت‌بندی حل مسائل داریم
بیشتر مواقع موضوعات بهره‌برداری در حوزه حمل‌ونقل قابل واگذاری است و مواردی از جمله تأمین دوربین‌های نظارتی سطح شهر، فراهم کردن ناوگان شهری و دیگر موارد را می‌توان با مشارکت عمومی و خصوصی در تأمین مالی تأمین کرد.
تجربه کمتری در مشارکت آحاد شهروندان در برنامه‌ریزی برای افزایش آگاهی، تغییر رفتار، تعیین و مشخص کردن چالش‌ها و اولویت‌بندی حل مسائل داریم و استفاده از این موضوع در اصفهان باید با جدیت بیشترین دنبال شود، زیرا اصفهانی‌ها و مدیریت شهری این کلان‌شهر علاقه زیادی به اصفهان دارند.
توسعه‌های بلندمدت در کنار پاسخگویی به نیاز فعلی شهروندان باید مورد توجه قرار گیرد
ایمنا: در حال حاضر وضعیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهر اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کرمانشاهی: شهر اصفهان در دو دهه اخیر سرمایه بزرگی را به بخش حمل‌ونقل اختصاص داده است و یک خط مترو فعال دارد، همچنین سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در بخش زیرساخت‌های حمل‌ونقل شخصی انجام داده است.
بیش از ۶۰ کیلومتر خطوط اتوبوس تندرو در این شهر وجود دارد و جزو شبکه‌های خوب به‌شمار می‌رود، اما کمبود قابل توجهی ناوگان در بخش حمل‌ونقل همگانی دارد که با نوسازی و اضافه شدن ناوگان، این مسئله نیز حل می‌شود.
اصفهان در بخش اطلاع‌رسانی خدمات حمل‌ونقل هماهنگی به مسافران و یکپارچه‌بودن خطوط حمل‌ونقل همگانی با مشکل روبه‌رو شده است، همچنین حمل‌ونقل شکل‌های مختلفی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
توسعه سیستم‌های دوچرخه و اسکوتر و استفاده از موتور برقی می‌تواند تکمیل‌کننده شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل در اصفهان باشد، البته توسعه‌های بلندمدت در کنار پاسخگویی به نیاز فعلی شهروندان باید مورد توجه قرار گیرد.
در حال حاضر باید خدمات مناسب حمل‌ونقل همگانی داشت و در کنار آن سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی را با برنامه‌های بلندمدت مدنظر قرار داد.
نظر شما