به گزارش خبرنگار ایمنا، ایران با تمدنی به بلندای بیش دو هزار و ۵۰۰ سال، بی‌شک معدنی از گنجینه‌های فرهنگی و تمدنی بسیار قدیمی و ارزشمند بوده و است.
یافتن سازه‌های دوران هخامنشیان، ساسانیان و حتی بسیاری از آثار تمدنی متعلق به هزاران سال پیش از میلاد مسیح (ع)، در این سرزمین کهن دور از انتظار نیست.
قلمرو فرهنگی و تمدنی ایران بسیار گسترده‌تر از قلمرو سیاسی آن بوده‌است، از این‌رو بخشی از آثار فرهنگی و تمدنی ایران از عهد باستان تا اوایل سده بیستم، بیرون از مرزهای فعلی ایران و در کشورهای مختلف جهان مانند افغانستان، آذربایجان، آلمان، آمریکا، اتریش، ارمنستان، ازبکستان، انگلیس، اوکراین، بلژیک، پاناما، پرتقال، تاجیکستان، ترکیه، چین (ختای)، روسیه، زنگبار (یکی از جزایر تانزانیا)، ژاپن، عراق، مصر، هلند، هندوستان نگهداری می‌شود.
ارابه طلایی چهار اسب، استوانه کوروش، افسار برنزی لرستان، بازوبند طلایی بز و پرنده هما، بشقاب شکار قوچ، بشقاب نوازندگان، پلاک طلایی مرد ماد با خنجر، پیمانه با نقش بز کوهی، تخته بازی ۵۸ خانه، تکوک شیر غران، تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه، تندیس فاخته لاجوردی، تندیس ناپیرآسو، تندیس نقره‌ای گاو نشسته، تنگ دسته‌گربه‌ای، جام شیردال و گاو بال‌دار، جام نقره‌ای زن ایلامی، جام هیولای دوسر و غزال، دسته گلدان بز کوهی، دسته‌های پرنده‌گون دیگ، دیگچه دهان لوله‌ای با سه‌پایه، سرستون گاو دوسر کاخ آپادانا شوش، سگک عقاب و صید، سنگ‌نگاره بز با دم ماهی، سنگ‌نگاره پیشکش‌آوران تخت جمشید، سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه، سنگ‌نگاره مرد با شاخ نعمت، سنگ‌نگاره ویرانی شوش، سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا، شیردال، فلزنگاره نیایش آفتاب، قالی پازیریک، کتیبه سه زبانه خشایارشا در ترکیه، کتیبه‌های داریوش بزرگ در سوئز، کاسه زرین میخی‌نگار، کتیبه داریوش بزرگ در کاخ آپادانای شوش، کلاه‌خود پرنده و سه پیکر، کوزه بانوی رقصان، نقش سه نیزه‌دار، نقش شیر کاخ آپادانای شوش، رویدادنامه نبونعید عنوان برخی از مهم‌ترین آثار تمدنی ایران است که در خارج از کشور نگهداری می‌شود.
روند خروج آثار تاریخی ایرانی به دوره صدساله پادشاهی قاجار و با قراردادهای کاوش در ایران همراه با اعطای امتیازهای ویژه به اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها بازمی‌گردد.
اولین کاوش‌های باستان‌شناسی دوره قاجار در زمان ناصرالدین‌شاه و توسط یک زوج فرانسوی در شوش انجام شد، این زوج فرانسوی به نام‌های مارسل دیولافوا و مادام ژان دیولافوا (Dieulafoy) در سفر به ایران به وجود تپه‌های باستانی در شوش پی بردند و پس از بازگشت به کشورشان از مدیر موزه لوور فرانسه خواستند تا بودجه‌ای را برای کاوش این تپه‌ها در اختیار آن‌ها بگذارند.
بعد از پذیرفته‌شدن این خواسته زوج فرانسوی مجدداً به ایران آمدند و با استفاده از رابطه دوستی با طولوزان پزشک فرانسوی ناصرالدین‌شاه قاجار توانستند مجوز حفاری در شوش را به دست آورند.
در این زمان نخستین قرارداد ایران و فرانسه نوشته شد و طبق آن ایران اجازه داد که فرانسوی‌ها به حفاری در اطراف قبرستان دانیال بپردازند، با این شرط که به آرامگاه دست نزنند مگر اینکه احتیاج به بازسازی داشته باشد.
