نقشِ سیاهِ آلودگی هوا بر آسمان کشور

به گزارش خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا معضل جدی هر ساله شهرهای صنعتی کشور به ویژه در نیمه دوم سال است، موضوعی که بارها مدارس بسیاری استان‌ها را به تعطیلی کشانده و تعداد زیادی از هم‌وطنان را به‌دلیل بیماری‌های قلبی-عروقی و تنفسی راهی مراکز درمانی کرده است و عده‌ای هم جانشان را از دست داده‌اند، گفتنی است که آلودگی هوا در زمستان بیشتر قربانی می‌گیرد که چهار گروه آسیب‌پذیر در مواجهه با آلودگی هوا به ویژه زنان باردار، کودکان، سالمندان و ورزشکاران هستند، در واقع بر اساس مطالعات، آلودگی هوا و آلاینده‌ها از دوران جنینی تا سالمندی، تهدیدی جدی برای سلامت افراد محسوب می‌شود.

مطابق آخرین آمارها، ذرات معلق در میان آلاینده‌های هوا یک نگرانی بزرگ بهداشت جهانی است، زیرا ذرات معلق محیطی به ویژه با اندازه ۲.۵ میکرون و کوچک‌تر (PM۲.۵) می‌توانند به دستگاه تنفسی نفوذ کنند، وارد جریان خون شوند و باعث سکته مغزی، نارسایی قلبی و مشکلاتی در سلامت روان شوند، زیرا مواجهه با ذرات معلق در طولانی مدت در مناطق شهری، عوارضی همچون واکنش‌های التهابی در بدن ایجاد کنند و می‌توانند به سیستم عصبی مرکز آسیب برسانند، از این رو مطابق با آخرین آمار وزارت بهداشت کشور از میانگین شاخص ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون در ۲۷ کلانشهر با جمعیت حدود ۳۵ میلیون نفر تنها برای مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی و تنفسی برای بزرگسالان در ایران نزدیک به ۲۱ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ برآورد شده است.

طبق مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران و یافته‌های سایر محققان، وضعیت کیفیت هوا در مناطق مختلف کشور فاصله چشمگیری با مقادیر استاندارد دارد و به طور معمول هیچ‌گاه به آنچه در خصوص سنجش دستگاه‌های کیفیت هوا در مباحث قانون هوای پاک مدنظر بوده است، نرسیده‌ایم، در این بین اصفهان از جمله استان‌هایی است که هر ساله با موضوع آلودگی هوا در فصول گرم و سرد سال دست به گریبان است تا آنجا که گاهی رکوردار آلودگی هوا در کشور می‌شود.

لازم است بدانیم؛ شاخص کیفی هوا عددی است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده‌ها و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد؛ با وجود این بعضی روزها به رغم غبارآلود بودن هوای شهر، کیفیت هوا سالم اعلام می‌شود یا در روزهایی که هوا برای گروه‌های حساس ناسالم است شاخص‌های کیفی بعضی ایستگاه‌های پایش شرایط بسیار ناسالم را نشان می‌دهد که طبق اعلام مسئولان، آمار کیفی سنجش روزهای سالم و ناسالم هوای کلانشهر اصفهان براساسمیانگین شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) مشخص می‌شود که معیاری برای اندازه‌گیری غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا از جمله منواکسید کربن، دی اکسیدگوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازون و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون است که این ذرات به دلیل عمق نفوذپذیری بالا می‌تواند مشکلات بهداشتی و سلامتی بسیاری را ایجاد کند.

