فردگرایی و جمع‌گرایی دو روی یک سکه در دورهمی‌ها

به گزارش خبرگزاری ایمنا، شب یلدا یا شب چله از جشن‌های بسیار قدیمی ایرانی است و به عنوان بلندترین شب سال جشن گرفته می‌شود و خانواده کنار هم جمع می‌شوند و با خوراکی‌ها و غذاهای مختلف، شاهنامه خوانی و فال حافظ این شب را جشن می‌گیرند.

خانواده مهم‌ترین واحد اجتماع و مناسب‌ترین بستر جهت رشد آدمی است، از این رو «سرزندگی و نشاط» در خانواده از موضوعات بسیار مهم به‌شمار می‌رود و جشن گرفتن و دورهمی به مناسبت شب یلدا می‌تواند در ایجاد نشاط در خانوداده‌ها نقش مهمی ایفا کند، اما لازم به ذکر است که این دورهمی‌ها خالی از چالش و مشکلات نیست و یکی از این چالش‌ها «فردگرایی» برخی از اعضای خانواده است که نپرداختن به رفع این موضوع می‌تواند نشاط این دورهمی‌ها را تبدیل به غم و اندوه کند.

بدیهی است که انسان‌ها موجودات اجتماعی هستند؛ فردگرایی از جمله مسائلی است که در فرایند تکامل و تغییرات جامعه بشری پدید آمده است و امروزه خیلی از افراد هویت فردگرایی را پرورش می‌دهند و خودشان را جزئی از جمع و گروه نمی‌پندارند؛ در فردگرایی خواسته‌های فردی بر ارزش‌های جمع‌ گرایانه ارجحیت پیدا می‌کند، منافع فرد بر منفعت‌های اجتماعی غلبه دارد، فردگرایان همواره به رشد و توسعه فردی خویش بیشتر از توسعه اجتماع اهمیت می‌دهند، البته فردگرایی را نمی‌توان به صفت خودخواهی در افراد نسبت داد و لازم به ذکر است که فردگرایی در جوامع امروزی در حال گسترش است.

در دو دهه تغییرات مختلفی بسیاری رخ داده است که جوامع را به سمت فردگرایی سوق داده است؛ همچنین در جوامعی که در حال گذار از سنتی به صنعتی هستند، لذا احتمال فردگرا شدن افراد نیز وجود دارد، اما در فرهنگی که از نیاکان ما به جامانده است، تاکید بر جمع‌گرایی شده است و این چرخش فردگرایانه با سنت‌ها و فرهنگ‌های ما که بیشتر تشویق و ترغیب به جمع گرایی است، یک چالش محسوب می‌شود.

پرداختن به رسوم و دورهمی‌های سنتی

فاطمه رضازاده، روان‌شناس عمومی و مشاور خانواده درباره چالش میان فردگرایی در نسل جدید و جمع‌گرایی رسوم و سنت‌های گذشته به خبرنگار ایمنا می‌گوید: حضور در جشن‌ها و دورهمی‌های سنتی از جمله شب یلدا نباید به یک «اجبار اجتماعی» تبدیل شود و فردگرایی برخی از اعضای خانواده‌ها باید درک شود، زیرا لازم است دورهمی‌های سنتی مملو از هم‌دلی و نشاط باشد تا اشخاص فردگرا نیز نسبت به آن واکنش منفی نشان ندهند و خودشان انتخاب کنند که در این دورهمی‌ها حضور یابند.

وی ادامه می‌دهد: شخص فردگرا نباید شرکت در جشن‌ها و دورهمی‌های سنتی را یک اجبار اجتماعی تلقی و احساس کند که استقلال فردی وی حفظ نشده است، لذا باید حضور در جمع‌های خانوادگی و رسوم باید به گونه‌ای باشد که افراد فردگرا حضور خود در این جمع‌ها را امری مثبت تلقی کند.