بر اساس این قرارداد، فلزاتی که پیدا می‌شوند متعلق به دولت ایران باشد و سایر آثار نصف به نصف تقسیم شده و در صورت تمایل ایران برای فروش دولت فرانسه در اولویت قرار گیرد، اما در نهایت ۵۵ صندوق از آثار تاریخی سرزمین‌مان بدون اطلاع از کشور خارج شد.
پس از آن در دوره مظفرالدین‌شاه قاجار نیز قرارداد واگذاری امتیاز انحصاری و دائمی حفاری و برداشت عتیقه به دولت فرانسه امضا شد تا غارت آثار باستانی ایرانی توسط اروپایی‌ها تکمیل شود.
موزه بریتانیا تنها یکی از موزه‌های اروپایی است که در آن بخش عظیمی از تاریخ ایران باستان نگهداری می‌شود، در موزه لوور فرانسه هم از سالن ۱۲ تا ۲۰ آن به آثار باستانی ایرانی اختصاص دارد و این یعنی تعداد بالایی از آثار باستانی ایرانی در کشور فرانسه است؛ سرستون اصلی تخت جمشید، مجسمه‌های بزرگ تمدن بین‌النهرین، اشیایی مانند سفال، شیشه، فلز، سرامیک، موزائیک، سنگ، چوب، قالیچه، تابلو و بسیاری اجسام ریز و درشت مربوط به مناطق تاریخی لرستان، کرمان، شوش، کاشان، دشت لوت، باختران و بسیاری دیگر از شهرهای ایران در موزه لوور وجود دارد.
کنوانسیون وحدت قوانین، امضاشده به تاریخ ۲۴ ژوئن ۱۹۹۵ با موضوع مقابله با تجارت غیرقانونی اموال فرهنگی که ایران در آن عضویت دارد، تأیید می‌کند که «استرداد مال سرقت‌شده از طریق وضع مقررات مادی و متحدالشکل قابل تحقق است، در حالی‌که برای مسئله اعاده اموالی که به طور «غیرقانونی» خارج شده‌اند، وجود همکاری اداری و قضائی لازم است؛ در هر دو حالت، سرنوشت خریداری که مال را با حسن نیت تحصیل کرده از اهمیت خاصی برخوردار است».
آذر ۱۴۰۰ قطع‌نامه استرداد اموال فرهنگی به کشورهای مبدأ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد، اما اموالی که بیش از ۵۰ سال پیش از کشوری به سرقت رفته یا غیرقانونی خارج شده باشند، قابل پیگیری نیستند و عطف به ماسبق نمی‌شوند و از آن به بعد (۱۹۷۰ میلادی) قابل پیگیری هستند، نه قبل از آن.
برخی از حقوق‌دان‌ها درباره استرداد اموال تاریخی این نکته را متذکر شده‌اند که اگر اثبات شود شیء قبل از سال ۱۳۰۹ خورشیدی از کشور خارج شده به هیچ عنوان قابلیت پیگیری ندارد؛ چراکه ایران از سال ۱۳۰۹ خورشیدی دارای «قانون حفظ آثار ملی» شده و مراجع و محاکم حقوقی و قضائی کشورها معمولاً به قانون پایه حفاظت از میراث فرهنگی کشور مدعی توجه می‌کنند.
در فصل دوم کنوانسیون مؤسسه بین‌المللی یکنواخت‌سازی حقوق خصوصی پیرامون اشیای فرهنگی مسروقه یا غیرقانونی خارج‌شده، مصوب سال ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴ خورشیدی) که ایران نیز در آن عضو است، درباره «استرداد اشیای فرهنگی مسروقه» این نکته توضیح داده شده است که «هرگونه ادعا برای استرداد باید ظرف سه سال از زمانی که محل شیء فرهنگی و هویت دارنده آن برای مدعی مسلم شده و در هر صورت ظرف مدت ۵۰ سال از زمان سرقت، اقامه شود.»
در بند بعدی ماده ۳ فصل دوم این کنوانسیون نیز آمده است: «البته ادعا برای اعاده اشیای فرهنگی که بخشی از یک اثر تاریخی شناخته‌شده یا یک محل باستانی است یا به مجموعه عمومی تعلق دارند، به غیر از محدودیت زمانی سه‌ساله‌ای که از زمان اطلاع مدعی از محل شیء فرهنگی و هویت دارنده آن وجود دارد، مشمول محدودیت زمانی دیگری نیستند»؛ در بند ۵ ماده ۳ این کنوانسیون هم آمده است: «علی‌رغم مفاد بند گذشته، هر یک از کشورهای متعاهد می‌تواند اعلام کند که یک ادعا مشمول محدودیت زمانی ۷۵ ساله یا بیشتری است که در قانون آن کشور پیش‌بینی شده است.»