آلودگی هوا سناریو تکراری فصل سرد

بر این اساس ماجرای آلودگی کلانشهرها از ابتدای پاییز امسال همچون سال‌های اخیر به سناریو تکراری فصل سرد مبدل شده که با افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی از ابتدای پاییز، بارها طی هفته‌های متوالی آمار و ارقام میزان آلایندگی‌ها به مرز هشدار و جو پایدار تشدیدکننده رسید و مدارس استان‌ها را به تعطیلی کشاند، به‌طوری که در اواخر آبان سال جاری اولین تعطیلی مدارس در مقطع ابتدایی به علت آلودگی هوا در تهران و بعضی کلانشهرها رقم خورد، همچنین دانشگاه‌ها و تمام مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش در بعضی شهرهای استان اصفهان نیز تعطیل شد و هوای بسیاری از کلانشهرها در وضعیت قرمز یا ناسالم قرار گرفت و طی بیست‌وششم آبان تنها هوای ۱۰ شهر کشور پاک بود و بر اساس سامانه برخط کنترل کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست، کلان‌شهر یاسوج به مدت ۱۱ روز تا نهم آذر با قرار گرفتن بر شاخص‌های ۲۱۹، ۲۱۸ و ۲۱۵ در وضعیت بسیار ناسالم (بنفش) به عنوان آلوده‌ترین شهر کشور ثبت شد، اما دلایل آلایندگی‌های مرز هشدار این کلانشهر تاکنون مورد سوال است؟ چرا که پس از مدت یاد شده طی یازدهم آذر به یکباره این استان با شاخص پاک جزو شهرهای (سبز) قرار گرفت، همچنین آلودگی هوای اصفهان و ثبت شاخص کیفیت ناسالم برای عموم در آذرماه، باعث تعطیلی مدارس از ابتدای هفته جاری و محدودیت فعالیت مناطق صنعتی این استان و بسیاری از دیگر کلان‌شهرهای کشور شده است، علاوه بر این بنا به اعلام سازمان هواشناسی نیز تهران، اراک، خوزستان، اصفهان و البرز از جمله آلوده‌ترین کلانشهرهای کشور بودند.

در همین راستا مطابق پیش‌بینی‌ها؛ هشدار آلودگی نارنجی برای تهران، کرج، اصفهان و اراک از ابتدای هفته تا چهارشنبه صادر شد و از امروز تبریز، مشهد، قم و سمنان هم به این جمع اضافه خواهند شد، از این‌رو مدارس ابتدایی استان البرز به‌جز طالقان دیروز به خاطر آلودگی هوا مجازی شد و دانش‌آموزان دارای بیماری زمینه‌ای یکشنبه در استان مرکزی به مدرسه نرفتند، مدارس مقاطع کودکستان، دبستان و متوسطه اول استان تهران هم برای روزهای یکشنبه و دوشنبه تعطیل شدند که احتمال ادامه این تعطیلی‌ها نیز وجود دارد و کلاس مدارس مقطع ابتدایی و پیش‌دبستان شهرستان تبریز (نواحی پنج‌گانه، باسمنج و سردرود) و شهرستان اسکو (اسکو، ایلخچی و شهر جدید سهند) در روز یکشنبه دوازدهم آذرماه غیرحضوری برگزار شد، همچنین استانداری تهران اعلام کرد که به دلیل آلودگی هوا کارکنان دستگاه‌های دولتی دارای بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های زمینه‌ای، تنفسی و خودایمنی و بانوان باردار در صورت موافقت دستگاه مربوطه روز دوشنبه سیزدهم آذر می‌توانند از ظرفیت دورکاری استفاده کنند.

ثبت مناطقی با وضعیت بسیار آلوده در اصفهان و تهران

لازم است به این نکته اشاره کنیم که نقشه سایت World Air Quality Index info که شاخص آلودگی هوا در کشورهای مختلف را نشان می‌دهد، میرزاطاهر با شاخص ۲۵۲ و کردآباد با شاخص ۲۲۱ در شهر اصفهان و باقرشهر تهران با رنگ بنفش و در مرحله بسیار خطرناک نشان می‌داد.

بر اساس سامانه برخط کنترل کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست، کلانشهرها اصفهان از روز شنبه یازدهم تا امروز دوشنبه سیزدهم آذر به ترتیب با شاخص‌های ۱۷۷، ۱۶۲ و ۱۶۸ در وضعیت هشدار و قرمز با انباشت آلاینده‌های جوی قرار گرفته است، همچنین روز گذشته شهر تبریز در وضعیت ناسالم برای عموم (قرمز) ثبت شده بود.

