به گزارش ایمنا، یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین مولفه‌هایی که در سال‌های اخیر نقش مهم و ارزشمندی در معرفی هرچه گسترده‌تر فرهنگ و معرفت عاشورا داشته، پرداخت هنری به واقعه‌ای است که در حوزه‌های معرفتی می‌تواند در ابعاد مختلف مورد توجه قرار گیرد؛ چارچوبی دارای اهمیت که هرچه قدر به ابعاد و زوایای مختلف آن بررسی و تحلیل بیشتری داشته باشیم، در مواجهه با شرایطی قرار می‌گیریم که بی تردید احترام به ساحت مقدس امام حسین (ع) و شهدای گرانقدر کربلا و تلاش برای تولید آثار هنری در این زمینه را برای ما مضاعف می‌کند. مواجهه‌ای که اگر از پنجره هنرهای تجسمی، نمایش و موسیقی به آن بنگریم، این حرمت و منزلت را برای ما با حلاوت و آگاهی و معرفت بیشتری به دل و عقلمان تقدیم می‌کند.
مواجهه‌ای به غایت گرامی و ارزشمند که وقتی در تجلی گاه و ساحت هنر قرار می‌گیرد، زمینه ساز عرض ارادتی متفاوت به محضر حضرت سیدالشهداست که در کنار مناسک و آئین‌های مذهبی مرتبط با ایام سوگواری این امام دوست داشتنی و حتی ایام خارج از آن می‌تواند در برگیرنده حس و حالی متفاوت برای ارادتمندان حسین بن علی و یاران عزیزش در واقعه جانگداز و عبرت‌آموز کربلا به عنوان یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخی اهل تشیع باشد.
آنچنان که تولید هزاران اثر هنری در تاریخ فرهنگ و هنر این سرزمین نشان دهنده ارزش و قداست و کرامتی است که به دور از واژه‌ها و عبارت‌ها ریشه در ضمیر و قلب هنرمندانی دارد که در اوج اخلاص و ارادت دست به تولید آثاری زدند که بتواند در قالب رسانه‌ای برای نمایش ارادت و احترام سوگواران و دوستداران ابا عبدالله معرفی شوند. گویی این آثار هنری واسطه و نماینده‌ای ویژه از طرف دوستداران حسین (ع) برای عرض ارادت به آستانی است که ارادتمندان محضرش با زبان شیوا و زیبای هنر آن را به روح پر از مهربانی و عدالت خواهانه‌اش سیدالشهدا تقدیم کرده‌اند.
یکی از همین مؤلفه‌های ارزشمند هنری که در طول تاریخ فرهنگ و هنر ایران نقش بسیار مهم و مؤثری در تبیین اندیشه‌های والای پیام کربلا ایفا کرده، اجرای آثاری در حوزه هنرهای نمایشی است که در قالب کلید واژه‌هایی چون «تعزیه یا مجالس شبیه خوانی»، «نقالی»، «پرده خوانی»، «آیین‌های موسیقایی و نمایشی» و دیگر گونه‌های نمایشی دربرگیرنده تولید مجموعه آثاری بوده که بسیاری از آنها همچنان برگ زرینی نه تنها برای عرصه نمایش‌های آئینی – سنتی بلکه افتخاری برای کلیت آنچه از تئاتر در تاریخ این سرزمین به جای مانده، به حساب می‌آیند.
فضایی مملو از آگاهی و معرفت و فرهنگ که برای بررسی ریشه‌های تاریخی و علمی همچنان مجال برای کار و پژوهش وجود دارد و می‌تواند به‌عنوان یکی از سرفصل‌های مهم پژوهشی در هنر تئاتر این سرزمین مورد واکاوی و سنجش قرار گیرد؛ آنچنان که تاکنون نیز بسیاری از پژوهشگران و هنرمندان نامی و عزیز این سرزمین در کارنامه پربار فعالیت‌های خود، موضوع پژوهش در عرصه نمایش‌های آئینی را به عنوان یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های تحقیقاتی خود مد نظر قرار داده و آثار درخشانی را نیز در زمینه تقدیم علاقه‌مندان کرده‌اند.