این مشاوره خانواده بیان می‌کند: برای گریز افراد از فردگرایی باید طوری رفتار شود که آنها برخوردها ر و حضورشان را اجار ندانند، زیرا رفتارهای اجباری از نظر این افراد تا حدودی تکراری بوده و از معنا و مفهوم خالی و پوچ است و می‌تواند برای شخص و دیگران مخرب باشد و موجب اختلال سلامت روان و عملکرد شود؛ رفتارهای اجباری ممکن است منجر به اعتیاد، اختلال وسواس اجباری (OCD)، اختلالات اشتها، اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون یا اختلال طیف اوتیسم شود.

وی اضافه می‌کند: اگر فردگرایی به نبود احساس تعهد متقابل و بی‌توجهی به منافع جمعی تبدیل شود، به عنوان یک شاخص منفی مورد توجه قرار می‌گیرد که می‌تواند آسیب‌های زیادی را هم در خانواده و هم در جامعه به همراه داشته باشد، به عنوان نمونه فردگرایی فرزندان موجب کم اهمیت شدن نظرات والدین، شکل گیری رفتارهای متفاوت از فرهنگ خانواده، تغییر سبک اوقات فراغت و ایجاد تعارضاتی در خانواده می‌شود، همچنین بعضی از اشکال فردگرایی که جنبه خودخواهی پیدا می‌کند می‌تواند مانعی برای توسعه فردی به حساب آید، زیرا مانع مشارکت اجتماعی و همکاری می‌شود.

رضازاده تاکید می‌کند: برخی از افراد به ویژه نوجوانان نیازمند گرفتن توجه و تأیید در گروه‌های جمعی از جمله دورهمی‌های سنتی هستند و اگر این ابراز توجه در جمع برای آنها اتفاق نیفتد از جمع فاصله می‌گیرند؛ این افراد اغلب دچار اختلال «شخصیت نمایشی» هستند و به شدت نیاز دارند که مورد توجه دیگران باشند؛ این افراد تمایل شدیدی برای دیده شدن دارند و به صورت تئاتری و درامی رفتار می‌کنند که گاهی در افراد جوان بیشتر به چشم می‌خورد.

وی ادامه می‌دهد: بعضی از ویژگی‌های شخصیتی فردگرایان مانند افراد مبتلا به «اختلال شخصیت اسکیزوئید» است؛ آن‌ها تنهایی را به جمع، فکر کردن را به صحبت کردن، کتاب خواندن را به تماشای فیلم و راه رفتن را به نشستن ترجیح می‌دهند، از این رو نحوه برخورد صحیح با شخصیت اسکیزوئید را باید بدانیم و آگاهانه با آنها برخورد کنیم تا این اختلال رفع شود، لذا مهم است اگر طرحی برای جمع شدن اعضای خانواده دور هم ریخته می‌شود، برای اینکه این افراد کمتر از جمع بگریزند، نظرشان درباره مسائل مربوط به دورهمی‌های خانوادگی پرسیده شود.

این روان‌شناس اضافه می‌کند: برای شخصیت اسکیزوئید باید محیط و جو دورهمی توضیح داده شود تا بتواند رفتارهای احتمالی خود را در ذهنش شکل دهد؛ در مهمانی به شخصیت اسکیزوئید گوشزد کنید که از حضور او در جمع خوشحال هستید؛ فراموش نکنید که شخصیت اسکیزوئید تجربه کمی از تعاملات اجتماعی دارد و موضوعات کمی برای صحبت در جمع، جمع‌آوری کرده است، شما باید برای او در جمع استثنا قائل شوید و موضوع بحث را به سمت دانسته‌هایش سوق دهید، همچنین می‌توانید نظر او را در زمینه دانسته‌هایش بخواهید، فراموش نکنید که شخصیت‌های اسکیزوئید معمولاً مطالعات خوبی دارند و چیزهای جالبی می‌دانند و مطمئن باشید که از شنیدن حرف‌های آن‌ها لذت می‌برید؛ بهتر است با آن‌ها به راحتی صحبت کرده و اگر از یک رفتار آن‌ها خوشتان آمد یا موفقیتی داشتند به راحتی به آنها بگویید؛ شخصیت‌های اسکیزوئید زمان کمی را در اجتماع می‌گذرانند و خود را کمتر درگیر رقابت می‌کنند و اگر می‌خواهید به صحبت با شما علاقه‌مند شوند، باید با دور شدن از فضای رقابتی یک فضای دوستانه بسازید؛ همچنین برای صحبت کردن با شخصیت اسکیزوئید بهتر است از موضوعات عمیق‌تر انسانی مثل فلسفه‌ها یا مکاتب فلسفی حرف بزنید، علم می‌تواند برای شخصیت اسکیزوئید جذاب باشد.

