به گزارش خبرنگار ایمنا، زیربنای توسعه هر کشوری از طریق آموزش و پرورش آن کشور نهاده می‌شود که ستون‌های اصلی آن را باید در آموزش ابتدایی جست‌وجو کرد، این اهمیت به اندازه‌ای است که بی‌توجهی به آن، آثار زیان‌باری را در ابعاد مختلف بر پیکره پیشرفت و تعالی هر سرزمینی بر جای می‌گذارد، زیرا کودکی نخستین و مهم‌ترین دوره زندگی آدمی است، از آنجا که در این دوره ساختار شخصیتی و رفتاری انسان بنیان گذاشته می‌شود، دوران کودکی را دورانی سرنوشت‌ساز و مثبت دانسته‌اند.
این نکته بر کسی پوشیده نیست که تجربه‌های اولیه زندگی در خانواده سپری می‌شود و پس از آن دبستان به عنوان یک فضای بیرونی مؤثر در تربیت کودکان نمود می‌یابد، زیرا مدرسه از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی، تربیتی و آموزشی و اصلی‌ترین رکن تعلیم و تربیت است که به منظور تربیت صحیح دانش‌آموزان در ابعاد دینی، اخلاقی، علمی، آموزشی، اجتماعی و کشف استعدادها و هدایت رشد متوازن روحی، معنوی و جسمانی آنها بر اساس اهداف مصوب دوره‌های تحصیلی و برابر ضوابط و دستورالعمل‌های وزارت آموزش و پرورش تأسیس و اداره می‌شود.
بنابراین انتقال ارزش‌های اساسی جامعه در کانون اصلی توجه نظام آموزشی قرار دارد، به گونه‌ای که مدرسه دانش‌آموزان را متعهد می‌سازد، ارزش‌های جامعه را درونی سازند، لذا نقش معلم برای انتقال این ارزش‌ها غیرقابل انکار و دارای اهمیت زیادی است، از این رو با توجه به اهمیت زیربنایی و پایه‌ای بودن، آموزش ابتدایی به سبب نقشی مبنایی در تعلیم و تربیت و به تبع آن در زندگی انسان برعهده دارد، مطابق با تصمیمات و برنامه‌ریزی‌های هدفمند وزارت آموزش و پرورش بر پایه سند تحول بنیادین، اجرای نظام «دوری» که عمل یا فرایند تدریس یک معلم در یک پایه تحصیلی در دوره ابتدایی و همراهی آن با یک گروه از دانش‌آموزان همان پایه اول تا سوم دبستان است از مهرماه امسال به صورت آزمایشی در ۳۲۰ مدرسه سراسر کشور اجرا خواهد شد.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در افق چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران، در سال ۱۳۹۰ و در راستای تعالی بخشی به سرمایه‌های انسانی کشور و کیفیت بخشی به امر آموزش تدوین شده است، در این سند ۲۳ هدف عملیاتی به منظور بهبود عملکرد نظام آموزش و پرورش پیش‌بینی شده که یکی از این راهکارها استقرار و استفاده از نظام «دوری» در سازماندهی معلمان در سه پایه ابتدایی است که مختص دوره اول ابتدایی یعنی پایه‌های اول تا سوم دبستان است، این هدف را دنبال می‌کند که دانش‌آموزان در این سه سال با یک معلم تحصیل کنند و در گام‌های بعدی، اهداف تربیتی مدنظر مدرسه با همراهی خانواده در این دوره سنی محقق شود.
«نظام دوری» قرار است در دوره ابتدایی اجرایی شود، نظامی که قبل از این در سال‌های گذشته در برخی شهرها و مدارس محک زده شده است، البته نتایج آزمودن این نظام از تأثیرات خوب در یادگیری دانش‌آموزان خبر می‌دهد، اگرچه طبق اعلام وزارت آموزش‌وپرورش، معلمان خوب و منتخب در این نتیجه دلچسب تأثیر بسزایی داشتند، هرچند این وزارتخانه به این نکته هم تاکید دارد که نمی‌توان انتظار دریافت نتیجه کامل مطلوب را در تمام مدارس داشت و رسیدن به این هدف، نیازمند برنامه‌ریزی دقیقی است.