در همین راستا، دستگاه سنجش کیفیت هوا روز یکشنبه یازدهم آذر در کلان‌شهرهای تبریز، کرج، تهران، اهواز، زنجان، قزوین، کرمانشاه، اراک و همدان در وضعیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) است، به طوری که دستگاه سنجش کیفیت هوا روز گذشته در کلان‌شهرهای کرج، تهران، مشهد، اهواز، سمنان، اراک و همدان، در وضعیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) بود.

لازم است بدانیم؛ دستگاه سنجش کیفیت هوا طی روز یکشنبه دوازدهم آذر در ایستگاه کلانشهرهای تبریز با شاخص ۱۱۸، کرج با شاخص ۱۴۱، تهران با شاخص ۱۲۶، اهواز با شاخص ۱۳۶، زنجان با شاخص ۱۲۲، قزوین با شاخص ۱۱۱، کرمانشاه با شاخص ۱۰۲، اراک با شاخص ۱۰۵، همدان با شاخص ۱۲۴، در وضعیت (نارنجی) قرار داشت و روز گذشته ایستگاه کلانشهرهای کرج با شاخص ۱۳۴، تهران با شاخص ۱۴۰، مشهد با شاخص ۱۲۳، اهواز با شاخص ۱۴۳، سمنان با شاخص ۱۰۸، اراک با شاخص ۱۲۶، همدان با شاخص ۱۰۸، در وضعیت (نارنجی) ثبت شده بودند.

با این اوصاف؛ اگر نگاهی به روز گذشته و امروز _دوشنبه سیزدهم آذر_ بیندازیم، می‌توان میزان و شدت آلودگی هوا که بر آسمان شهرهای مختلف گسترده شده است، را به خوبی حس کرد، از این‌رو ایمنا به مقایسه شاخص کیفی هوا در شهرهای مختلف پرداخته است که بر اساس سامانه برخط کنترل کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست، امروز هیچکدام از کلانشهرهای کشور در وضعیت بسیار ناسالم (بنفش) قرار ندارد.

بر اساس آمارهای ثبت شده، امروز دستگاه سنجش کیفیت هوا در کلان‌شهرهای اصفهان و اهواز در وضعیت ناسالم برای عموم (قرمز) قرار دارد، در حالی‌که روز گذشته شهرهای تبریز و اصفهان در وضعیت (قرمز) ثبت شدند.

در همین راستا، دستگاه سنجش کیفیت هوا امروز در کلان‌شهرهای، ارومیه، کرج، تهران، مشهد، بجنورد، زنجان، کرمانشاه، اراک و همدان در وضعیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) است، در حالی‌که روز گذشته دوازدهم آذر شهرهای کرج، تهران، مشهد، اهواز، سمنان، اراک و همدان، در وضعیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) بودند، در این شرایط شهر، بجنورد، زنجان و کرمانشاه در در وضعیت هوای سالم (زرد) قرار داشتند.

به این ترتیب، امروز سنجش کیفیت هوا در کلان‌شهرهای ایلام، بوشهر، شهرکرد، زاهدان، سنندج، شیراز، کرمان، خرم‌آباد و یزد در وضعیت هوای سالم (زرد) قرار دارد، اما روز گذشته شهرهای ارومیه، بوشهر، شهرکرد، بجنورد، زاهدان، شیراز، سنندج، کرمان، کرمانشاه، خرم‌آباد و یزد، وضعیت هوای سالم (زرد) قرار داشتند.

بر این اساس سنجش کیفیت هوا امروز در کلان‌شهرهای اردبیل، بیرجند، قم، یاسوج و رشت در وضعیت پاک (سبز) قرار دارد، به طوری که روز گذشته دوازدهم آذر شهرهای اردبیل، ایلام، بیرجند، قم، یاسوج و رشت، در وضعیت پاک (سبز) بودند.

