به گزارش خبرگزاری ایمنا از یزد، موتابی یکی از صنایع‌دستی در شهر بفروییه شهرستان میبد در استان یزد است که با استفاده از موی بز برای بافت چادرهای عشایر و طناب ریسیده می‌شود و همت مسئولان و مردم این شهر رونق دوباره موتابی در بفروئیه است. مردم شهر بفروییه موتابی را به وسیله دست و چرخ دستی ساده‌ای که طراحی کرده‌اند انجام می‌دهند، امروزه این هنر دستی برخلاف روزگاران دور چندان فعال و پررونق نیست.
موتابی یکی از تولیدات صنایع‌دستی است که از ارزش هنری زیادی برخوردار بوده و در گذشته نیز به عنوان یکی از غنی‌ترین صنایع بومی محلی در روستای بفروئیه میبد شناخته می‌شده است. به دلیل نبود بازار خرید محصول در استان، روی نیاوردن نسل جدید به یادگیری و ادامه شغل پیشینیان، پایین بودن دستمزد، وجود واسطه‌ها و دلال‌ها در خرید، این هنر رو به منسوخ شدن و فراموشی است.
قدمت موتابی در روستای بفروئیه میبد به گذشته‌های دور باز می‌گردد. مردم بفروئیه به موتابی اشتغال داشته‌اند، درآمدشان زیاد بوده و موتابی جزو مشاغل اصلی بیشتر اهالی روستا به شمار می‌رفته است، البته گفته می‌شود در کاروانسرای گودال مصلای یزد سه نفر اهل بفروئیه چرخ موتابی داشتند که ۲۰ سال پیش از بین رفته است.
این حرفه در گذشته بسیار پر رونق بوده است، افراد زیادی در ۵۰ تا ۶۰ کارگاه فعال بوده‌اند و بیش از ۲۰۰ چرخ موتابی داشته‌اند، اما اکنون تعداد اندکی از قدیمی‌ها در این منطقه صنعت موتابی را زنده نگه داشته‌اند.
طی یک سال اخیر توجه بیشتری به این صنعت شده است و در سفرهای اخیر مسئولان وزارت میراث و معاون صنایع‌دستی وزیر میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی از دو کارگاه فعال بازدید شد؛ قرار است با حمایت مسئولان و به همت میراث‌داران هنر اصیل، در شهر بفروئیه میبد رونق پیدا کند.
صنایع موتابی چگونه تهیه می‌شود
هنرمندان این عرصه ابتدا موی بز دباغی شده را به صورت رنگی و سیاه جدا و موهای سیاه را بوسیله تخته زیگا و زدن طنابی که به تخته متصل است، حلاجی می‌کنند. بعد از اتمام کار حلاجی موها به صورت فیتیله‌ای پیچیده و داخل کیسه‌ای به نام «حمبونه» گذاشته می‌شود.
شخص موتاب کیسه را بر دوش می‌کشد و نخ داخل دوک شروع به ریسیدن می‌کند. کمربندی که به طناب چرخ بسته می‌شود و به کمر موتاب می‌بندند، با کشیدن طناب «شگل»، به طناب بسته تبدیل و موهای بز ریسیده می‌شود.
کمربندی که به کمر موتاب بسته شده است توسط شگل که شامل یک تکه چوب و نخ می‌شود به طناب چرخ ریس گره می‌خورد و همراه موتاب، این طناب چرخ نیز کشیده می‌شود. «چرخ ریس» شروع به حرکت می‌کند و همراه دست موتاب، موی بز تابیده می‌شود.
از جمله ابزارهایی که در این رشته استفاده می‌شود، دستگاه گیرنده زرنیخ و آهک مو، تخت زیگا، چرخ آسیاب، چرخ ریس، تخته دوک پی، کپی و غرغره، کمربند، پیُگ، دوک، نخ گیر و چوب درخت زردآلو به جهت خاصیت ضد ترک این چوب است.
موتابی نیاز به توجه بیشتری برای بهره‌برداری دارد
مجید عربی، معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان یزد می‌گوید: رشته موتابی پانزدهم دی سال ۱۳۹۳ با شماره ۱۰۶۴ به ثبت رسید و با همت و تلاش مردمان بخش بفروییه و توجه مسئولان، این رشته از صنایع‌دستی که در حال نابودی بود، مجدد باز زنده‌سازی شد و طی سه سال گذشته ۱۵ نفر در این رشته آموزش دیدند.
وی اضافه می‌کند: رشته موتابی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیستی تأثیرات منحصر به فردی دارد و به عنوان یک کالای مهم صادراتی ارزش ویژه‌ای خواهد داشت، چراکه مشتریان اصلی آن کوچ‌نشینان پاکستان و دیگر کشورهای عشایر عربی هستند؛ بنابراین بازار آماده‌ای برای خرید محصولات موتابی فراهم است.
عربی تاکید می‌کند: موتابی یکی از صنایع‌دستی است که نیاز به توجه بیشتری برای بهره‌برداری دارد، ریس‌های تابیده شده موتابی به شهرهای زاهدان، خاش، جیرفت، بم، زابل، کرمان و شیراز و کشور پاکستان صادر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: موتابی عمل تابیدن موی بز است، در فرهنگ دهخدا نیز به تابیدن موی بز، رشته و ریس کردن آن موتابی می‌گویند. هرچند موتابی از خانواده ریسندگی‌ها به شماره می‌رود، اما برای ریسندگی دستی از دوک برای رشتن پنبه و برای موتابی از دستگاه پیچیده‌تری برای تاباندن موی بز استفاده می‌شود.