گسترش نظام دوری در مدارس، طبق سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش یکی از اهداف این وزارتخانه است و با استناد به اطلاعیه‌های وزارت آموزش‌وپرورش در سال‌جاری تا ۱۵ درصد مدارس به نظام دوری بازمی‌گردند.
نظام دوری ریل آموزش‌وپرورش را در مسیر درست قرار می‌دهد؟
بر این اساس محمد محمدی، مدیرکل دفتر آموزش پیش‌دبستانی و دبستانی وزارت آموزش‌وپرورش در تیرماه ۱۴۰۲ از هدف‌گذاری برای برگرداندن ۱۰ تا ۱۵ درصد مدارس دوره اول ابتدایی به نظام دوری در مدت سه سال خبر داده و اظهار کرده بود: یکی از مترقی‌ترین راهکارهای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، راهکار ۸–۲۱ است که استقرار نظام دوری در دوره اول ابتدایی را به ما تکلیف کرده است، یکی از راهکارهایی که می‌تواند ریل آموزش‌وپرورش را به مسیر درست خود بازگرداند، همین راهکار است، دوره سه سال اول ابتدایی، هم طبق آموزه‌های دینی و هم طبق یافته‌های پژوهشی، دوران کودکی است، بنابراین باید اجازه دهیم تا بچه‌ها کودکی کنند و از کودکی خود لذت ببرند.
بنابر نظر وی، حُسن اجرای نظام دوری این است که ارتباط بچه‌ها از لحاظ عاطفی، قوی شده و ارتباط با خانواده‌ها برقرار می‌شود و دانش‌آموزان نیز مدت بیشتری با هم هستند، معلم با اجرای نظام دوری در فصل تابستان هم با بچه‌ها سروکار دارد و می‌داند که برای دانش‌آموزِ خودش وقت می‌گذارد، اینها یک تیم تشکیل می‌دهند که در کنار هم قدرتمند هستند و ما را به اهداف تعلیم و تربیت نزدیک‌تر می‌کنند.»
مدیرکل دفتر آموزش پیش‌دبستانی و دبستانی وزارت آموزش‌وپرورش، حضور معلمان در نظام دوری را داوطلبانه می‌داند و معتقد است؛ اجرای نظام دوری از این جهت اهمیت دارد که می‌توان بر تربیت دانش‌آموزان در دوره اول ابتدایی که طلایی‌ترین دوران زندگی است، تمرکز بیشتری داشت و در یک فرایند مشخص از پایه اول تا سوم دبستان، شایستگی‌های پایه را در دانش‌آموز ایجاد کرد، اجرای نظام دوری برای سال تحصیلی جدید به صورت آزمایشی است تا پس از تولید محتوای لازم و آمادگی خانواده‌ها از سال تحصیلی آینده با وضعیت دقیق‌تر تعداد مدارس تحت پوشش را افزایش دهیم.
همچنین آن‌گونه که معصومه نجفی پازوکی، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده است؛ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر اجرای نظام دوری تأکید دارد و بر این اساس دانش‌آموز پایه اول دبستان هنگامی که با معلم خود آشنا می‌شود، برای دو سال آینده یعنی پایه دوم و سوم نیز با همین معلم خواهد بود و این موضوع به احساس امنیت آن و خانواده کمک می‌کند. اجرای نظام دوری از این جهت اهمیت دارد که می‌توان بر تربیت دانش‌آموزان در دوره اول ابتدایی که طلایی‌ترین دوران زندگی است، تمرکز بیشتری داشت و در یک فرایند مشخص از پایه اول تا سوم دبستان، شایستگی‌های پایه را در دانش‌آموز ایجاد کرد، از این رو اجرای نظام دوری برای سال تحصیلی جدید به صورت آزمایشی است تا پس از تولید محتوای لازم و آمادگی خانواده‌ها از سال تحصیلی آینده با وضعیت دقیق‌تر تعداد مدارس تحت پوشش را افزایش دهیم؛ البته هیچ الزامی برای حضور معلمان و دانش‌آموزان در نظام دوری وجود ندارد.
