به گزارش خبرگزاری ایمنا، اثر آلودگی هوا بر سلامت انسان از دیرباز مورد توجه بوده است و از مهم‌ترین اثرات آن می‌توان به پیدایش انواع بیماری‌های مزمن نظیر آسم، بیماری‌های تنفسی، قلبی و ژنتیکی اشاره کرد؛ در این میان توسعه فضای سبز شهری و توزیع متناسب آن در تمام مناطق شهرداری، یکی از راهکارهای رفع این آلودگی‌ها قلمداد می‌شود.
توسعه فضای سبز عمودی به معنای ایجاد سطوح سبز در ساختمان‌های شهری است و شامل بام‌های سبز و دیوارهای سبز می‌شود؛ مطالعات و پژوهش‌های مختلف مزایای زیست‌محیطی و اجتماعی بسیاری را برای فضای سبز عمودی برشمرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به زیباسازی محیطی، کاهش آلودگی محیطی و مصرف انرژی، کنترل باران‌های سیلابی، کاهش اثر جزیره گرمایی شهری، حفظ تنوع زیستی شهری و ارتقای سلامت روانی ساکنان اشاره کرد.
به دلیل ارزش افزوده بالای زمین و رشد عمودی شهرها و آپارتمان‌نشینی و افزایش تراکم ساختمانی، شهر اصفهان با مشکل کمبود فضای سبز شهری مواجه بوده است که به همین جهت در سال‌های اخیر از اجرای بام و دیوار سبز در ساختمان‌ها به‌منظور افزایش سرانه فضای سبز و بهره بردن از سایر مزایای بام سبز صحبت می‌شود.
بام سبز از جمله فناوری‌های زیست‌محیطی است که می‌تواند ساختمان‌ها را با کاربری‌های مختلف پوشش دهد؛ در انجام این کار مزایای متعددی از جمله کمک به جبران جنبه‌های منفی آلودگی، به‌ویژه در محیط زیست شهری وجود دارد و با توجه به آلودگی‌های ناشی از گرد و خاک و همچنین آلودگی‌های ناشی از سوخت بنزینی که سلامت افراد را در شهرهای بزرگ به خطر انداخته است، توجه به اثرات زیست‌محیطی و تأثیرات مثبت بام سبز در کاهش آلودگی هوا ضروری است.
آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با فریاد پرهیز، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در رابطه با چگونگی ایجاد و نگهداری بام سبز و تأثیرات آن بر کاهش مصرف انرژی و آلودگی هوا است.
بام سبز مصرف انرژی سرمایشی ساختمان را کاهش می‌دهد
ایمنا: بام و دیوار سبز در کاهش مصرف انرژی ساختمان‌ها چه نقشی دارد؟
پرهیز: بام‌های سبز اثرات متفاوتی بر میزان اتلاف و دریافت حرارت از سقف ساختمان دارد و منجر به کاهش میزان مصرف انرژی ساختمان‌ها می‌شود؛ این فضاها با استفاده از کاهش میزان تابش دریافتی توسط سقف و کاهش نسبی ضریب انتقال حرارت سقف، می‌تواند منجر به کاهش دریافت حرارت ساختمان از طریق سقف شود و مصرف انرژی سرمایشی ساختمان را کاهش دهد.
در دوره گرمایش نیز کاهش ضریب انتقال حرارت سقف به دلیل لایه‌های خاک، همچنین گیاهان سقف سبز، منجر به کاهش اتلاف حرارت ساختمان می‌شود و به این صورت مصرف انرژی گرمایشی ساختمان نیز به میزان اندکی کاهش خواهد یافت.
ایمنا: چه شرایط و تمهیداتی برای ایجاد بام سبز لازم است؟
پرهیز: چندین شاخص برای این مسئله حائز اهمیت است از جمله اینکه در صورت ارائه تسهیلات از طرف شهرداری، سازمان محیط‌زیست یا دیگر سازمان‌های متولی برای ایجاد بام سبز، مساحت این فضا برای استفاده از تسهیلات، باید حداقل ۴۰ درصد مساحت ناخالص بام باشد.
مالکان ساختمان‌ها با رعایت تمهیدات سازه‌ای و ایمنی و رعایت تمام ضوابط می‌توانند به‌منظور ایجاد فضای بام (به عنوان حیاط) از سقف سبز متمرکز گسترده به‌منظور استفاده از مزایای انرژی و زیست‌محیطی آن بهره‌مند شوند و بر این اساس عمق خاک بهتر است ۲۰ سانتی‌متر باشد.
