اهمیت توجه به درمان‌های غیردارویی آلزایمر / این بیماری حد و مرزی نمی‌شناسد

به گزارش خبرگزاری ایمنا، جمعیت سالمندان با مشکلات و نیازهای ویژه‌ای مواجه هستند و در این دوران افزایش مبتلایان به بیماری‌های جسمی و روان‌پزشکی، به ویژه آلزایمر رو به افزایش است؛ در این راستا بیماران، خانواده‌های آنها، سازمان‌های ارائه‌کننده خدمات بهداشتی‌درمانی سالمندان و نهادهای دست‌ اندرکار سلامت جامعه، هر کدام وظایفی را برای رفع مشکلات این دوران برعهده دارند تا سالمندان به ویژه افرادی که در این دوره از زندگی خود درگیر آلزایمر می‌شوند، با چالش‌های کمتری این دوران را سپری کنند.

از مشکلات اساسی که خانواده‌های بیماران آلزایمر، کارکنان و مراقبان در خانه‌های سالمندان با آن مواجه‌اند، مشکلات رفتاری از جمله بی‌قراری، پرخاشگری، بی‌خوابی، افسردگی، اضطراب، بدبینی، توهم، مشکلات خواب و خوردن و پرسه زدن‌های بی‌هدف است.

تا به امروز هیچیک از درمان‌های دارویی جاری نتوانسته رفتارهای مشکل‌زا در این بیماران را به طور کامل کنترل کنند، از سوی دیگر ممکن است عوارض جانبی فراوان و در مواردی خطرناک از جمله سقوط، تشدید مشکل و حتی مرگ را نیز در پی داشته باشند، به همین دلیل در حال حاضر بر مدیریت غیردارویی این گونه رفتارها تاکید بیشتری می‌شود، در این راستا با سعید سمندری، فلوشیب روان‌پزشکی سالمندان درباره آلزایمر و درمان‌های غیردارویی این بیماری به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

بیماری آلزایمر حد و مرزی نمی‌شناسد / ‏‬ شایع‌ترین نشانه‌های آلزایمر را بشناسید

ایمنا: آیا بیماری آلزایمر با فراموشی آغاز می‌شود؟

سمندری: آلزایمر نوعی بیماری مغزی است که در دوران پیری ظاهر شده و اغلب سبب کاهش تدریجی حافظه می‌شود، از هر هشت نفر سالمند ۶۵ سال یا بالاتر، یک نفر به آلزایمر مبتلا می‌شود و از هر دو تا سه نفر ۸۵ ساله به بالا، یک نفر به این بیماری مبتلا می‌شود، بیماری آلزایمر آرام، آرام شروع می‌شود، بیمار به تدریج، رخدادهای جدید را فراموش می‌کند، بنابراین در انجام کارهای روزانه‌اش، ممکن است مشکل پیدا کند، سرعت پیشرفت بیماری در افراد، متفاوت است، اما در نهایت بیمار دیگر نمی‌تواند از خود مراقبت کند، به طور کلی بیماری سرعت زیادی ندارد و کند پیش می‌رود، البته همیشه این طور نیست که با فراموشی آغاز شود، بلکه ممکن است با مشکلات رفتاری نیز شروع شود، لازم به ذکر است که بیماری آلزایمر حد و مرزی نمی‌شناسد، افراد نابغه، برجسته، مهربان، نجیب و هر کسی با هر شغلی ممکن است به آن مبتلا شود.

ایمنا: نشانه‌های شایع بیماری آلزایمر کدام است؟

سمندری: نشانه‌هایی از جمله ضعیف شدن حافظه به شکلی که زندگی روزانه فرد به هم ریزد، مشکل در برنامه‌ریزی و حل مسائل زندگی، مشکل در انجام کارهایی که پیش از این مهارت داشته، نداشتن آگاهی به زمان و مکان، مشکل در درک درست شکل‌ها و مفاهیم فضایی، مشکل در کلام، مشکل در گذاشتن وسایل در محل مناسب، ضعف قضاوت و تصمیم‌گیری، تغییر در خلق‌وخو و شخصیت، منزوی شدن، زود خوابیدن، از شایع‌ترین نشانه‌های بیماری است.

