به گزارش خبرنگار ایمنا، پس از واقعۀ عاشورا در سراسر جهان اسلام به‌ویژه در عراق و حجاز، رعب و وحشت بر شیعیان حاکم شد. زیرا مردم شاهد بودند که یزید برای حفظ قدرت و تحکیم حکومت، از انجام هیچ عملی بیمناک نیست. این خوف و هراس با وقوع فاجعۀ حرّة، شکست حرکت توابّین، شهادت مختار، ابراهیم بن مالک اشتر و دیگر بزرگان شیعه، … کامل شد. شیعیان به شدّت تضعیف شدند و اختناق و ارعاب فراگیر گشت؛ امام سجّاد علیه السّلام پیوسته تحت نظر بودند و اعتماد لازم به انقلابی نمایان و وفاداری آنان نیز نبود.
در چنین شرایطی بنای ایشان بر تلاش‌های زیر بنایی، حساب‌شده و آرام بود. ادعیه و مناجات آن حضرت، چشمۀ جوشانی شد در بیان معارف دقیق و اصیل اسلام و تشیّع. دعاهای امام در همان زمان و به همّت ایشان به‌صورت کتاب درآمد. کتاب دعایی که مضامین عرفانی، علمی، اعتقادی، اجتماعی، تربیتی، سیاسی و فلسفی داشت. پشتوانه و پناهگاهی برای حفظ اسلام و نشر مکتب شیعه شد و تعلیم و تربیت مسلمانان جهان از آثار ماندگار این کتاب گردید.
حضرت سجّاد علیه السّلام، در غالب موعظه نیز ایدئولوژی و اندیشه‌های درست را به مخاطبان منتقل می‌کردند. ایشان با موعظه‌های عمومی، مردم را آگاه و هوشیار می‌نمودند و با موعظه‌های اختصاصی کادر سازی می‌کردند.سیّد السّاجدین (ع) در همان شرایط بحرانی به‌تدریج شاگردانی را پرورش دادند که با توجّه به شرایط حاکم، شمارشان اندک نیست.
از تلاش‌های امام، توجّه به بردگان و کنیزان ایرانی، رومی، مصری و سودانی بود قشری که مورد شدیدترین فشارهای اجتماعی بوده و از محروم‌ترین طبقات جامعۀ اسلامی به شمار می‌رفتند. ایشان کوشیدند تا حیثیت اجتماعی این قشر را بالا ببرند. و طبیعی بود که بسیاری از آن‌ها به امام و جریانات شیعی علاقه‌مند شوند.
بااین‌حال همت ایشان، امام محدباقر (ع) و امام صادق (ع) در انتشار کتاب صحیفه سجادیه، یکی از دستاوردهای مهم آن دوران است که ثمره آن تا امروز نیز ادامه داشته است. اثری که لبریزی از معارف سرشار ایشان بوده و باتوجه به خقانی که برجامعه حاکم بوده است، به دنبال احیای معرفت ناب الهی بوده است.
صحیفه سجادیه که بیش از ۱۳۰۰ سال از انتشار آن می‌گذرد، کتابی است جامع که بر همه ابعاد زندگی انسان توجه نموده و با نگاهی همه‌جانبه، زبانی نرم و در قالب دعا، به بیان آموزه‌های الهی پرداخته است. کتابی که از آن زمان تاکنون نه‌تنها موردتوجه عالمان مذهب شیعه قرارگرفته است، بلکه باعث اجاب متفکران دیگر مذاهب هم شده است.
صحیفه سجادیه در نگاه امام (ره) و رهبر معظم انقلاب
امام خمینی (ره) درباره صحیفه می‌فرمایند: «این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همه گونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می‌کند. این کتاب همچون قرآن الهی ادقِّ معارف غیبی که از تجلیات الهی در ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت و مافوق آن حاصل می‌شود در ذهن من و تو نیاید و دست طلبکاران از حقایق آن کوتاه است، به شیوه خاص خود قطراتی که ازدریای بیکران عرفان خود می‌چشاند و آنان را محو و نابود می‌کند:»
آیت‌الله خامنه‌ای نیز بیان می‌کنند: «خواهش می‌کنم عزیزان من، به‌خصوص جوانان، با صحیفه سجادیه انس بگیرند؛ زیرا همه‌چیز در این کتابِ ظاهراً دعا و باطناً همه‌چیز، وجود دارد… اغلب دعاهای صحیفه‌ی سجادیه- تا آن‌جا که بنده سیر کرده‌ام- همین حالت را دارد. همه‌چیز مرتب و چیده شده است. مثل این است که یک‌نفر، در مقابل مستمعی نشسته و با او به‌صورت استدلالی و منطقی حرف می‌زند. همان ناله‌های عاشقانه هم که در صحیفه سجادیه آمده است، همین حالت را دارد.»
صحیفه سجادیه در نگاه عالمان شیعی
آیت‌الله سبحانی می‌فرمایند: «آن شیفته دعا و نیایش، از طریق دعا به ما می‌آموزد که چگونه باخدا راز و نیاز کنیم و چگونه او را تنزیه بنمائیم و چگونه درهای توبه را به روی خود بگشائیم و با جامعه به چه نحوی رفتار نمائیم و راه نیکی به پدر و مادر و فرزندان دوستان و همسایگان چیست؟ و سلوک انسان وارسته چگونه باید باشد؟
این کتاب به‌راستی یک مدرسه الهی است که همه نوع آموزش‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی در آن هست و به یک معنا مکتب نمونه تربیت است که سید ساجدان با الهام از نیاکان و الهام الهی آن را پی‌ریزی کرده است.»