دقیقاً بر اساس و برآیند چنین توجهاتی است که در سال‌های اخیر رویدادهای مختلفی در عرصه‌های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته که اگرچه می‌تواند از دریچه‌های مختلف نقد و بررسی شوند، اما تلاشی بودند تا بتوانند با مد نظر قرار دادن مؤلفه‌های مختلف نمایشی و حتی موسیقایی، رسانه‌ای برای معرفی معارف ارزشمند وقایع تاریخی و مذهبی کشورمان به ویژه واقعه کربلا و کرامت حضرت سیدالشهدا به دور از شعارها و وعده‌ها باشند. رویدادهایی که در طول سال‌های مختلف همزمان با فرا رسیدن ایام و مناسبت‌های ویژه مذهبی و تاریخی در قالب‌های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته و اتفاقاً به دلیل ریشه‌های مردمی‌اش با استقبال فراوان دوستداران این گونه‌های نمایشی مواجه شدند.
یکی از همین رویدادهایی که در محرم ۱۴۰۲ به واسطه برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته از سوی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش روی ارادتمندان حضرت سیدالشهدا قرار گرفت، پروژه نمایشی – موسیقایی «نوای عرشیان و مشق فرشیان» بود که در دهه اول محرم با همراهی انجمن هنرهای نمایشی ایران، مجموعه تئاتر شهر و کانون نمایش‌های آئینی – سنتی در محوطه تئاتر شهر اجرا و توانست به عنوان یکی از رویدادهای هنری مهم این ایام به مخاطبان و علاقه مندان آثار نمایشی مذهبی و آئینی معرفی شد.
رویدادی در قالب چهار بخش اجرای موسیقی آئینی، تعزیه، نقالی و پرده خوانی که با حضور هنرمندان نام‌آور این گونه‌های نمایشی از تهران و شهرستان در فضای باز تئاتر شهر اجرا شد و توانست در طول این چند روز میزبان بیش از سه هزار مخاطب باشد. چارچوبی که بی تردید می‌تواند دربرگیرنده انتقادات و ملاحظاتی از نگاه کارشناسان این حوزه باشد، اما آنچه ارزش اجرای این پروژه را نمایان می‌کند، تلاش برای احیا و زنده نگه داشتن گونه‌هایی بود که اگر با حمایت و پشتیبانی بیشتری پیش روی مخاطبان قرار گیرد، قطعاً دربرگیرنده جذابیت‌ها و ویژگی‌های فراوانی است که همه ارادتمندان به حضرت سیدالشهدا را در کنار برگزاری آئین‌های سوگواری ویژه محرم به سمت این آثار می‌کشاند.
آنچه می‌خوانید نگاهی اجمالی درباره برنامه‌ها و فعالیت‌های صورت گرفته در پروژه نمایشی نوای عرشیان و مشق فرشیان است که در دهه اول محرم همزمان با ایام سوگواری شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران فداکارش در نینوا پیش روی مخاطبان و شهروندان قرار گرفت.
شنیدن آواهای سوگواری جنوب ایران
اولین روز از برگزاری ویژه برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» عصر روز بیست و هشتم تیر ماه این بار در بدعتی جدید با موسیقی آغاز شد و طی آن گروه موسیقی «ساحل عاشوراییان» به سرپرستی هادی لشگری با اجرای آئین سنج و دمام نوازی منطقه خوزستان تلاش کردند تا حال و هوای حماسی این پروژه نمایشی را پر رنگ تر کنند. شرایطی که مقدمه‌ای برای اجرای دیگر برنامه‌های نمایشی این پروژه بود.
محسن میرزاعلی از هنرمندان شناخته شده عرصه نقالی در بخش «مجالس پرده خوانی» و «نقالی»، آغازگر بخش نمایشی ویژه برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» است. هنرمندی که به دلیل مهارت‌های مثال زدنی و منحصر به فردی که در این عرصه پیرو آموزه‌های خود از پدر هنرمندش در عرصه نقالی به دست آورده، توانست از همان روز نخست پروژه نبض مخاطبان را به دست آورده و رهگذرانی را که از پی خروج ایستگاه مترو تئاترشهر به سمت مقصد بعدی شأن بود، در محوطه تئاتر شهر متوقف و با اجرای خود آنها را همراه با قصه‌های ارزشمند شهدای کربلا کند. قصه‌هایی که بعد از اذان مغرب به اجرای مجلس شبیه خوانی «حجه الوداع» به سرپرستی ابولفضل احمدی متصل و شهروندان تهرانی را در حال و هوای متفاوتی قرار داد که می‌توانست برایشان تجربه ارزشمندی باشد.