بیمار کم کم در اداره امور مالی خود مشکل پیدا می‌کند، او دیگر نمی‌تواند به این امور به خوبی رسیدگی کند، در دخل و خرج پول‌هایش اشتباه می‌کند، نمونه‌ای از زبان مراقبان این بیماران که می‌گفتند «او تمام پول‌هایش را به راننده تاکسی داد»، «بیمار می‌گوید که پول‌هایم را به کسی که نیاز داشت قرض داده‌ام، اما نام او را به یاد نمی‌آورم».

مهارت‌ها شغلی بیمار به تدریج کاهش می‌یابد و پس از مدتی ممکن است از بین رود، مهارت‌هایی همچون کشاورزی، رانندگی، انجام تعمیرات منزل و حتی خانه‌داری با مشکل مواجه می‌شود و فرد به خوبی قبل نمی‌تواند غذا بپزد یا به کارهای منزل رسیدگی کند، برای مثال ممکن است فرد دیگر حواسش به جزئیات کار و انجام بهموقع امور در شغلش نیست.

بیمار ممکن است تشخیص ندهد که به‌طور دقیق چه ساعتی از روز است یا چه روزی از هفته است، او احتمال دارد در مکان‌های آشنا گم شود یا فراموش کند چگونه به خانه بازگردد، بیمار ممکن است در تشخیص فاصله‌ها، سایه روشن رنگ‌ها و خواندن مطالب دچار مشکل شود، برای مثال عمق را به خوبی تشخیص نمی‌دهد و ممکن است در پایین آمدن از پله‌ها دچار مشکل یا سقوط شود، همچنین بیمار اغلب، کلمات ساده را فراموش می‌کند یا از کلمات غیرمعمول به جای آنها استفاده می‌کند، به همین علت دیگران نوشتار یا گفتار او را به راحتی نمی‌فهمند، او گاهی بین صحبت‌هایش کلماتی می‌گوید که هیچ معنایی ندارد.

بیمار ممکن است وسایل خود را در جاهای غیرمعمول گذاشته و نتواند آنها را پیدا کند یا در پیدا کردن آنها دچار نگرانی شود و ممکن است پول‌ها و کلیدهایش را گم کند و گاهی به اشتباه آنها در کابینت آشپزخانه یا یخچال گذارد، هیچ کس همیشه درست و کامل قضاوت نمی‌کند، اما بیمار آلزایمر قضاوت‌های ضعیف اشتباهی دارد، به عنوان مثال دیگران را متهم می‌کند که پول‌ها و اموالش را به زور گرفته‌اند.

شخصیت ممکن است کمی با بالا رفتن سن تغییر کند، البته در سالمند سالم، شخصیت تغییر زیادی نمی‌کند، اما نزدیکان بیمار آلزایمر از بدبینی‌های او نگران هستند، به عنوان مثال اطرافیان بیمار عنوان می‌کنند که او مدتی است بدگمان شده، می‌ترسد، یا به همسر خود شدیداً وابسته شده است، دیگر همچون گذشته پخته عمل نمی‌کند، ممکن است شوخی‌ها و خنده‌های بی‌مورد داشته باشد یا خیلی زود گریه کند، گوشه‌ای می‌نشیند، بیش از حد معمول می‌خوابد، دیگر تمایلی به انجام کارهایی که گذشته انجام می‌داده و از آنها لذت می‌برده، ندارد، او اواسط شب بیدار است و شروع به شب‌گردی می‌کند.

