به گزارش خبرگزاری ایمنا، ارتباط با آب‌های آزاد یکی از ظرفیت‌هایی است که می‌تواند توسعه اقتصادی کشورها را رقم بزند و این امکان در کشور ما فراهم است. دو منبع آبی خلیج فارس و دریایی مکران از مهم‌ترین مناطق دریایی و با اهمیت کشور در حوزه‌های استراتژیکی، اقتصادی و لجستیکی به‌شمار می‌آیند. با وجود مزایای انکارنشدنی این مناطق، این نواحی در کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های شمالی از توسعه‌نیافتگی رنج می‌برند، این در حالی است که این نواحی از گذشته‌های دور به‌خصوص در زمان ایران باستان و ایران پس از اسلام، همواره از رونق خوبی برخوردار بوده‌اند و ایرانیان نقش بسزایی در تجارت دریایی داشته‌اند.
اینکه در این مناطق سرمایه‌گذاری به دلایل متعدد سیاسی، تاریخی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی انجام نشده است، یکی از مهم‌ترین موانع توسعه‌نیافتگی این مناطق از دو قرن گذشته تاکنون است، علاوه بر این، دخالت دولت‌های خارجی در این مناطق را نیز می‌توان یکی از دلایل توسعه نیافتن آن عنوان کرد که در دو قرن اخیر به‌ویژه از سوی انگلستان در مواردی مانند تسخیر بنادر مهم ایران، از بین بردن نیروی دریایی و اعمال فشارهای اقتصادی انجام و منجر به خالی از سکنه شدن سواحل جنوبی ایران و جلوگیری از توسعه این مناطق شده است.
نامتناسب بودن چینش فضا، فعالیت و جمعیت در این مناطق نیز یکی دیگر از دلایل توسعه نیافتن سواحل دریایی بزرگ ایران در جنوب است، اما اقتصاددانان پیش‌نیاز توسعه دریامحور به ویژه در این مناطق را در گرو نگاه سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مسئولان به مقوله دریا می‌دانند، علاوه بر این بسیاری از کارشناسان معتقدند، برای جبران عقب‌ماندگی‌های فعلی در حوزه توسعه دریامحور، نیازمند تلاش مضاعفی هستیم.
با وجود دارا بودن بیش از پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر سواحل اصلی، جزیره‌ای و رودخانه‌ای، آمار موجود نشان می‌دهد که اکنون فقط از پنج درصد این ظرفیت‌ها استفاده می‌شود و این موضوع نشان‌دهنده آن است که توسعه در حوزه اقتصاد دریا امری امکان‌پذیر و ضروری است. در تعریف اقتصاد دریا در ادبیات جهانی، استفاده پایدار از ظرفیت منابع و گستره‌های آبی برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت، ایجاد اشتغال و افزایش تولید ناخالص داخلی آمده است که با توجه به شرایط فعلی کشور ما می‌تواند سهم بسزایی در رشد اقتصادی داشته باشد.
باید توجه داشت که امروزه در بسیاری از کشورهای جهان، اقتصاد دریا سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی دارد که از جمله پیشتازان این عرصه می‌توان به تایوان، چین، امارات، ترکیه و سنگاپور اشاره کرد؛ این کشورها بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی خود را به دریاها گره زده‌اند، اما در کشورها سهم دریا از تولید ناخالص داخلی فقط ۱۰ درصد است که با حذف منابع نفتی و گازی سهم ایران از اقتصاد دریایی جهان به کمتر از یک درصد می‌رسد و این در حالی است که در رتبه‌بندی پرظرفیت‌ترین کشورهای دارای سواحل دریایی، ایران رتبه چهلم دنیا را در اختیار دارد.
پس از ابلاغ «سیاست‌های کلی توسعه دریا محور» توسط مقام معظم رهبری، توجه به توسعه مناطق ساحلی و بهره‌گیری از اقتصاد دریاها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در مجلس شورای اسلامی نیز فراکسیون توسعه اقتصاد دریامحور تشکیل شده است. علاوه بر این، دولت سیزدهم نیز، کارگروه ملی اقتصاد دریا را تشکیل داده است که وزارت راه و شهرسازی و سازمان بنادر و دریانوردی دبیری آن را بر عهده دارند.