به گفته وی، اجرا موفق نظام دوری به استلزاماتی نیاز دارد، از جمله آموزش والدین و معلمان و موضوع مهم‌تر تعیین شاخص‌هایی برای معلمان حاضر در این طرح است که باید سابقه تدریس موفق، توانمند به لحاظ سطح دانش و شرایط مناسب به لحاظ صلاحیت‌های حرفه‌ای داشته باشند و تمام این شرایط در شیوه‌نامه نظام دوری ذکر شده است، حضور معلمان در نظام دوری داوطلبانه است، البته در سال‌های گذشته نیز زمزمه‌های اجرای نظام دوری شنیده می‌شد، اما وارد فاز اجرا نشد و اکنون با بررسی تجارب مشابه در سایر کشورها قرار است این کار عملیاتی شود، البته موفقیت آن نیازمند برنامه‌ریزی مناسب و انتخاب دقیق معلمان است.
بر این اساس با برنامه‌ریزی انجام شده بدون شک از سال ۱۴۰۳ نظام دوری جای خود را میان معلمان و خانواده‌ها خواهد یافت و خانواده‌ها از آن استقبال می‌کنند، چرا که شرایط تربیتی برای دوره اول ابتدایی به صورت ویژه طرح‌ریزی شده است، اما هر برنامه و طرحی در ابتدا با دغدغه‌ها، محاسن و معایبی مواجه است، از این رو بسیاری کارشناسان و متخصصان آموزشی معتقدند؛ کودکان در این سن دارای ویژگی‌هایی هستند که آنها را از دیگر دوره‌ها متمایز می‌سازد و مهم‌ترین آن این است که از این دوره به‌عنوان پنجره فرصت در تعلیم و تربیت یاد می‌شود، فرصتی ذی‌قیمت که وقتی از دست برود، دیگر کاری نمی‌توان انجام داد، لذا با اجرای طرح نظام دوری؛ شناخت عمیق از خصوصیات جسمی، روحی دانش‌آموزان از سوی معلم که در روند رشد فعالیت‌های آموزشی و تربیتی تأثیر مثبت و پیشرفت تحصیلی سریع‌تر انجام می‌شود، با توجه به شرایط سنی و وابستگی عاطفی به معلمان اثر خوبی در فرایند یادگیری دانش‌آموزان خواهد داشت، معلمان فرصت اضافه کردن تخصص خود را به دست می‌آورند، دانش‌آموزان با آشنایی قبلی با معلمان با اطمینان خاطر و علاقه‌مندی بیشتر در مدرسه حضور می‌یابند و در امر یادگیری آنها تأثیر مطلوب دارد.
در این میان برخی دیگر از کارشناسان آموزشی کودکان اذعان دارند که دوره ابتدایی یکی از دوره‌های با اهمیت در نظام‌های آموزش و پرورش است، چرا که زمینه و شرایط شکل‌گیری شخصیت و رشد همه جانبه افراد در این دوره فراهم می‌شود، این دوره مناسب‌ترین فرصت برای تحصیل و یادگیری است و سرآغاز رشد استعدادهای کودک است، چنانچه کودکان در این سنین مهارت‌های لازم را با معلمان با تجربه هر پایه‌ای نیاموزند، فرصت جبران آن در مراحل بعدی رشد وجود نخواهد داشت، زیرا فرایند نظام دوری سبب کاهش رقابت سالم و خلاقیت در دانش‌آموزان، عدم تجربه کافی معلم در سه پایه، انتقال یکسری تجربیات تکراری معلم در سه سال پی در پی، در صورتی که هر معلم می‌تواند تجربیات جدیدتری ارائه دهد و تنوع آن بیشتر خواهد بود، محصور شدن دانش‌آموزان در کسب آداب، رفتار و اخلاق خاصی و صرف هزینه زیاد جهت برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه اجرای طرح نظام دوری است.