شاخص دیگر استفاده از گیاهانی با نیاز آبی کم و مقاوم به خشکی و آفتاب شدید است؛ در بام‌ها و دیوارهای سبز مورد استفاده در شهر اصفهان باید از گونه‌های گیاهی همچون ناز یخی، بومادران قرمز و زرد، داوودی، اسطوخدوس، رزماری، مرزه، شقایق کالیفرنیا، فیلا، شیرخشت و همیشه‌بهار استفاده کرد، همچنین با توجه به نوع پروژه، نوع و وزن بام سبز در هر متر مربع، در مرحله طراحی باید تمهیدات لازم در محاسبات سازه در نظر گرفته شود، به طوری که سازه ظرفیت تحمل بار اضافی بام سبز را داشته باشد.
ایمنا: چه تمهیداتی برای طراحی سازه‌ای ساختمان‌های دارای بام سبز و وزن این بام‌ها لحاظ می‌شود؟
پرهیز: در زمان طراحی بام سبز باید نقشه‌ها و در صورت نیاز جزئیات اجرایی مورد نیاز تهیه شود و این جزئیات باید در برابر رشد ریشه و نفوذ آب مقاوم باشد، همچنین الزامات ساختمانی همچون لایه ضد ریشه و لایه ضد آب (عایق کاری رطوبتی) و الزامات تاسیساتی از جمله طراحی سیستم‌های آبرسانی و زهکشی، سیستم استفاده از آب فاضلاب خاکستری و تهیه نقشه‌های تاسیساتی باید به‌درستی رعایت شود.
استفاده از کودهای شیمیایی برای گیاهان دیوار به‌ویژه سقف سبز به دلیل مشکلات زیست‌محیطی غیرمجاز است؛ میزان استفاده از کودها و سموم، زمان و نحوه استفاده از آن‌ها باید با دقت و توجه به مسائل زیست‌محیطی و ایجاد نشدن اثرات منفی شامل نفوذ این سموم به ساختمان‌های همسایه مدیریت شود.
در صورتی که مالک ساختمانی که دارای بام سبز است، قصد نگهداری از بام سبز را نداشته باشد، نمی‌تواند این بام را بدون آبیاری رها کند و باید نسبت به جمع‌آوری آن اقدام کند
برای طراحی بام سبز با مساحت بیشتر نیز توصیه می‌شود طراحی معماری و تأسیسات ساختمان به‌گونه‌ای انجام شود که حداکثر مساحت مفید، یک‌دست و بدون مانع را روی بام فراهم کند و در صورتی که آبیاری بام سبز دارای پساب خروجی باشد، لازم است اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود این پساب به سیستم فاضلاب خاکستری ساختمان صورت پذیرد.
در صورت اجرای بام سبز در ساختمان‌ها، نگهداری این بام‌ها باید به‌درستی و با دقت انجام شود تا منجر به ایجاد اثرات منفی همچون خشکی بام و تولید گرد و غبار برای محیط شهری و همسایگان نشود، همچنین در صورتی که مالک ساختمانی که دارای بام سبز است، قصد نگهداری از بام سبز را نداشته باشد، نمی‌تواند این بام را بدون آبیاری رها کند و باید نسبت به جمع‌آوری و زدودن تمام اجزای این بام از جمله خاک آن اقدام کند، در غیر این صورت گرد و غبار و خاک روی سقف منجر به آلوده کردن محیط اطراف ساختمان می‌شود.
ایمنا: بام و دیوار سبز در بهبود شرایط خرد اقلیم و اقلیم شهری چه تأثیری دارد؟
پرهیز: با توجه به معضلات ناشی از مصرف انرژی‌های فسیلی و مشکلاتی از قبیل آلودگی هوا، توجه به محیط زیست در جهان، هر روز بیش از پیش فراگیر می‌شود. پاک‌سازی هوا و کاهش اثر جزایر حرارتی از مزایای زیست‌محیطی بام سبز محسوب می‌شود.
در شهرهای بزرگ به دلیل وجود سطوح ساختمانی به‌ویژه سطوح تیره رنگ از قبیل آسفالت و عایق‌کاری بام‌ها، حرارت تابشی خورشید جذب و تبدیل به گرما و منجر به گرم کردن محیط اطراف این سطوح و بالا رفتن دمای شهرها در مقایسه با خارج از شهرها می‌شود؛ به همین دلیل اختلاف دمای بین حومه‌شهر و درون شهر در تابستان می‌تواند بسیار زیاد و حتی به ۱۰ درجه سانتی‌گراد برسد، از سوی دیگر حرارت تولید شده در بخش‌های متراکم و دارای سبزینگی اندک شهر می‌تواند موجب گرم‌تر شدن بخش‌های مذکور و تولید جزایر حرارتی شود.