ادعایی که در دیگر کشور متعاهد برای استرداد یک شیء فرهنگی که از آثار تاریخی، محل باستانی یا مجموعه عمومی در کشور متعاهد اعلام‌کننده برده شده، مطرح می‌شود نیز مشمول آن محدودیت زمانی قرار می‌گیرد، البته سال‌ها پیش یکی از مقامات رسمی کشورمان پس از ناپدیدشدن ناگهانی نقاشی مظفرالدین‌شاه اعلام کرد: «ایران بر این باور است که کنوانسیون ۱۹۷۰ راجع به ابزارهای ممانعت و پیشگیری انتقال غیرقانونی، صادرات و انتقال مالکیت اموال فرهنگی هیچ‌گاه انتقال اموال فرهنگی را مشروعیت نمی‌بخشد و از سویی کشورهای عضو این کنوانسیون را از تعهد به بازگرداندن اموال فرهنگی به‌سرقت‌رفته یا به طور غیرقانونی خارج‌شده قبل از لازم‌الاجراشدن این کنوانسیون، یعنی از سال ۱۹۷۰ مبرا نمی‌دارد.»
تمام این مصوبات بین‌المللی حاکی از این است که احتمال بازگردانده نشدن این آثار از بازگردانده شدن‌شان به کشور بیشتر است، با این حال در سال‌های گذشته برای بازگرداندن اشیای تاریخی به کشور تلاش‌هایی انجام شده است؛ برای مثال از سال ۹۳ تا سال ۹۶ در دولت یازدهم ۸۸۷ قلم شیء فرهنگی تاریخی شامل: ۳۰۰ لوح هخامنشی از آمریکا، ۳۴۹ شی از بلژیک متعلق به خوروین، ۱۰۹ شی از اشیای هخامنشی از آمریکا، ۵۶ قلم شیء از ایتالیا و ۷۳ قلم اثر مهر از آمریکا به ایران مسترد شد.
سردیس سرباز هخامنشی، این یادگار تاریخ باستانی ایران با فراز و فرودهایی که داشته در سال ۹۷ پس از حدود ۸۲ سال به سرزمین مادری خود بازگشت؛ این قطعه تاریخی متعلق به سر سرباز هخامنشی و نیزه است که حدود ۸۵ سال پیش از دل خاک بیرون کشیده شد، اما در سال ۱۹۳۶ میلادی از ایوان جنوبی کاخ شورا (تخت جمشید) به سرقت رفت و در نهایت پاییز ۲۰۱۷ قرار بود این اثر تاریخی در نمایشگاهی به نمایش گذاشته و پس از آن در حراجی عتیقه در نیویورک فروخته شود که با اطلاع مسئولان میراث فرهنگی ایران از این موضوع و پیگیری‌های حقوقی دولت و با دیپلماسی فعال فرهنگی و حقوقی این شیء تاریخی پنجم مهرماه ۹۷ همزمان با بازگشت رئیس جمهوری ایران از سفر به نشست مجمع عمومی سازمان ملل به ایران برگردانده شد.
در فروردین ۱۴۰۱ نیز وزارت میراث فرهنگی از ۲۹ شیء تاریخی استردادشده از فرانسه رونمایی کرد و این اشیا در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شد؛ قدمت این آثار از پنج‌هزار سال پیش تا دوره اسلامی است، این آثار باستانی توسط نوادگان یکی از سفرای فرانسه که در زمان جنگ جهانی دوم در ایران سفیر بود و این اشیا را با خود خارج کرده و به فرانسه برده بود، به ایران اهدا شد و با تلاش‌های رایزن فرهنگی ایران در فرانسه این آثار تحویل گرفته شد.
سعید اوحدی، معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در مراسم افتتاحیه نمایشگاه اشیا استردادی از کشور فرانسه بیان کرد: از دوره‌های گذشته حرکات خوبی برای استرداد اشیا تاریخی آغاز شده است؛ ۱۹ پرونده مهم داشتیم که شامل ۴۰ هزار شیء تاریخی بود و با پیگیری‌هایی که وزارت میراث‌فرهنگی و وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی داشتند، این آثار که بخشی از فرهنگ و تمدن کشور است، به ایران بازگشت.
نظر شما