ارتباط دانش‌آموزان در دوره ابتدایی با معلم طی اجرای نظام دوری چگونه پیش خواهد رفت؟
وجیهه فاضل، معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره اجرای نظام دوری سه ساله اول ابتدایی برپایه سند تحول بنیادین، می‌گوید: این طرح مانند دیگر برنامه‌ها در ابتدای اجرا دارای یکسری معایب و محاسن است، اما با توجه به گستردگی آموزش و پرورش ابتدایی در هر شهر و روستایی در کشورمان، اجرای طرح نظام دوری از ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بسیار مناسبی با حضور معلمان در سه پایه ابتدایی دانش‌آموزان دارد، چرا که در اول دبستان طی یک هفته تا یک ماه معلم تا حدودی با روحیات دانش‌آموز آشنا می‌شود و برخی مواقع نیز تا نیمه‌های سال هم امکان وجود برگزاری جلسات، آموزش‌ها، بازی‌ها برقراری ارتباط با معلم و نوآموز در حد مناسب برقرار نمی‌شود، یعنی یادگیری و فرایند تدریس به خوبی رخ نمی‌دهد، لذا با نبود ارتباطات کافی، نقاط ضعیف و قوت دانش‌آموز مغفول می‌ماند که نظام دوری این فرصت را هم برای معلم و هم محصل ابتدایی فراهم می‌کند.
وی می‌افزاید: از سوی دیگر با برقراری ارتباط عمیق‌تر، دانش‌آموزی که نقاط ضعیفی در نوشتن دیکته، نگارش، یادگیری، ریاضی و دیگر موارد دارد به دلیل آشنایی کامل معلم با روحیات و نقاط مثبت و ضعیف آن، در پایه دوم دبستان می‌تواند با برقراری ارتباط بیشتر این موارد را تقویت و با برنامه‌ریزی طی مدت دو تا سه سال تحصیلی یادگیری را تدوین دهد.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان اظهار می‌کند: دانش‌آموزان دوره ابتدایی با دوران متوسطه از نظر روانشناسی خیلی با هم متفاوت هستند، زیرا محصلان ابتدایی با توجه به روحیات، تمایل دارند به یک نفر اتکا پیدا کنند، به طوری که همان دانش‌آموز در پایه دوم تحصیلی با تغییرات متفاوت روحیات، حتی دچار آسیب‌های یادگیری می‌شوند، ممکن است نتواند به خوبی با معلم جدید ارتباط برقرار کند، اما اگر معلم بداند که از ابتدا طی فرایند دو تا سه ساله با دانش‌آموزان همان دوران قبل است، بر اساس برنامه‌ریزی‌ها و اهداف سعی دارد که این رویدادها در برقراری ارتباطات، کم‌رنگ‌تر شود.
وی نقش خانواده‌ها را در اجرای طرح نظام دوری مهم می‌داند و تصریح می‌کند: در این طرح والدین از ابتدا با آشنایی و شناخت ایده‌ها و برنامه‌های منسجم معلم در هر سه پایه فرزندشان با برقراری ارتباط سازمان یافته‌تر با مدرسه، مطمئن‌تر به پیشرفت دانش‌آموز و مجموعه آموزش و پرورش کمک شایانی خواهند داشت.
فاضل درباره برخی از معایب اجرای طرح نظام دوری، می‌گوید: هنگامی که یک دانش‌آموز به هیچ طریقی نتواند با معلم ارتباط برقرار کند، این مسئله هم برای دانش‌آموز و هم مجموع دچار چالش می‌کند، لذا این ارتباط به هر صورتی باید توسط معلم از راهکاری علمی و تربیتی ایجاد شود و در اقدامی تاثیرگذارتر این اقدام از سوی مدیر مدرسه و ارکان آموزشی ساماندهی شود تا بتوانند به بهترین شکل ممکن ارتباطات را بین معلم و دانش‌آموز برقرار کنند.