سطوح سبز به دو دلیل عمده سایه‌اندازی و سرمایش تبخیری موجب کاهش دمای هوای محیط می‌شود و بر همین اساس دمای محیط اطراف فضاهای سبز و پارک‌ها نسبت به بخش‌های دیگر شهر به میزان قابل توجهی کمتر است؛ افزایش سطوح سبز درون شهرها به دلیل اثر کاهشی بر دمای هوا، موجب کاهش میزان جزایر حرارتی درون شهرها نیز می‌شود.
میزان اثرگذاری بام سبز در میزان کاهش دمای هوا، بر حسب عواملی نظیر ذخیره‌سازی میزان رطوبت در سطح بام، نوع و حجم گیاهان، عمق و ترکیبات خاک و سایر موارد متفاوت است.
ایمنا: به نقش ایجاد فضاهای سبزی همچون بام سبز در کاهش آلاینده‌های هوا اشاره کنید!
پرهیز: در کنار اثر گیاهان و فضای سبز بر کاهش دمای هوا، گیاهان و درختان سهم قابل توجهی نیز در کاهش آلاینده‌های هوا همچون گازهای مضر موجود در هوا و گردوغبار دارند.
وجود فضای سبز در پاک‌سازی هوا، جذب گردوغبار و تولید اکسیژن تأثیر بسزایی دارد؛ بام‌های سبز به‌عنوان یکی از راهکارهای افزایش سرانه فضای سبز در محیط‌های شهری به مقابله با کیفیت نامطلوب هوا و کاهش دی‌اکسید کربن کمک می‌کند.
در شهر اصفهان که در بسیاری از روزهای سال با مسئله آلودگی هوا مواجه است، می‌توان با افزایش سرانه فضای سبز شهری با استفاده از سقف و دیوار سبز در مناطق مختلف شهرداری، میزان آلودگی هوا را کاهش داد
انواع گونه‌های گیاهی توانایی متفاوتی برای حذف آلاینده‌ها و کاهش گازهای گلخانه‌ای موجود در هوا دارد که برای به حداکثر رساندن بهبود کیفیت هوا می‌توان گونه‌های موثرتری را انتخاب کرد، اگرچه بام‌های سبز متراکم با درختان و درختچه‌های فشرده از نظر کاهش آلودگی مطلوب‌تر است، اما بام‌های سبز گسترده نیز می‌توانند نقش مکمل را در بهبود کیفیت هوا ایفا کنند و هزینه اجرا و مصرف آب این بام‌ها کمتر از بام‌های سبز متراکم است.
احداث بام‌های سبز به‌صورت تکی تأثیر چندانی در بهبود شرایط آب و هوایی و تأمین محیط‌زیست مطلوب شهری ندارد، اما افزایش این بام‌ها می‌تواند تأثیر چشمگیری در بهبود وضعیت محیطی شهرها داشته باشد؛ در شهر اصفهان که در بسیاری از روزهای سال با مسئله آلودگی هوا مواجه است، می‌توان با افزایش سرانه فضای سبز شهری با استفاده از سقف و دیوار سبز در مناطق مختلف شهرداری، میزان آلودگی هوا را کاهش داد.
لزوم مدیریت آبیاری سقف سبز برای بهره‌وری بیشتر
ایمنا: با توجه به شرایط اقلیمی اصفهان از چه نوع بام سبزی می‌توان استفاده کرد؟
پرهیز: بام‌های سبز بر اساس شاخص عمق متوسط کشت به سه دسته کلی تقسیم و نوع گیاهان نیز بر اساس شاخص عمق ریشه و متناسب با نوع بام سبز انتخاب می‌شود، همچنین بام‌های سبز از نظر ساختار به سه دسته بام‌های سبز گسترده، متمرکز و نیمه‌متمرکز تقسیم می‌شود.
این بام‌ها از نظر عمق خاک و نوع گیاهانی که قابلیت کشت در آن‌ها را دارند، متفاوت است.
آبیاری بام سبز ساختمان‌ها در شهر اصفهان از تناسب بیشتری برخوردار است؛ از آنجا که یکی از مسائل ضروری مربوط به بام سبز، به‌ویژه در اقلیم خشکی همچون شهر اصفهان، کاهش میزان مصرف آب است، مدیریت آبیاری سقف سبز نیز باید به‌گونه‌ای انجام شود که کمترین مصرف آب را به همراه داشته باشد.