کدام شهرهای کشور در وضعیت قرمز و کدام در وضعیت سبز است؟

لازم است به این نکته اشاره کنیم که براساس داده‌های موجود سامانه برخط کنترل کیفیت هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست و مقایسه شاخص کیفی هوا؛ سنجش کیفیت هوا امروز در کلان‌شهرهای اصفهان با شاخص ۱۵۴ اهواز با شاخص ۱۶۲، قرار دارد، اما روز گذشته شهرهای تبریز با شاخص ۱۵۴، اصفهان با شاخص ۱۶۲، در وضعیت (قرمز) قرار داشت.

در همین راستا، دستگاه سنجش کیفیت هوا امروز در ایستگاه کلانشهرهای تبریز با شاخص ۱۴۳، ارومیه با شاخص ۱۱۵، کرج با شاخص ۱۱۱، تهران با شاخص ۱۳۰، مشهد با شاخص ۱۲۲، بجنورد با شاخص ۱۱۵، زنجان با شاخص ۱۱۰، کرمانشاه با شاخص ۱۰۲، اراک با شاخص ۱۰۹، همدان با شاخص ۱۵۰، در وضعیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) قرار دارد، اما روز گذشته شهرهای کرج با شاخص ۱۳۴، تهران با شاخص ۱۴۰، مشهد با شاخص ۱۲۳، اهواز با شاخص ۱۴۳، سمنان با شاخص ۱۰۸، اراک با شاخص ۱۲۶، همدان با شاخص ۱۰۸، در وضعیت (نارنجی) ثبت شدند.

در همین راستا، دستگاه سنجش کیفیت هوا امروز در ایستگاه کلانشهرهای اردبیل با شاخص ۱۵، بیرجند با شاخص ۳۱، قم با شاخص ۴۹، یاسوج با شاخص ۴۰، رشت با شاخص ۳۷، در وضعیت پاک (سبز) قرار دارد، در حالی‌که روز گذشته دوازدهم آذر شهرهای اردبیل با شاخص ۲۸، ایلام با شاخص ۲۵، بیرجند با شاخص ۳۳، قم با شاخص ۳۵، یاسوج با شاخص ۴۱، رشت با شاخص ۴۰، در وضعیت پاک (سبز) قرار داشتند.

به این ترتیب؛ امروز شرایط کیفی هوای کلان‌شهرهای قزوین، گرگان، ساری، بندرعباس و ثبت نشده است، در حالی‌که روز گذشته شهرهای زنجان، قزوین، گرگان، ساری، بندرعباس بدون داده ثبت شد.

با وجود این بعضی از روزها به رغم غبارآلود بودن، شرایط کیفی هوا براساس میانگین شاخص‌ها سالم اعلام می‌شود، در حالی که شهروندان غبار سیاه آلودگی را با چشم می‌بینند و آلاینده‌ها را نفس می‌کشند، این در حالی است که گاهی نیز بر اساس همین شاخص‌ها هوا در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس گزارش شده، اما شاخص کیفی بعضی ایستگاه‌های پایش وضعیتی بسیار ناسالم را نشان می‌دهد.

این رشته سر دراز دارد / تعطیلی مدارس تنها راهکار نیست

بدون شک تا پایان فصل سرما انباشت آلایندگی‌ها و هشدارهای قرمز و نارنجی و بی‌گمان تعطیلی مدارس کلان‌شهر این رشته سر دراز دارد؛ شاید دیگر صحبت کردن درباره آلودگی هوا تنها تکرار مکررات باشد و شهروندی نیست که در جریان مسئله آلودگی هوا نباشد، چرا که بدون درنگ از سوی مسئولان تعداد زیاد خودروها، تردد بیش از حد خودروهای شخصی، حجم زیاد خودرو و موتورسیکلت‌های فرسوده، سوخت‌های با کیفیت پایین و وارونگی دما به ویژه در فصل سرما، منابع و صنایع با مصارف گازسوز از جمله موتورخانه‌های منازل، تجاری، اداری و صنعتی اگر سیستم‌های کنترل و پایش نداشته باشند، انتشار گازهای نیتروژن، ذرات معلق، گردوغبار به عنوان تولید آلاینده اولیه و ثانویه خودروها مطرح می‌شود، اما به نظر می‌رسد قانون هوای پاک که در سال ۱۳۹۶ مصوب شد و بر اساس این قانون ۲۳ دستگاه در اجرای بندهای آن دخیل هستند، این دستگاه‌ها آن طور که باید به وظایف خود عمل نکرده‌اند.