وی ادامه می‌دهد: در این زمینه لازم است نه تنها از لحاظ آموزشی، بلکه از نظر روانشناسی، برقراری ارتباط معلم و دانش‌آموز در سطح بالایی تقویت و توانمند شود، زیرا با عدم این نوع ارتباطات به طور حتم آسیب‌های را برای بخشی از دانش‌آموزان خواهیم داشت، به عنوان مثال دانش‌آموزی در اول ابتدایی نتوانسته با معلم خود، ارتباط شناختی برقرار کند، اما در دوم دبستان با تغییر محیط و رفتارهای محصل و معلم این ارتباطات بهتر شکل می‌گیرد، بنابراین در اجرای طرح، با عدم برقراری ارتباط در اول دبستان بدون شک پایه دوم و سوم آن دانش‌آموز دچار آسیب خواهد شد، لذا برپایی دوره‌های آموزشی و توانمندی معلمان بسیار امری ضروری است.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش‌وپرورش استان اصفهان در پاسخ به اینکه در اجرای طرح نظام دوری آیا تنها از معلمان خاص برای تدریس استفاده می‌شود، خاطرنشان می‌کند: معلم دوره ابتدایی با تدریس هم. زمان دروس علوم، ریاضی، فارسی و نگارش، متخصص این مقطع هستند و به دلیل ارتباط طولی و عرضی دروس اول تا ششم ابتدایی، به ویژه در رویکرد تدریس تمام ساحتی، این معلمان توانمندی‌های بالقوه‌ای دارند، اما لازم است با اجرای این طرح که رویداد جدیدی نیست، زیرا طی سال‌های گذشته صورت گرفت و تا حدودی کم‌رنگ‌تر شد و اکنون با توجه به اهمیت سند تحول بنیادین دوباره به آن پرداخته و تقویت شده است، می‌طلبد که نواحی و مناطق در انتخاب آموزگاران متخصص ابتدایی دقیق‌تر عمل کنند و با برپایی دوره‌های توانمندسازی همانند برگزاری دیگر دوره‌ها برای کارکنان این مجموع، فعالیت‌ها و اقدامات را پیگیری کنند.
اجرای نظام دوری چه چالش‌هایی را به همراه دارد؟
احسان کاظمی، یک روان‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره اجرای نظام دوری سه ساله اول ابتدایی، می‌گوید: با اجرای این طرح در دوره اول ابتدایی به علل برخی رفتارها، سازگاری‌ها و رویدادها ممکن است که معلمان نسبت به بعضی از دانش‌آموزان نگرش مثبت‌تری یا منفی‌تر داشته باشند و در پایه‌های دوم و سوم همان نگرش‌های منفی یا مثبت به آن محصلان تداوم یابد، زیرا طرح‌واره ذهنی معلم نسبت به این دانش‌آموز در همان مقطع اول دبستان بسته شده و ممکن است معلم دیگر نتواند نسبت به آن دانش‌آموز تغییر نگرش دهد، اما با تغییر محیط و معلم، رویکردهای رفتاری معلم و دانش‌آموز هم تغییر پیدا می‌کند.
وی می‌افزاید: در واقع آنچه مهم است این است که معلم چقدر با دانش‌آموز می‌تواند انس گیرد، اما اگر یک یا چند دانش‌آموز با معلم خود انس نگیرند سه سال باید با همین معلم به کلاس‌های بعد بروند و ممکن است این محصلان نسبت به آن معلم حس خوبی نداشته باشد و مجبور است که مدت سه سال آن را تحمل کند.
این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه دانش‌آموزان کلاس اول دبستان در رده سنی هفت سالگی براساس علایق خودشان، ارتباطات قلبی با معلمان برقرار می‌کنند و آموزه‌ها و مهارت‌ها را آموزش می‌بیند، اظهار می‌کند: با اجرای این طرح ممکن است دانش‌آموزان طی یک دوره سه ساله با معلمان خود وابستگی و دلبستگی بیشتری برقرار کنند، به طوری که با ورود به مقطع چهارم و مواجهه با آموزگاری و محیطی دیگر دچار آسیب‌ها و چالش‌هایی جدی خواهند شد.
گزارش از اکرم کیانی، خبرنگار ایمنا
نظر شما