آیا فردگرایی در نسل جدید با جمع گرایی سنت‌های ایرانی در تضاد است؟

وی می‌گوید: در فرهنگ‌های مختلف تاکید بر فردگرایی و جمع گرایی متفاوت است و هویت مطابق با آن تعریف می‌شود و امروزه فردگرایی در هر فرهنگی از شخصی به شخص دیگر متفاوت است، حتی بیشتر ما گاهی جمعی و گاهی فردی رفتار می‌کنیم.

رضازاده با بیان نقش جشن‌ها و دورهمی‌های سنتی در شکل‌گیری هویت افراد به ویژه نوجوانان، بیان می‌کند: دورهمی‌های سنتی می‌تواند مسئله هویتی برای نوجوانان به‌شمار بیاید، نوجوانانی که در مرحله‌ای از شکل‌گیری هویت هستند و استقلال و جدا شدن از والدین از لحاظ تصمیم‌گیری می‌تواند تا حدودی اقتضای مرحله رشدی و خود اتکایی آنها باشد.

وی اضافه می‌کند: موضوع «عزت نفس فردگرایان» در فرهنگ‌های جمع گرا و جشن‌ها و دورهمی‌های سنتی باید درک شود؛ اغلب فردگرایان از طرز فکر دیگران درباره خودشان در دورهمی‌های سنتی نگران هستند؛ افرادی که در فرهنگ فردگرا زندگی می‌کنند از عزت نفس بیشتر شخصی و کمتر ارتباطی برخوردار هستند، یعنی وقتی که کسی هویت شخصی فرد را تهدید می‌کند بیشتر احساس خشم و اندوه می‌کند.

این مشاوره خانواده می‌گوید: امروزه شبکه‌های اجتماعی و تکنولوژی در ترویج فرهنگ فردگرایی نقش بسزایی داشته است و حتی در محیط خانه نیز افراد فضای شخصی خود و گوشی تلفن همراه خود را دارند، اما از دیدگاهی دیگر در خیلی از همین شبکه‌های مجازی شاهد گروه‌ها و هشتک‌ها و صفحات تعاملی جمعی هستیم؛ تکنولوژی از جهتی افراد را از جمع و حضور فیزیکی افراد دور کرده، اما بازهم در فضایی غیر مادی این جمع گرایی به چشم می‌خورد و افراد از حمایت گروه و جمع بهره‌مند می‌شوند، بنابراین فردگرایی نسل جدید را نباید به معنای گریز بودن از اجتماع معنا کرد، زیرا آنها شاید از محیط و جو دورهمی‌های سنتی پرهیز کنند، اما این به معنای اجتماع‌گریزی نیست.

با این اوصاف؛ تحولی در فرهنگ‌های جمع‌گرای جامعه ما در حال رخ داد است و این موضوع می‌طلبد که فردگرایی به ویژه در میان نسل جدید به درستی درک و فهمیده شود تا سلامت روان تک تک افراد خانواده تأمین شود و غم و اندوه از آنها دور باشد، از این رو باید مبنای حضور افراد در دورهمی‌های سنتی نشاط افراد باشد نه اجبار آنها؛ همچنین در این دورهمی‌های سنتی شیوه ارتباط کلامی بسیار مهم است، ارتباط کلامی صحیح در برگیرنده دو پدیده سخن خوب گفتن و خوب سخن گفتن است، بنابراین ارتباط کلامی صحیح می‌تواند حتی اشخاص فردگرا را به انس با جمع‌گرایی سوق دهد.