به گزارش خبرنگار ایمنا، اقتصاد علمی است که در تمام زندگی انسان مؤثر است و وجوه مختلفی از جمله اقتصاد کشاورزی، اقتصاد انرژی، اقتصاد شهری، اقتصاد مالی، اقتصاد اسلامی، اقتصاد هنر و غیره دارد که یکی از مهم‌ترین آنها اقتصاد دانش‌بنیان است، اقتصاد دانش‌بنیان همانطور که نام‌گذاری شده اقتصادی است که بر مبنای علم و دانش پایه‌گذاری می‌شود، تولیدکنندگان محصولاتی بر پایه دانش تولید می‌کنند و مصرف‌کنندگان محصولات و خدماتی بر پایه دانش و تکنولوژی استفاده می‌کنند.
اقتصاد دانش‌بنیان چیست؟
اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که افراد و شرکت‌ها در آن بر مبنای تخصص، مهارت و تجربه فعالیت می‌کنند و فعالیت‌های یدی کمتر به چشم می‌خورد، در این نوع اقتصاد برای ایجاد ارزش افزوده به‌جای استفاده از منابع از دانش استفاده می‌شود.
طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اقتصاد دانش‌بنیان بر اساس تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و صنایع دانش‌بنیان نیز صنایعی هستند که در آنها روی ابداعات جدید و نوآوری سرمایه‌گذاری شده است.
کسب و کارهای دانش‌بنیان موتور رشد اقتصادی محسوب می‌شوند و سرمایه‌های اصلی چنین اقتصادی، کارآفرینان، نوآوران، صاحبان فکر و نیروی انسانی خلاق و متخصص است، همچنین نوآوری و مزیت رقابتی از لوازم چنین کسب‌وکارهایی است.
در این نوع اقتصاد تخصص بیشتر از مدرک دانشگاهی اعتبار دارد و با وجود اینکه بر پایه دانش و تکنولوژی استوار است اما افرادی که صرفاً مدرک دانشگاهی داشته باشند ولی تخصص کاربردی نداشته باشند به زودی از این چرخه حذف خواهند شد.
در اقتصاد دانش بنیان در کنار سود و منفت مالی، سود معنوی نیز شامل افراد می‌شود چرا که اگر دستگاهی بر پایه دانش ساخته یا اختراع شود حق مالکیت معنوی یا ثبت اختراع خواهد داشت و از این نظر نیز کاربردی است.
چرا باید سراغ اقتصاد دانش بنیان برویم؟
سال‌ها است که کشور ایران از منابع انرژی و نفت برای درآمدزایی استفاده می‌کند اما این منابع روزی تمام خواهند شد، بنابراین لازم است تا از اقتصاد مبتنی بر نفت به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش که دوام و توسعه بیشتری دارد حرکت کنیم و چند سالی است که با تاکید و هدایت رهبر معظم انقلاب این اتفاق افتاده است.
ایران نیز از نعمت افراد متخصص و دانشمندان زیادی برخوردار است که می‌توانند علم و تحصیلات خود را در راستای رشد کسب‌وکارها خرج کنند و همچنین فضای کاری بیشتری برای فارغ التحصیلان دانشگاهی فراهم آورند.
با توجه به رشد تکنولوژی و ایجاد فناوری‌های جدید، کسب و کارهای دانش‌بنیان در هر کشوری که رونق پیدا کند باعث می‌شود که هم‌زمان با تغییرات روز دنیا گام بردارد و بتواند از جدیدترین تکنولوژی‌ها استفاده کند.
طبق آموزه‌های قرآن کریم علم نوری است که در اثر بندگی به قلب انسان وارد می‌شود و وجود دانشمندانی که پس از کسب علم دانشگاهی، علم نافع را از خداوند خواستار شوند برای رشد یک ملت و حرکت به سمت کمال و پیشرفت حیاتی است، در آیه ۲۶۹ سوره مبارکه بقره نیز آمده است که " خداوند فیض حکمت و دانش را به هر کسی که بخواهد عطا می‌کند و هر کس را به حکمت و دانش رساند به او خیر بسیاری داده است و این حقیقت را جز خردمندان متذکر نشوند. "
نمونه بارز علم نافع نوع تفکر شهید حسن تهرانی مقدم است که اولین موشک را با استفاده از علم مهندسی خود برای خدمت به مردم و دفع خطر دشمن طراحی کرد و به پدر موشکی ایران معروف شد.