بر این اساس امسال به دنبال هشدارهای سطح نارنجی و زرد هواشناسی به‌دلیل تشدید آلودگی هوا و غلظت آلایندگی‌ها در نیمه آبان و هم اکنون اوایل آذر، مدارس بسیاری از کلانشهرها و شهرستان‌های اصفهان در چند مرحله در روزهای متوالی غیرحضوری شد، اما هر ساله با نزدیک شدن به فصل زمستان همواره بیشتر با پدیده آلودگی هوا مواجه می‌شویم و از افرادی بسیاری می‌شنویم که باز هم سرما و وارونگی هوا باعث تشدید این آلودگی‌ها شده است و یک توده هوای سرد شهر را می‌پوشاند و اجازه خروج گازهای سمی یا آلودگی‌های جوی را نمی‌دهد؛ به این ترتیب هوای آلوده در سطح شهرها حبس می‌شود و تا زمانی که باران نبارد، هوا گرم‌تر نشود و باد مناسبی وزیدن نگیرد، این آلودگی نیز از بین نمی‌رود و تشکیل کارگروه‌های اضطرار آلودگی هوا هم تنها چند مصوبه نه چندان کارآمد دارد که تأثیری بر رفع معضل دیرینه آلودگی هوا ندارد.

به گفته کارشناسان؛ بی‌گمان تعطیلی مدارس به تنهایی کارآمدترین راهکار نیست، شاید در ظاهر برای نبود خروج دانش‌آموزان و فعالیت خودروها، یکی از راهکارهای متولیان امر برای کنترل آلودگی هوا، مجازی شدن آموزش در مدارس است، اما در عمل به جرئت می‌توان گفت که این تعطیلی‌ها تأثیر چندانی بر کنترل و کاهش آلودگی هوا ندارد، ضمن اینکه علاوه بر تاثیرپذیر نبودن این راهکار برای کنترل آلودگی هوا، آموزش دانش‌آموزان نیز با مشکل و افت تحصیلی مواجه می‌شود، لذا مواردی از جمله صنعت نیز باید مورد توجه مسئولان امر باشد تا بتوان به راهکاری مؤثر برای رفع آلودگی هوا دست پیدا کنیم.

با این اوصاف؛ شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا همچون منواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن‌دار، ازن و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف دارد، به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد، از این‌رو شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم (زرد)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ بسیار خطرناک (قهوه‌ای) است، اما امروزه وضعیت آلودگی هوا در بسیاری از کلانشهرها به‌ویژه اصفهان بسیار پیچیده است و هر سال در این بازه زمانی با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، آلودگی هوا بیشتر در نیمه دوم سال و هم‌زمان با افزایش سرما اتفاق می‌افتاد، البته طی سال‌های اخیر در نیمه نخست سال نیز بعضی از کلانشهرها با پدیده گردوغبار روبه‌رو هستند و وضعیت کیفی هوا به دلیل خشکسالی‌های متوالی، وزش بادهای نسبتاً شدید تا شدید با فعالیت کانون‌های داخلی هر استان و استان‌های همجوار آن در مناطق مختلف با افزایش شاخص‌های آلایندگی هوا وخیم‌تر شده که این موضوع مهم نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسی است، از این‌رو براساس قانون هوای پاک؛ راهکار افزایش روزهای سالم و پاک در کلانشهرها با از رده خارج کردن فعالیت خودروهای فرسوده، کاهش فعالیت صنایع آلاینده، جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، افزایش سطح ایمنی و سلامت انسان‌ها و زیباسازی شهرها، دست‌یافتی است، چرا که برخورداری از هوای پاک و سالم به عنوان نعمت خدادادی نیاز تمام انسان‌ها است.