احکام توسعه دریا محور در برنامه هفتم توسعه نیز گنجانده می‌شود
ابلاغ این سیاست‌ها هم‌زمان با بررسی برنامه هفتم توسعه در مجلس شورای اسلامی، فرصتی برای گنجاندن سیاست‌های توسعه اقتصاد دریامحور در این سند بالادستی است.
آن‌طور که مالک شریعتی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی گفته است نیز مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه، به دنبال آن است که احکامی را برای توسعه دریامحور در نظر گیرد و به تصویب برساند که با ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، می‌توان به این احکام سرعت و جهت بیشتری داد.
به گفته وی در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه مقوله‌ای درباره «بانکرینگ» برای ارائه خدمات و سوخت‌رسانی کشتی‌ها در نظر گرفته شد که همه این اقدامات و مصوبات در راستای حرکت به سمت توسعه دریامحور است. برخی از احکام مرتبط با اقتصاد دریامحور در برنامه هفتم توسعه وجود دارد و به تصویب رسیده است و ابلاغ سیاست‌های کلی توسعه دریامحور از سوی مقام معظم رهبری کمک می‌کند که دولت لایحه جامعی را در این زمینه به مجلس ارائه کند تا ما بتوانیم موضوع اقتصاد دریامحور را به صورت سندی جامع و کامل داشته باشیم.
نماینده مجلس با اشاره به مفاد ابلاغیه سیاست‌های کلی توسعه دریا محور از سوی رهبر انقلاب مبنی بر اینکه قوه مجریه موظف است با کمک مجلس و قوه قضائیه و با بسیج دستگاه‌های مسئول، برنامه جامع تحقق این سیاست‌ها را شامل تقدیم لوایح، تصویب مقررات و اقدامات اجرایی لازم در مهلت شش ماهه ارائه کند، تصریح کرده است با توجه به اینکه هنوز بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در صحن مجلس به پایان نرسیده است، ما هنوز فرصت داریم که بعضی از سیاست‌های کلی توسعه دریامحور را در لایحه برنامه هفتم توسعه بیاوریم و تصویب کنیم.
توسعه‌نیافتگی سواحل ایران و بهره نبردن از ظرفیت‌های اقتصاد دریا، موضوعی است که از قرن‌ها پیش پایه‌ریزی آن به خوبی انجام نشده و حتی در طرح‌ها و الگوهای آمایش سرزمینی نیز به‌خوبی در نظر گرفته نشده است. آنچنان که عبدالمجید شیخی، کارشناس مسائل اقتصادی معتقد است متأسفانه در طرح‌های آمایش سرزمین در دوره پیش از انقلاب با آنکه صحبت‌هایی در این خصوص انجام شده بود و طرح‌های آمایشی مطرح شده بود، به دلیل الگوبرداری از کشورهای غربی به خصوص فرانسه، مبنای الگوی آمایش سرزمینی متأثر از غرب، استعدادها و امکانات موجود است که تعیین‌کننده تأمین و ترمیم مناطق برای توسعه‌یافتگی خواهد بود و پر کردن سفره‌ها و خلأهای موجود مد نظر نیست.
الگوی آمایش سرزمینی اقتصاد اسلامی لازمه پیشرفت در اقتصاد دریا محور
وی درباره الگوی آمایش سرزمینی در مکتب اقتصاد اسلامی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: موضوع عدالت سرزمینی، منطقه‌ای، همچنین احیای سرزمین در کنار سرزمین‌های احیا شده است به این معنا که مکان‌های بایر و احیانشده باید احیا شوند، متأسفانه ما نتوانسته‌ایم الگوی آمایش سرزمینی اقتصاد اسلامی که اساس آن بر احیای مناطق کم‌برخوردار، محروم و رسیدگی به مستضعفان است را پیاده‌سازی کنیم و به جای آن از غرب الگوبرداری انجام شده است.