تاریخچه اقتصاد دانش بنیان
روند تغییر اقتصاد در دنیا به این صورت بوده است که ابتدا اقتصاد کشاورزی حاکم بود، سپس با انقلاب صنعتی به سمت اقتصاد صنعتی و ماشینی حرکت کرد که محور عمده فعالیت او تولید کالا بود، در مرحله بعد در اواسط دهه ۱۹۰۰ اقتصاد پسا صنعتی اتفاق افتاد که بیشتر خدمات محور شد و در اواخر ۱۹۰۰ و اوایل ۲۰۰۰ اقتصاد جهانی به سمت اقتصاد دانش بنیان سوق پیدا کرده است.
البته رشد اقتصاد دانش‌بنیان به این معنی نیست که اقتصادهای دیگر حذف خواهند شد چرا که هر کدام تأمین‌کننده بخشی از نیازهای مردم هستند اما با توجه به پیشرفت تکنولوژی در سال‌های اخیر کشورهای توسعه یافته تمرکز عمده خود را روی اقتصاد دانش‌بنیان گذاشته‌اند.
این مفهوم برای اولین بار در سال ۱۹۶۹ توسط پیتر دراکر در کتاب "عصر ناپیوستگی" مطرح شد و به مرور زمان در دهه ۱۹۹۰ رایج شد و همراه با آن مفاهیم دیگری مانند" جامعه دانش‌بنیان هم مطرح و مورد بررسی قرار گرفت.
در طول زمان چندین کتاب در زمینه اقتصاد دانش‌بنیان نوشته شد و در مراکز علمی مختلف و دانشگاه‌ها نیز مورد استقبال قرار گرفت و به مرحله اجرا رسید تا جایی که اکنون به موتور رشد اقتصادی جوامع تبدیل شده است.
برای رفع چالش‌های اقتصاد دانش‌بنیان چه باید کرد؟
از آنجایی که در ایران سهم عمده اقتصاد همان اقتصاد سنتی است اقتصاد نوین یا دانش‌بنیان با چالش‌هایی هم رو به رو است، از جمله اینکه نیروی دانشگاهی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود مهارت زیادی بلد نیست و شرکت‌های دانش‌بنیان زمان قابل توجهی را برای آموزش نیروی کارآمد صرف می‌کنند.
بنابراین لازم است تا سیستم آموزشی به سمتی پیش برود که دانشجویان به صورت تخصص‌محور آموزش ببینند، ارتباط دانشگاه و صنعت بیشتر شود و دانشجویان پس از فراغت از دانشگاه با آمادگی بیشتری وارد بازار کار شوند، این احساس نیاز در رشته‌هایی چون علوم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضی (STEM) که با فعالیت‌های دانش‌بنیان نزدیکی بیشتری دارند بیشتر به چشم می‌خورد.
در سال‌های اخیر نگاه ویژه‌تری به اقتصاد دانش‌بنیان شده است و مطابق با قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری‌ها و اختراعات که در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید، سعی شده تا موانع این کسب‌وکارها برداشته شود، به طور مثال شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند تسهیلات دریافت کنند، از مالیات معاف هستند و نهادهای مربوطه تا حد امکان از آنها حمایت خواهند کرد، اما هنوز هم موانع زیادی پیش روی آنهاست.
طبق یکی از گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، آمارها حاکی از آن است که در دوره ۱۰ ساله پس از تصویب این قانون (۱۴۰۰-۱۳۹۰)، با وجود اینکه تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان که در پارک‌های علم و فناوری مستقر شده‌اند به طور میانگین ۱۷ درصد کل واحدهای پارک است، اما به دلایل مختلف رشد و درآمد این شرکت‌ها به اندازه مورد انتظار نبوده و تنوع محصولات دانش‌بنیان در جامعه کم است، بنابراین لازم است با اخذ سیاست‌های صحیح این بخش مهم اقتصاد که آینده کشور نیز تا حد زیادی به آن وابسته است در جامعه پررنگ‌تر شود.
یکی دیگر از چالش‌های این اقتصاد شکافی است که بین کسب‌وکارهای دانش‌بنیان با کسب‌وکارهای سنتی اتفاق خواهد افتاد که باید به بهترین نحو مدیریت شود.
نظر شما