در هنر موتابی از موی بز استفاده می‌شود و موهای تابیده شده آن به عنوان «تونه کار» برای بافت سیاه چادرهای عشایر به کار می‌رود. سنت بافت چادر از موی بز سابقه‌ای دیرینه دارد و این سنت تا به امروز بدون هیچ تغییری و به منظور رفع نیازمندی‌های عشایر انجام می‌شود.
محصولات موتابی خاصیت ضد آتش دارد
حبیب‌الله موتاب، یکی از فعالان موتابی در شهر بفروییه میبد تصریح می‌کند: مهم‌ترین کاربرد محصول موتابی در بافت سیاه چادر عشایر است، این جنس از چادر با توجه به خاصیتی که موی بز دارد در هنگام هوای گرم بافته‌های چادر حالت انبساطی پیدا کرده و باعث خنکی هوای داخل چادر می‌شود.
وی می‌افزاید: در هنگام بارندگی نیز با رسیدن آب به بافت‌ها، سیاه چادر منقبض شده و مانع از ورود آب به داخل چادر می‌شود، حتی می‌توان گفت سیاه چادرهایی که از جنس موی بز هستند خاصیت ضد آتش دارند و خیلی دیر با شعله‌های آتش در روند سوختن همراه می‌شوند و دیر شعله‌ور می‌شوند. امروزه از موی بز پودر شده برای خاموش کردن آتش در آتش‌نشانی‌ها استفاده می‌شود.
موتاب تصریح می‌کند: تولیدات موتابی متنوع است و از نخ‌های تابیده شد به منظور بافت تور ماهیگیری، طناب نیز استفاده می‌شود، طناب یکی از وسایل پر کاربردی است که در زندگی عشایر نیز نقش مهمی دارد، این طناب‌ها به دلیل استحکام زیادی که دارند برای انجام کارهای مختلف روزانه استفاده می‌شوند.
وی اضافه می‌کند: با استفاده از موی تابیده شده طناب‌های مختلفی برای مصارف گوناگون از جمله برپایی سیاه چادر، مهار گوسفندان، محکم کردن ابزارها کشاورزی، جهت باربندی کیسه‌های حنا، شال چهار تخته، جهاز شتر و جوال می‌توان استفاده برد.
این فعال صنایع دستی موتابی در بفروئیه شهرستان میبد خاطرنشان می‌کند: این هنر مشتریانی از استان‌های سیستان و بلوچستان و سمنان دارند. چادر عشایر در پاکستان با مواد اولیه ریس‌های موتابی بافته می‌شود و از نظر جغرافیایی نیز تولید ریس‌های موی بز در مصرف چادر عشایر، سازگار با آب و هوا در اقلیم گرم و مرطوب است.
این هنر درآمدی پربرکت دارد
موتابی یکی از صنایع‌دستی جذاب و شیرین است، اما فعالان این هنر به دلیل کار با پشم و موی بز، دچار تنگی نفس می‌شوند و با توجه به اینکه این کار نیاز به زحمت و پیاده‌روی زیاد برای کشیدن طناب دارد، دچار پادرد می‌شوند.
حاج محمود موتاب، یکی دیگر از فعالان هنر موتابی می‌گوید: درآمد این کار برایش پربرکت است و از اینکه کارش موتابی است، خوشحال است. وی که در یکی از کارگاه‌های موتابی شهر بفروئیه مشغول کار بود، ادامه می‌دهد: موتابی حرفه‌ای است که نسل در نسل در خانواده آن‌ها رواج داشته است و می‌توان با اطمینان گفت از ۲۵۰ سال قبل موتابی در اینجا رواج داشته است.
وی ادامه می‌دهد: به دلیل گسترگی این شغل بسیاری از اهالی شهر بفروئیه، فامیلشان موتاب است.
آسیب‌ها و سختی‌های کار موتابی
وی اظهار می‌کند: وجود واسطه‌ها و دلال‌ها برای فروش محصولات موتابی به عشایر کوچ‌نشین منجر به آسیب شغلی به فعالان موتابی و نابودی این هنر شده است، به دلیل کم شدن هنر موتابی، زنان عشایر به آشتی ریسی برای بافت چادرهای خود روی آورده‌اند.
نبود دستگاه برقی موتابی موجب شده است که ریس‌های موتابی هنوز توسط دست موتاب تهیه شود که این امر از ارزش‌های منحصر به فرد موتابی محسوب می‌شود.
مریم جلالی، معاون صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی در سفر اخیر خود به استان یزد ضمن بازدید از دو کارگاه فعال موتابی، اظهار کرد: کشورهای جهان خواهان محصولاتی از جنس موتابی هستند.
وی گفت: وظیفه داریم این هنر را احیا کنیم و آن را به ادبیات توسعه و محصولات جدید از این مواد اولیه متصل کنیم.
امید می‌رود با همراهی و تلاش همه بخش‌های مؤثر در امر تولید، دانشگاهیان، صنعتگران، شرکت‌های دانش بنیان، زنجیره ارزش هنر صنعت موتابی از آموزش تا فروش به خوبی شکل بگیرد و بازار فروش جذابی برای رونق خرید و فروش محصولات موتابی در داخل و خارج فراهم شود و از این ظرفیت مهم برای ارز آوری و توسعه اقتصادی در کشور استفاده شود.
نظر شما