در اقلیم خشکی همچون شهر اصفهان برای آبیاری گیاهان مواردی همچون میزان مناسب آبیاری، زمان آبیاری، زیاد بودن نسبی فواصل بین آبیاری حائز اهمیت است.
ایمنا: با توجه به توضیحاتی که در رابطه با اجرای این بام‌ها داشتید، چطور می‌توان از این بام‌ها نگهداری کرد؟
پرهیز: از آنجا که بام‌های سبز نیازمند نگهداری دوره‌ای توسط ساکنان است، باید آموزش‌های لازم برای نگهداری آن به شهروندان داده شود؛ شهرداری اصفهان باید برای فرهنگ‌سازی، آموزش استفاده درست و مناسب از بام سبز و تشویق مالکان به ایجاد بام سبز (در مناطق مورد نیاز)، نسبت به ارائه خدمات مشاوره‌ای رایگان به متقاضیان در مورد کاربرد بام سبز و اثرات مثبت و منفی آن (به‌ویژه در مناطقی که دارای سرانه کم فضای سبز است) اقدامات لازم را انجام دهد.
توصیه می‌شود شهرداری اصفهان آئین‌نامه اجرایی بام سبز را تهیه کند و اقدامات لازم برای تصویب آن از طریق سازمان‌ها و بخش‌های مربوطه را انجام دهد و آن را به بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط ابلاغ کند
دفترچه راهنمای اجرای بام سبز با هدف اطلاع‌رسانی به عموم مردم و ارتقای دانش جامعه در این رابطه و شیوه نگهداری از آن باید شامل بخش‌هایی از قبیل آشنایی با بام سبز، مزایا و معایب، انواع و نوع گونه‌های گیاهی مناسب برای شهر اصفهان، شرکت‌های مشاور و مجری در این زمینه، نیاز و شیوه نگهداری بام سبز پس از اجرا، راهکارهای حمایت از اجرای بام سبز، معرفی سازمان‌های مشاوره‌دهنده در این زمینه و معرفی برنامه‌های آموزشی باشد.
همچنین توصیه می‌شود شهرداری اصفهان آئین‌نامه اجرایی بام سبز را تهیه کند و اقدامات لازم برای تصویب آن از طریق سازمان‌ها و بخش‌های مربوطه را انجام دهد و آن را به بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط ابلاغ کند؛ این آئین‌نامه با هدف ارائه راهکارها و روش طراحی مناسب و جزئیات اجرایی بام سبز باید شامل بخش‌هایی از قبیل نوع و جزئیات اجرایی بام سبز مجاز در شهر اصفهان، گونه‌های گیاهی مجاز، تعیین دقیق شیوه‌های حمایت از بام سبز، تعیین دقیق ساختمان‌های تحت پوشش سیاست‌های حمایتی، معرفی نقشه‌های تاسیساتی مورد نیاز، تعیین سازوکار کنترل نقشه‌های بام سبز و نقشه‌های سازه باشد.
ایمنا: سرانه استاندارد فضای سبز شهری در اصفهان چگونه است؟
پرهیز: امروزه به دلیل مشکلاتی نظیر مسائل اقتصادی و بالا رفتن قیمت زمین، ارزش افزوده بالای زمین در کشور و رشد عمودی شهرها و آپارتمان‌نشینی، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، نبود ضوابط و قوانین در مورد سرانه استاندارد فضای سبز شهری، ایجاد و توسعه فضای سبز شهری با مشکلات و کمبودهایی مواجه است؛ به طوری که در بعضی مناطق شهر اصفهان شاهد سرانه ۵.۸ متر مربع فضای سبز برای هر نفر هستیم.
به دلیل وضعیت آلایندگی هوای شهر اصفهان و صنایع مستقر در اطراف شهر، برای حفظ سلامتی باید سرانه فضای سبز موجود را افزایش داد، اما یکی از مشکلات در این زمینه مشخص نبودن استاندارد سرانه فضای سبز در اقلیم‌های مختلف کشور و به دنبال آن در شهر اصفهان است.
آشکار است تعیین سرانه استاندارد دقیق فضای سبز می‌تواند خط مشی رسیدن به سرانه فضای سبز مطلوب باشد؛ به عبارت دیگر امروزه برنامه‌ریزی و طراحی فضای سبز شهری بدون توجه به مسائل و معیارها و استانداردهای بهینه غیرممکن است، چراکه ارزیابی سرانه فضای سبز در مناطق مختلف شهر اصفهان بر اساس میزان سرانه استاندارد میسر است.
گفت‌وگو از: مریم ترک‌زاد
نظر شما