بیماران مبتلا به آلزایمر در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شوند

ایمنا: بیمار مبتلا به آلزایمر نسبت به وضعیت خود چه احساسی دارد؟

سمندری: هر بیمار درگیر آلزایمر ممکن است نگرانی خاصی را به زبان نیاورد یا هر تغییری را انکار کند، اما از تغییراتی که در او ایجاد شده، افسرده و مضطرب است، ممکن است مدام در ذهنش از خودش این سوالات را بپرسد: کجا هستم؟! چرا می‌ترسم؟! میدانم که اتفاقی افتاده است، اما چرا به یاد نمی‌آورم که چه شده است؟! چرا وسایل من دزدیده می‌شود؟! چرا حافظه‌ام ضعیف شده و نمی‌توانم آنچه را که می‌خواهم به یاد بیاورم؟! خیلی گیج شده‌ام! نمی‌توانم پیدایش کنم؛ اما نمی‌دانم دنبال چه چیزی هستم؟! هیچ کسی درک نمی‌کند که من چه می‌خواهم! این فرد غریبه در خانه من کیست؟! چرا دیگر کسی من را دوست ندارد؟! چرا من این قدر عصبانی هستم؟! و بسیاری سوالات و دغدغه‌های ذهنی دیگر که برای او بی پاسخ می‌ماند.

بهتر است نگاه خود را به این بیماری تغییر دهیم، بیماران مبتلا به آلزایمر خطرناک نیستند، آنها نمی‌خواهند سبب آزار دیگران شوند و اشتباهات آنها از روی قصد و منظور نیست، پس دلیلی ندارد که از آنها بترسیم و فاصله بگیریم.

ایمنا: بیمار مبتلا به آلزایمر برای ارتباط با دیگران دچار چه چالش‌هایی می‌شود؟

سمندری: ارتباط به معنی تبادل عقاید، اطلاعات و هیجانات است، ما با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنیم و افکار، احساسات و آرزوهای خود را به دیگری انتقال می‌دهیم، بیماران آلزایمر در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شوند، در پیدا کردن کلمات درست و مناسب مشکل دارند، کلمات آشنا و تکراری، زیاد استفاده می‌کنند، کلمات جدیدی برای توصیف موضوعات و اشیا آشنا خلق می‌کنند، به راحتی رشته کلام و افکارشان را از دست می‌دهند، در سازماندهی منطقی کلمات مشکل دارند، ممکن است خیلی زود عصبانی شده، فحش و ناسزا دهند، اغلب کم صحبت می‌کنند، برای ارتباط برقرار کردن، ممکن است از حرکات بدن بیشتر استفاده کنند.

بیماری آلزایمر همیشه با فراموشی آغاز نمی‌شود، پس اگر فردی میانسال یا سالمند، مدتی است دچار دگرگونی‌های رفتاری زیادی شده است، بهتر است با روان شناس یا پزشک متخصص مشورت کنید، بیماری آلزایمر با اختلال در حافظه نزدیک آغاز می‌شود، بیمار ممکن است از گذشته‌های دور زیاد صحبت کند، اما اطلاعات جدید را به خاطر نسپارد یا زود فراموش کند، پس فردی که از گذشته‌ها زیاد صحبت می‌کند دلیل نمی‌شود که به آلزایمر مبتلا نشده است، هر تغییر جدید در بیمار آلزایمری را به بیماری نسبت ندهید، اگر چند روز یا چند هفته است که بدخواب، بدبین، پرخاشگر یا گیج شده است، احتمال دارد علل دیگری داشته باشد، دچار سرماخوردگی، عفونت ادراری، یبوست، دردهای استخوانی، بالا رفتن قند یا اوره خون شده باشد، این بیماران تحمل جابه‌جایی زیاد را ندارند، پس مسافرت می‌تواند برای آنها و خانواده‌هایشان دردسرساز شود و بی قرار، بدخوابی، کم اشتهایی، عصبانی شدن، بدبینی یا حتی گیجی را به همراه داشته باشد.

افراد مبتلا به آلزایمر دچار مشکلات ذهنی می‌شوند

ایمنا: یک بیمار آلزایمری چه مشکلاتی دارد؟

سمندری: بیماری آلزایمر بسیار آهسته شروع می‌شود، در آغاز ابتلاء به این بیماری خانواده‌ها و بیمار، از این تغییرات مخفیانه به خوبی اطلاع ندارند و شکایتی را مطرح نمی‌کنند، خیلی از خانواده‌ها این دگرگونی‌های کم را به بالا رفتن سن، تنهایی، افسردگی و بیماری‌های جسمی سالمند نسبت می‌دهند، به طور کلی هر تغییری که در شخصیت، رفتار و خلق و خوی سالمند ایجاد شود و مدتی طولانی ادامه یابد، ممکن است پیش درآمدی از بیماری آلزایمر باشد، البته نباید بی‌جهت هم نگران بود.

