به گزارش خبرگزاری ایمنا از گلستان، شب یَلدا که در فرهنگ‌های مختلف ایران‌زمین به شب چلّه، چله‌نشینی، شب‌چراغ، شو چله و شب‌چره هم معروف بوده، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که به غروب آفتاب سی‌ام آذر تا طلوع آفتاب نخستین روز زمستان گفته می‌شود، در این شب ساکنان گرگان و دشت یا گلستان امروزی همچون بسیاری از ایرانیان به اجرای سنت شب چله پایبند هستند و به بهانه وداع با پاییز و استقبال از زمستان بلندترین شب سال را جشن می‌گیرند و پای سخن بزرگترها و قصه‌گویی آنها می‌نشینند.
احمد دانشور، پژوهشگر و تاریخ‌نگار گرگان در رابطه با آداب‌ورسوم شب یلدا در این دیار به خبرنگار ایمنا می‌گوید: ایرانیان باستان تاریکی را نشانه اهریمن و روز یا روشنایی را نشانه‌ای از فرشته زیبایی، بخشش، زایش و برکت می‌دانستند و به‌این‌ترتیب شب چله اوج بلندی سیاهی شب است که از فردای آن، بلندای روز بیشتر است، بنابراین آن شب را همه جشن می‌گرفتند تا اهریمن را دفع کنند و به سمت نور و روشنایی حرکت کنند.
وی با بیان اینکه شکوه جشن یلدا به دورهمی در خانه پدربزرگ و مادربزرگ یا بزرگ‌ترین فرد فامیل است که این امر ریشه در احترام به بزرگترها دارد، می‌افزاید: در این شب، کودکان در داخل اتاق کوچک همچون اندوخانه جمع می‌شدند و بزرگترها آنها را با بازی و خوردن تنقلات مشغول می‌کردند.
این کارشناس فرهنگی، شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی را از برنامه‌های این شب می‌داند و می‌افزاید: رقص و پایکوبی، آوازخوانی، چیستان‌گویی از دیگر برنامه‌های بود که خانواده‌ها در این شب اجرا می‌کردند.
وی پشت زیک، مار مرده، پادرازی، رشته‌به‌رشته، نقل و نخودچی، و گردو را از جمله تنقلات شب یلدا معرفی می‌کند و می‌گوید: نگاهی به تنقلات یلدایی در گلستان نشان می‌دهد، سعی شده است که در طبع سردوگرم خوراکی‌ها تعادل ایجاد شود، برای اینکه جلوی سردی هندوانه گرفته شود، تنقلاتی همچون پشت زیک و مار مرده را که از کنجد و گردو درست می‌شد، بر سر سفرها می‌گذاشتند.
دانشور ادامه می‌دهد: اگر تا قبل از فرارسیدن شب یلدا برف می‌بارید مردم منطقه با بارش برف دوم به بعد در شب یلدا «برف دشو» شربتی متشکل از برف و شیره انگور آماده می‌کردند و افراد متمول به‌جای شیره انگور از شکر قرمز روسی که از طریق بندر گز به منطقه استرآباد وارد می‌شد، استفاده می‌کردند.
این پژوهشگر و تاریخ‌نگار گرگانی با بیان اینکه در حال حاضر برخی از سنت‌های شب یلدا به فراموشی سپرده شده، اضافه می‌کند: جامعه سنتی در حال گذر به مدرنیته است و در این میان باورهای مردم نیز تغییر می‌کند و این یک جبر تاریخی و تغییر منطقی است و کسی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.
پاسداشت چله کلو در فرهنگ سیستان
محمد آذری، یک محقق فرهنگ اقوام سیستانی و مدیرعامل بنیاد نیمروز گلستان در خصوص آداب و رسوم شب یلدا به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در بین قوم سیستانی ساکن در گلستان چله‌خُرد و چله‌کلو (شب چله بزرگ) همراه با جشنی شبانه و بیداری تا طلوع خورشید در کنار کهن‌سالان و بزرگان خانواده برگزار می‌شود.
وی با بیان اینکه سفره یلدایی قوم سیستانی با نانی به نام چنگالی، گندم بریان، شیرنَک وچَوَلی، قلیفی، کماچ، تَجگی، طیفی، خرمالندو، تخمه ناب هندوانه سیستانی مزین می‌شود، می‌افزاید: مردم اعتقاد دارند در شب یلدا، انار، هندوانه، ماست، شیر، پنیر و کنجد خورده شود که فراوانی نعمت را تا آخر سال به دنبال داشته باشد.
این محقق فرهنگ اقوام سیستانی ادامه می‌دهد: جوانان سیستانی در این شب به بازی‌هایی همچون قلعه پوده، خسوخسو، کشتی کچ گردان می‌پردازند، در این شب‌نشینی سرد زمستانی، مادربزرگ و پدربزرگ سیستانی با بیان آسوکه (قصه‌گویی) با مفاهیم شجاعت، هم‌دلی، عشق به وطن، ایثار و گذشت، گنجینه‌های فرهنگی قوم خود را به نسل جوان منتقل می‌کنند.
تقدیس و نوزایی بلندترین شب سال
موسی جرجانی، پژوهشگر ترکمنی در توضیح مراسم شب یلدا در میان قوم ترکمن به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در شب یلدا، فامیل‌ها در خانه‌یکی از اقوام ترکمن برای تقدیس، نوزایی و ستایش زندگی جمع می‌شوند و با نوای موسیقی سنتی دوتار و نغمه‌های اصیل و غنی اشعار ترکمنی همچون اشعار مختوم قلی فراغی، این شب را جشن می‌گیرند.
وی با بیان اینکه جوانان و نوجوانان در این شب طولانی دور اجه‌ها یا همان مادربزرگ‌ها جمع می‌شوند و آنها هم با صبر و حوصله داستان‌ها و افسانه‌های قوم ترکمن همچون آق پامیق و زهره و طاهر را نقل می‌کنند، می‌افزاید: سفره‌های شب یلدا با اشعار مختوم قلی فراغی در کنار حافظ شیرازی مزین می‌شود و بانوان قوم ترکمن برای آراستن بیشتر این سفره رنگین در کنار آجیل، انار، هندوانه شیرینی‌های سنتی چون بیشمه می‌گذارند و از مهمانان خود با غذای سنتی چون چکدرمه پذیرایی می‌کنند.
این پژوهشگر ترکمنی ادامه می‌دهد: دختران و زنان جوان نیز در این شب‌نشینی‌ها لباس‌های سنتی خود را معمولاً می‌پوشند و با گرفتن فال حافظ از با لبخند به پیشواز زمستانی زیبا و پر امید می‌روند.
به گزارش ایمنا، شب یلدا، بهانه‌ای برای دورهمی و دیدوبازدید اقوام و سپری‌کردن شبی پرخاطره و مهیج برای کودکان و نوجوانان در کنار خانواده است و حفظ این سنت نه‌تنها به استحکام بنیان خانواده کمک می‌کند که فرهنگ صله‌رحم را زنده نگه می‌دارد.
نظر شما