تجربه‌ای مشتعل از عشق به حضرت سیدالشهدا در تجلی گاه ناب هنر نمایش، جایی در قلب پایتخت که طی روزهای گذشته به واسطه همراهی مشترک شهرداری منطقه ۱۱، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای اسلامی شهر تهران و پلیس بهسازی و ساماندهی شده و این پروژه می‌تواند مقدمه‌ای برای اجرای سایر آثار فرهنگی هنری دیگر در محوطه تئاتر شهر برای استمرار این طرح باشد.
حالا ماجرای این عرض ارادت هنرمندان عرصه تئاتر به محضر حضرت سیدالشهدا حال و هوای متفاوتی به خود گرفته و رهگذرانی که در روز اول اجرای پروژه به محوطه تئاتر شهر آمده بودند، به آنهایی که چنین برنامه‌هایی را دوست دارند، توصیه می‌کنند تا به تماشای آثار به نمایش در آمده در روزهای بعدی پروژه بنشینند. همه تلاش می‌کنند تا به نوعی پای کار باشند؛ و چه خوب که برو بچه‌های مترو با نصب بنر در ایستگاه تئاتر شهر مسافران و رهگذران را از اجرای چنین پروژه‌ای آگاه کنند. یک پروژه ارزشمند در تجلی گاه ناب هنر نمایش، در تئاتر شهر عزیز که خوب می‌دانیم در این سال‌ها چه زخم‌های عمیقی بر خود دارد و حالا می‌خواهد به واسطه این حمایت‌ها و آن حمایت‌ها نفس راحتی بکشد.
بر و بچه‌های گروه «ساحل عاشوراییان» در روز دوم همانند آنچه در اولین روز میزبان شهروندان بودند، اجرای خود را از ایستگاه مترو تئاتر شهر آغاز می‌کنند و پایان کارشان در وسط حوض پیش روی تئاتر شهر است که در قالب سکو روی آن پوشانده شده و تبدیل به محل اصلی اجرای برنامه‌ها شده است. پس از آن نیز براساس برنامه حسین ظاهری از نقالان فعال عرصه نمایش‌های آئینی و سنتی مجلس نقل خود را آغاز می‌کند و پس از اجرای این برنامه، مجلس شبیه خوانی «قانیای فرنگ» با سرپرستی ابوالفضل احمدی میزبان مخاطبانی است که به عشق حضرت حسین (ع) به تئاتر شهر آمدند.
اراداتی خالصانه به محضر حضرت سیدالشهدا
در روزهای سوم و چهارم و پنجم پروژه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» است که دردانه‌های عرصه نمایش‌های آئینی و سنتی همچنان در تئاتر شهر این تجلی گاه ناب هنر نمایش، به هنرآفرینی خود برای ارادتمندان حضرت سیدالشهدا ادامه می‌دهند و در قالب تعزیه، آئین‌های موسیقایی، نقالی و پرده خوانی شهروندان تهرانی را محو تماشای آثاری می‌کنند که بدون هیچ کم و کاستی عرض اراداتی خالصانه به محضر حضرت سید الشهداست. عرض ارادتی که همه مدیران و مسئولان و هنرمندان را به نوعی در کنار هم قرار می‌دهد تا بتوانند با همین امکانات و بضاعت اندکی که هست فضای متفاوت‌تر و روح بخشی را به محوطه تئاتر شهر منتقل کنند.
رسول میرزا علی با نقالی واقعه عاشورا، تعزیه شهادت حضرت مسلم (ع) به سرپرستی ابوالفضل احمدی، مسعود نوری فرد با نقالی شهادت حضرت سیدالشهدا (ع)، تعزیه شهادت بربور جعفر به سرپرستی عنایت قاسمی، نقالی حسین ظاهری و تعزیه «وهب نصرانی» به سرپرستی عنایت قاسمی از جمله برنامه‌هایی بودند که در کنار گروه موسیقی «نوای عاشوراییان» طی روزهای سوم، چهارم و پنجم پروژه نمایشی – موسیقایی «نوای عرشیان و مشق فرشیان» پیش روی مخاطبان قرار گرفتند.