در چنین مواردی بهترین کار مراجعه به متخصص مربوطه است، در صورتی که موارد زیر در سالمند شما دیده می‌شود بهتر است ارزیابی دقیقی از او به عمل آید، بیمار آلزایمر، از نظر ذهنی دچار مشکلاتی از این قبیل می‌شود، نمی‌تواند همانند قبل تصمیم‌گیری کند، در انجام خیلی از وظایفش دچار مشکل یا فراموشی شده است، حافظه‌اش ضعیف شده است، هرچند خاطرات قدیمی را ممکن است به یاد آورد، در گفت‌وگوهای خود برای پیدا کردن کلمات و فهم صحبت‌های دیگران با مشکل مواجه است.

بیمار ما همچون گذشته هیجانات و خلق و خوی مناسبی ندارد، تمایلی به انجام سرگرمی‌ها و تفریحاتی که از آنها لذت می‌برده ندارد، از تماشای تلویزیون و مهمانی رفتن لذت نمی‌برد، دوست دارد بیشتر در خانه بماند، گوشه گیر شده است، ترجیح می‌دهد بیشتر بخوابد، رفتارهای نادرست از خودش نشان می‌دهد، بعضی کلمات و رفتارها را مدام تکرار می‌کند، پرخاشگر شده است، گاهی بی‌قرار است، رفتارهای نامتعارف از خود نشان می‌دهد، نمی‌تواند به تنهایی فعالیت‌های شخصی خود از جمله لباس پوشیدن و حمام کردن را انجام دهد.

فعالیت‌های بدنی و ذهنی برای پیشگیری از آلزایمر مؤثر است

ایمنا: آیا بالا رفتن سن و پیر شدن تنها عامل آلزایمر است؟

سمندری: پاسخ به این سوال منفی است، البته هر چه سن بالاتر رود احتمال ابتلاء به این بیماری بیشتر می‌شود، اما نکته مهم این است که هر سالمندی هم به آلزایمر مبتلا نمی‌شود، به‌طور کلی علل بیماری، هنوز به درستی مشخص نشده است، اما چند عامل ممکن است مهم باشد، بعد از ۶۰ سالگی احتمال ابتلاء به آلزایمر بیشتر می‌شود، اگر فردی از اعضای خانواده مانند پدر یا به ویژه مادر مبتلا به آلزایمر بوده‌اند، احتمال ابتلاء فرزندان آنها بیش‌تر است، بیماری‌هایی همچون فشارخون، دیابت و چربی بالا، ضربه به سر، سابقه سکته‌های مغزی و قلبی از جمله عوامل خطر این بیماری است، بعضی بیماری‌های اعصاب همچون افسردگی ممکن است با خطر مبتلا شدن به آلزایمر همراه باشند، بنابراین به جای آنکه نگران باشیم، بهتر است از هم اکنون با پیشگیری و درمان بیماری‌های ذکر شده، امکان ابتلاء به آلزایمر را کاهش دهیم، در این راستا به طور ویژه ورزش منظم مانند پیاده روی و ترک سیگار اهمیت زیادی دارد.

ایمنا: چه کنیم که به آلزایمر مبتلا نشویم؟

سمندری: برای پیشگیری از آلزایمر ورزش منظم داشته باشید، برای نمونه پیاده روی منظم، حداقل ۳ روز در هفته و بهتر است کمتر از نیم ساعت نباشد، از کشیدن سیگار پرهیز کنید، چربی خون و به ویژه کلسترول را کنترل کنید، سعی کنید رژیم غذایی خود را سالم کنید، قند، چربی و فشار خون خود را کنترل یا درمان کنید، فعالیت‌های ذهنی مثل مطالعه، بازی‌های فکری و حل کردن جدول توصیه می‌شود، زندگی خود را آرام کنید، تا آنجا که امکان دارد، استرس‌های خود را کم کنید و سعی در برقراری ارتباط خوب با دیگران داشته باشید.