علامه حسن‌زاده آملی نیز در ارتباط بااهمیت صحیفه بیان می‌کنند: «امید آن‌که در حوزه‌های علمیه مصحف ادعیه و اذکار که از ائمه اطهار علیهم السّلام صادرشده‌اند و بیانگر مقامات و مدارج و معارج انسان‌اند جز متون کتب درسی قرار گیرند، و در محضر کسانی که زبان‌فهم و اهل دعا و سیر و سلوک‌اند و راه رفته و راه نمایند درس‌خوانده شوند.»
در نظر این کمترین، انجیل اهل‌بیت و زبور آل محمد (صحیفه کامله سجادیه) در عداد کتب درسی درآیند که نقش خوبی در احیا معارف اصیل اسلامی است، البته فهم و تعلیم و تعلّم آن‌ها بدون معرفت به علوم ادبی و معارف نقلی و عقلی و عرفانی صورت‌پذیر نیست.
مرحوم آیت‌الله ناصری نیز در درس اخلاق ماه مبارک رمضان بیان می‌کنند: «صحیفه سجادیه دوش‌به‌دوش قرآن حرکت می‌کند، دعاهایش مؤثر است و بزرگان گفته‌اند سزاوار است هر مؤمنی یک قرآن و یک صحیفه سجادیه در منزل داشته باشد چراکه حضرت سجاد (ع) در هر بابی از امور دنیوی و اخروی دعایی برای ما دارد.»
مرحوم آیت‌الله بهجت نیز درکتاب سپیده باوران می‌فرمایند: «نهج‌البلاغه کتاب مظلوم و کتاب مظلوم دیگر صحیفه سجادیه به‌صورتی عجیب در حوزه‌های ما ناشناخته‌اند البته به استثنای افراد یا جریان‌های استثنایی. نهج‌البلاغه تبلور اعلای اسلام است در سطح حاکمیت و صحیفه سجادیه تبلور اعلای تعالیم اسلام است در سطح تربیت، یا می‌توان گفت نهج‌البلاغه تبلور اعلای تعالیم اسلام است در ساختن جامعه با نظر به افراد و صحیفه سجادیه تبلور اعلای تعالیم اسلام است در ساختن افراد با نظر به جامعه و روشن است که ساختن فرد و ساختن اجتماع از هم جدا نیست. این دو کتاب باید در حوزه ما هیچ‌گاه از دست طالبان علم به زمین گذاشته نشود باید بحث و درس و شناخت و تحلیل این دو زبور مقدس و صحیفه مکرم یکی از ارکان اصلی تعلیم و تعلم حوزه‌ها باشد و باکمال دردمندی و دریغ خوری این‌گونه نیست.»
صحیفه سجادیه در نگاه متفکران جهان
مرحوم آنه ماری شیمل (Annemarie Schimmel) اسلام‌پژوه، خاورشناس و مولوی‌شناس مشهور آلمانی است. وی ترجمه بخشی از دعاهای صحیفه سجادیه به زبان آلمانی را در کارنامه کاری خود دارد. همچنین مسلط به زبان‌های آلمانی، عربی، ترکی، فارسی، اردو، بیشتر زبان‌های اروپایی و هندی بود که بیش از ۷۰ کتاب درباره فرهنگ و تمدن اسلامی به رشته تحریر درآورده است.
وی درباره صحیفه سجادیه می‌گوید: ترجمه ادعیه امامان معصوم (ع)، به‌ویژه صحیفه حضرت زین‌العابدین (ع)، برای بسیاری از مردم مغرب زمین، کارساز است.
ویلیام چیتیک (William Chittick) فیلسوف، اسلام‌شناس و متخصص عرفان است که درباره صحیفه سجادیه می‌گوید: تازگی و طراوت و وحدت مضمون و سبکی را که به‌طور غیرقابل‌انکاری در پنجاه‌وچهار مناجات اصلی وجود دارد در بخش‌های افزوده‌شده دیگر به‌خصوص مناجات‌ها نمی‌توانیم ببینیم؛ چراکه هنرمندی و نظم و ترتیب آگاهانه این مناجات‌ها به نحوی است که وجود ویراستاری را در این میان به ذهن می‌آورد.
وی در رابطه با نقش دعا و مناجات می‌نویسد: اگرچه بسیاری از دعاهایی که از پیامبر (ص) و امام (ع) به ما رسیده‌اند به‌طور یقین اظهارات قبلی خودجوش آن‌ها بوده‌اند، اما سایر دعاها باید باهدف بازگویی در شرایط مختلف یا انتقال به مؤمنین و دینداران نگاشته شده باشند. بیشتر دعاهای پیامبر (ص) کوتاه هستند و می‌توانند فی‌المجلس نقل شوند، اما برخی از دعاهای که از امامان رسیده‌اند مانند دعای امام زین‌العابدین (ع) برای روز عرفه (شمار ۴٧) طولانی بوده و دارای سبک نگارشی بسیار فاخر و پرطمطراقی هستند.
نظر شما