حالا ماجرای این ارادت به نیمه راه رسیده و محوطه تئاتر شهر در ساعت‌هایی نزدیک به غروب تهران، میزبان تعداد زیادی از شهروندانی است که همواره علاقه‌مندی‌های خود را به اجرای آثار آئینی و نمایشی مرتبط با فرهنگ عاشورا و شهادت حضرت سیدالشهدا نشان داده‌اند و اینجا در تئاتر شهر عزیز گردهم آمدند تا ببینند شکوه و عظمت آثار نمایشی را که این بار در قالب یک بسته متنوع فرهنگی نمایشی پیش روی آنها قرار گذاشته شده است. در این میان حضور هر روزه کاظم نظری مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از دیگر نکات جالب توجهی بود که می‌توان به آن اشاره کرد.
مهدی صفاری‌نژاد مدیر کانون نمایش‌های آئینی و سنتی که مدیریت برگزاری این ویژه‌برنامه را بر عهده دارد، درباره آنچه در این روزها به واسطه حضور هنرمندان ارزنده نمایش‌های آئینی – سنتی پیش روی مخاطبان قرار گرفته، توضیح می‌دهد: با پیشنهاد مدیرکل هنرهای نمایشی و حمایت انجمن هنرهای نمایشی ایران، کانون نمایش‌های آئینی و سنتی برای ۱۰ شب، ویژه‌برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» را با حضور نقالان و تعزیه‌خوانان بنام کشور را تدارک دیدیم. در برنامه نقالی این شب‌ها سراغ هنرمندان باتجربه رفته‌ایم. همچنین ما سراغ نسل جدید نقالی نیز رفته‌ایم و با حضور این عزیزان که شاگردان نقالان بزرگ ایرانی بوده‌اند توانستیم مردم را برای تماشای نقالی دعوت کنیم. این در حالی بود که در بخش تعزیه این ویژه‌برنامه نیز به مجالس کمتر خوانده شده و سخت پرداخته شد تا تنوع در روایت‌های تعزیه را شاهد باشیم. همچنین گروه سنج و دمام که به سرپرستی هادی لشکری هر روز قبل از مراسم نقالی و تعزیه به اجرا پرداختند، فضای روح بخشی که این نوای عزا در ذهن و خاطره جمعی ما ایرانیان همیشه زنده است.
وی از همکاری مجموعه تئاتر شهر ابراز رضایت کرد و گفت: ممنونیم از همکاران مجموعه تئاتر شهر که نهایت همکاری را در برگزاری هرچه بهتر ویژه‌برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» با ما داشتند. همچنین این ویژه‌برنامه به‌عنوان اولین رویداد هنری بعد از ساماندهی محوطه تئاتر شهر به اجرا درآمد که خداراشکر در این دو روز شاهد استقبال بسیار خوب از سوی مردم و هنرمندان بودیم.
در روزهای ششم و هفتم و هشتم پروژه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» بود که گروه‌ها و هنرمندان شرکت کننده در این رویداد به اجرای آثار خود پرداختند. بر این اساس مسعود نوری فرد، محمدرضا معجونی و حسین ظاهری در بخش نقالی و پرده خوانی و مجالس «وهب نصرانی» به سرپرستی عنایت الله قاسمی، «شهادت حضرت حر» به سرپرستی مهدی دریایی، «شهادت حضرت قاسم» به سرپرستی عنایت الله قاسمی در بخش تعزیه میزبان مخاطبان خود بودند. این در حالی بود که گروه موسیقی «نوای عاشوراییان» همچون شب‌های گذشته، پیش از آغاز بخش نمایشی پروژه گرما بخش این محفل نمایشی بودند.