مراجعه به روان‌شناس یا روان‌پزشک اولین گام برای درمان آلزایمر است

ایمنا: راه درمان فرد مبتلا به آلزایمر چیست؟

سمندری: بعد از آنکه احتمال دادید یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان شما دچار آلزایمر شده است، بهتر است به روان شناس یا روان پزشک مراجعه کنید، پزشکان فرصت محدودی برای صحبت با بیمار و خانواده‌های آنها اختصاص می‌دهند، بنابراین بهتر است قبل از ورود به مطب پزشک مواردی از این قبیل را در نظر گیرید، تمام داروهای مصرفی بیمار (حتی ویتامین‌ها یا داروهای گیاهی) آزمایش‌ها، عکس‌های پزشکی و نسخه‌های او را به همراه داشته باشید، فهرستی از مشکلات طبی قبلی و کنونی بیمار، همچنین سابقه ابتلاء به مشکلاتی مانند فراموشی در خانواده و نزدیکان او، جهت ارائه به پزشک فراهم کنید، به روشنی و دقیق با روان شناس یا روان پزشک صحبت کنید، صادقانه و به بهترین نحو به سوالات پزشک پاسخ دهید، در حضور بیمار به گونه‌ای صحبت نکنید که رنجیده خاطر شود، در مطب پزشک افزون بر بیان مشاهداتتان، اجازه دهید خود بیمار نیز صحبت کند و اگر پزشک، آزمایش یا آزمونی را برای بیمار درخواست کرد، از او بخواهید که در مورد آن توضیح دهد و بگوید که چقدر طول می‌کشد که جواب آن آماده شود، بهتر است تا جایی که امکان دارد، سوالات و ابهامات خود را از پزشک یا روان‌شناس مربوطه بپرسید.

ایمنا: آیا درمان غیر دارویی برای آلزایمر وجود دارد؟

سمندری: افزون بر درمان‌های دارویی، برای بهبود عملکرد ذهنی و احساس رضایت از زندگی در افراد مبتلا به آلزایمر، می‌توان از «خاطره گویی» استفاده کرد، بنابراین یکی از درمان‌های غیردارویی افراد مبتلا به آلزایمر، خاطره گویی است، فرصتی فراهم آورید تا سالمند شما به بازگویی خاطرات بپردازد.

باید سعی کنید خاطره گویی‌های مثبت در بیمار تقویت شود، زیرا خاطره گویی‌هایی مثبت در سالمند موجب می‌شود، فرد سالمند احساس ارزشمندی و کفایت داشته باشد، اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند، با احتمال کمتری به افسردگی مبتلا شود، تعاملات اجتماعی او نیز افزایش و دردهای مزمن جسمی‌اش کاهش می‌یابد، روابط خانوادگی‌اش بهبود پیدا می‌کند.

ایمنا: آیا بیماری آلزایمر قابل درمان است؟

سمندری: در ابتدا بهتر است «درمان» را معنی کنیم، اگر منظور از درمان این باشد که بیماری به طور کامل از بین برود، بهتر است بگوییم در حال حاضر این بیماری درمان ثابت و قطعی شده‌ای ندارد، اما اگر منظورمان از درمان این است که فرد سالمند آرامش بیشتری داشته باشد و با رضایت در کنار خانواده‌اش زندگی کند، می‌توانیم بگوییم این کار تا اندازه زیادی امکان‌پذیر است، تاکنون داروی مؤثری برای درمان این بیماری به دست نیامده است، به طور کلی درمان در بیماری آلزایمر به این معناست که بیمار بی‌قراری و اضطراب کمتری داشته باشد، بیشتر احساس رضایت و آرامش کند و رابطه قابل قبولی با خانواده و اطرافیانش داشته باشد.