آمایش سرزمینی بر اساس الگوی اقتصاد اسلامی در ایران رعایت نشده است
وی ادامه می‌دهد: آمایش سرزمینی قبل از انقلاب شامل چینش فضا، فعالیت و جمعیت بوده و مکان‌یابی پروژه‌ها غیرمنطقی و غیرعاقلانه انجام شده است، به‌طوری که صنایع آب‌بر کشور را در مناطق خشک و صنایع آلوده‌ساز را در مناطق بکر و آبادی همچون مازندران و گیلان و گلستان احداث کرده‌ایم، برای مثال در شمال کشور که یک منطقه بکر است صنعت فولاد را مستقر کرده‌ایم، همچنین استقرار فولاد مبارکه در منطقه خشکی مانند اصفهان یا دیگر صنایع آب‌بر که در استان‌هایی مانند یزد و هرمزگان احداث شده‌اند از جمله مواردی است که نشان‌دهنده رعایت نشدن معیارهای آمایشی سرزمینی بر اساس الگوی اقتصاد اسلامی بوده است.
احیای آب مؤثرترین محور آمایش سرزمین
کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه باید در روش‌های گذشته یک‌سری تغییرات داشته باشیم و طرح آمایش سرزمینی جدیدی را پیاده‌سازی کنیم، می‌گوید: متأسفانه بعد از انقلاب اسلامی طرح آمایش سرزمینی تهیه شده ناقص بود و به مرحله اجرا شدن نرسید و متوقف شد و اکنون این طرح در کتابخانه‌ها و قفسه‌های سازمان برنامه بودجه مسکوت مانده است.
شیخی با اشاره به محورها و معیارهایی تعریف شده در خصوص آمایش سرزمین بر اساس الگوی اقتصاد اسلامی می‌گوید: اولین، مؤثرترین و اساسی‌ترین محور آمایش سرزمین در مکتب اقتصاد اسلامی بحث احیای آب است که ما نباید دنباله‌رو شعار هر جا امکانات است باید به آن منطقه توجه شود و هر جا امکاناتی ندارد، باید رها شود باشیم، در صورتی که این یک شعار و عملکرد اشتباه است که برخلاف عدالت سرزمینی اقتصاد اسلامی است.
وی در ادامه تاکید می‌کند: طبق فرموده قرآن کریم که می‌فرماید آب را به مناطق خشک انتقال دهید، همچنین در زمینه تولید، احیا و مهار آن بکوشید، اگر در مناطق خشک کشور همچون استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس، خراسان جنوبی بتوانیم با طرح‌های آبخوان‌داری، آبخیزداری و سدهای زیرزمینی آب‌های فصلی به‌خصوص آب‌های حاصل از باران‌های موسمی را ذخیره‌سازی و مناطق خشک کشور را احیا و به مناطق پرآب تبدیل کنیم.
وی در این خصوص ادامه می‌دهد: طرح گره‌بایگان فسا که از نمونه فعالیت‌های با برکت جهاد سازندگی بر اساس آیه شریفه «وجعلنا من الماء کل شیء حی» است، توانست در زمان حیات خود منطقه خشک را به منطقه آباد تبدیل کند.
کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به نام‌گذاری اشتباه شهر تاریخی سوخته استان سیستان و بلوچستان با توجه به تاریخ و علائم موجود می‌گوید: ساکنان این شهر بر اثر خشک‌سالی که در طول زمان به وجود آمده بود از شهر مهاجرت کرده‌اند، در واقع با بیان این نکته درمی‌یابیم، مشکل خشک‌سالی که حدود ۲۰ سال است گریبان‌گیر ما شده، از قرن‌های گذشته هم وجود داشته است، بنابراین در طرح آمایش جدید باید به مسائلی همچون احیا، مهار، تولید و ذخیره‌سازی آب توجه بیشتری شود.
به نظر می‌رسد که آموزه‌های قرآن کریم و توجه به احیای مناطق کم‌برخوردار باید مورد توجه قرار گیرد، چراکه با اصلاح طرح آمایش ملی و پرداختن به موقع آن، همچنین استفاده و به‌کارگیری منابع طبیعی می‌توانیم از موانع موجود اقتصاد دریامحور جلوگیری کنیم.
خبرگزاری ایمنا در سلسله گزارش‌هایی به موضوع اقتصاد دریامحور پرداخته و به دنبال آن است که با تبیین زوایا، محورها و الزامات اقتصاد دریامحور نقشه راه ترسیم شده توسط مقام معظم رهبری را به مسئولان گوشزد کند.
بیشتر بخوانید:
نظر شما