یکی از نکات ویژه و جالب توجهی که در روزهای پایانی پروژه به چشم خورد، رشد فزاینده مخاطبانی بود که بدون کمترین تبلیغ و هیاهوی رسانه‌ای که برای این پروژه صورت گرفته بود، خود را به محوطه تئاتر شهر رساندند و نظاره‌گر اجرای برنامه‌هایی بودند که دربرگیرنده تفاوت‌های زیادی به نسبت پروژه‌های این چنینی بود. حضوری که بازهم این نکته مهم و استراتژیک را به مدیران شهری و فرهنگی فهماند که اگر شرایط مناسب فرهنگی را برای محیط بسیار محترمی چون مجموعه تئاتر شهر را فراهم سازند، می‌توان به آنچه از آن توسعه فرهنگی یاد می‌شود، امیدوار بود. یک امیدواری در یک محیط بهسازی شده که اگر مؤلفه‌های فرهنگی‌اش بیشتر مورد توجه قرار گیرد، قطعاً می‌تواند به گسترش حضور خانواده‌ها برای تماشای تئاتر نقش ارزنده‌ای را ایفا کند. شرایطی که به واسطه یک رویداد دینی مقدمه‌ای مناسبی برای رسیدن ارزش افزوده‌ای است که تئاتر کلید واژه آن است.
پروژه نوای عرشیان و مشق فرشیان در روزهای نهم و پایانی خود بود که به واسطه ایام گرامی تاسوعا و عاشورای حسینی میزبان طیف گسترده‌تری از مخاطبان در محوطه تئاتر شهر بود. در این روزها که نقطه پایانی‌اش هم با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همراه بود، محمدرضا معجونی و حسین طاهری در بخش نقالی، گروه «نوای عاشوراییان» در بخش اجرای موسیقی آئینی و تعزیه‌های شهادت حضرت عباس (ع) و شهادت حضرت امام حسین (ع) به سرپرستی احمد عزیزی با یاد و خاطره مرحوم علاالدین قاسمی پیشکسوت عرصه تعزیه آثار خود را پیش روی خود قرار دادند و این چنین پرونده یکی از مهم‌ترین پروژه‌های نمایشی اداره کل هنرهای نمایشی با فضایی مملو از عرض ارادت به محضر حضرت سیدالشهدا پایان یافت.
اجرای برنامه بیش از ۳۳۰ هنرمند
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در روز پایانی این رویداد بود که در جمع خبرنگاران گفت: اقدام عملی برای حمایت از سنت‌های هنری اصیل ما این است که ما این آئین‌ها را ترویج دهیم و بهترین زمان هم مناسبت‌های محرم و صفر است. در این دو ماه، در اکثر مراکز فرهنگی و هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اجراهای آئینی و سنتی داریم. بیش از ۳۳۰ هنرمند از تهران و شهرهای دیگر در این ویژه‌برنامه به اجرای برنامه پرداخته‌اند. استقبال از این ویژه‌برنامه هم بسیار خوب و قابل قبول بوده است. برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مبتنی بر گسترش این‌گونه برنامه‌ها برای مردم عزیز، در حال اجراست.
وی درباره تعامل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما برای مستندنگاری هنر تعزیه هم گفت: در همه شهرهایی که هنر تعزیه وجود دارد، از این هنر حمایت خواهیم کرد و این هنر مردمی و تاریخی باید زنده بماند. امیدواریم با توجه به حضور دوستان خوب‌مان در صداوسیما، به پاسداشت و مستندنگاری این میراث مهم کمک شود و در این راه همکاری صورت گیرد.
به هر حال آنچه از این پروژه مورد توجه بود، اجرای توأمان آئین‌های نمایشی مرتبط با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا بود که به واسطه تلاش‌های صورت گرفته در مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی، کانون نمایش‌های آئینی سنتی، انجمن هنرهای نمایشی ایران، مدیریت مجموعه تئاتر شهر و همراهی رسانه‌ها و مردم بتواند شکل و شمایل متنوع و با کیفیت تری از آنچه تاکنون در این حوزه انجام گرفته، به مخاطبان ارائه شود. بستری که بی تردید می‌تواند در نقاط و نکات مختلفی مورد نقد و واکاوی کارشناسان این حوزه قرار گیرد، اما دربرگیرنده تلاش گروهی بود که با حضور هنرمندان ارزنده عرصه نمایش‌های آئینی و سنتی توانستند شب‌های خاطره‌انگیز و محترمی را در رثای حضرت سیدالشهدا به شهروندان ارائه دهند. چارچوبی که فقط کلید واژه «استمرار» و «حمایت» می‌تواند ضامن درستی برای بقا و ادامه راهی باشد که می‌بایست بیشتر و بهتر از اینها به آن توجه داشت.
منبع: ایرنا
نظر شما