به گزارش خبرنگار ایمنا، عزاداری محرم یکی از رویدادهای خاص و ریشه دار اسلامی است که طی قرن‌ها با معنویت گره خورده است، این رویداد غالباً در مسیرهای مشخص انجام می‌شود، این مسیرها و فضاهای مرتبط در طی زمان علاوه بر خاطره انگیزی و ایجاد هویت، به مکان‌های مقدس و معنوی تبدیل شده‌اند، مجالس عزاداری از دیرباز دارای اهمیت و اعتبار ویژه هستند و هر سال میلیون‌ها عاشق دلداده حضرت سید الشهدا (ع) به صورت شکوهمند، منسجم، وحدت بخش و پرشور در مجالس عزاداری ایشان حضور می‌یابند.
آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با فریده احمدی کارشناس میراث ناملموس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان چهارمحال‌وبختیاری برای آشنایی با آئین‌های خاص عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) در این استان است.
آئین چاق چاقو در شهر سامان
ایمنا: مردمان شهر سامان در ایام محرم چه آئینی را اجرا می‌کنند؟
احمدی: در تمامی شهرها و روستاهای استان چهارمحال‌وبختیاری آئین عزاداری در ایام محرم و صفر برگزار می‌شود که برخی از آن‌ها به ثبت ملی رسیدند، آئین چاق چاقو در شهر سامان واقع در شهرستان سامان در نیمه‌های شب عاشورا اجرا می‌شود که مردم به تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها می‌روند و حدود ساعت دو بامداد با صدای نی، طبل و نوحه خوانی به عزاداری می‌پردازند در حالی‌که هر فرد دو سنگ در دستان خود دارد که آن‌ها را به هم می‌کوبد اما اخیراً به جای سنگ از چوب هم استفاده می‌کنند که همزمان ذکر یاعلی هم گفته می‌شود این مراسم تا هنگام الان صبح ادامه پیدا می‌کند و بعد نماز صبح را می‌خوانند.
در حقیقت آن‌ها معتقد هستند واقعه کربلا آنقدر حزن‌انگیز است که سنگ‌های موجود در صحنه کربلا به عزاداری برای امام حسین (ع) می‌پردازند، کوبیدن سنگ‌ها بهم در شب عاشورا در واقع رسیدن شب عاشورا را اطلاع رسانی می‌کند، برای این آئین بیش از صد سال سابقه تاریخی عنوان شده است اما تاریخ دقیقی نمی‌توان عنوان کرد، این آئین جز آئین‌های عاشورایی است که به عنوان میراث ناملموس در سال ۱۳۹۱ ثبت ملی شده است.
نوحه‌ای هم همزمان با این آئین خوانده می‌شود که این‌گونه است "امشب جناب فاطمه با اضطراب و واهمه آید به دشت کربلا گوید حسین من چه شد نور دو عین من چه شد حسین حسین حسین حسین مظلوم حسین غریب حسین" و مردم با این نوحه ذکر یا علی می‌گویند که تمام اقشار و گروه‌های سنی اعم از کهن‌سالان و کودکان از گروه جنسی مردان در این آئین شرکت می‌کنند.
فروبردن علم در قدمگاه گرداب بن
ایمنا: تیغ به دُهُل چه آئینی است؟
احمدی: فرو بردن علم در گرداب بن توسط مردم شهر بن مرکز شهرستان بن انجام می‌شود که در شب عاشورا انجام می‌شود و به معنای رفع تشنگی و پیروزی نهایی حق بر باطل است، با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر بن مردم می‌گویند فرو بردن علم در گرداب بن موجب برکت و افزایش آب و نان مردم خواهد شد و اگر انجام نشود موجب خشک شدن چشمه یا کم شدن آب آن می‌شود.
روز تاسوعا در شهر بن به نام " تیغ به دُهُل" مشهور است که عصر این روز طایفه انصاری در شهر بن از یک هیئت خاص طبل می‌نوازند و پشت سر آنان علم‌ها را حرکت می‌دهند و به سمت گرداب برای اجرای مراسم در نیمه شب می‌روند، در این حرکت مابقی هئیت‌های عزاداری شهر حضور دارند و همه با هم با نوحه سرایی و مداحی و فریاد حیدر حیدر این آئین را انجام می‌دهند.
این علم‌ها بسیار بلند و سنگین هستند و عزاداران بسیار مراقب هستند که به نحوی آن‌ها حمل شوند که به تیرهای برق در شب آسیب نزند و موجب حادثه نشود در نهایت علم‌ها را در یک فاصله با گرداب قرار می‌دهند تا برای نیمه شب آماده باشد در نیمه‌شب مراسم عزاداری و خواندن زیارت عاشورا انجام می‌شود و نزدیک اذان صبح سر علم‌ها را با فریاد یا حسین و حیدر حیدر سه مرتبه در آب فرو می‌کنند این مراسم با خواندن نماز صبح تمام می‌شود و بعد از آن میان عزاداران حلیم نذری توزیع می‌شود که حلیم خوران نامیده می‌شود، آئین فروبردن علم در قدمگاه گرداب بن در سال ۱۳۹۰ ثبت شده است.
بعد از این هئیت‌ها علم‌ها را به سمت شهر حرکت می‌دهند تا مراسم آقا سلام که نوعی ادای احترام به سادات است در روز عاشورا در چهار نقطه انجام شود این آئین در مقابل منزل چهار تن از سیدهای شهر به نام‌های سیدشجاع مرتضوی، سیدعلی‌اکبر موسوی، سیدحسین مرتضوی معروف به سید هُژَیر یا حُجَیب و سید محمد مرتضوی که مشخص شدند، صورت می‌گیرد که سه تن از آن‌ها از دنیا رفتند اما همچنان در روز عاشورا مقابل منزل این افراد مراسم آقا سلام را اجرا می‌کنند و در همین حین عزاداران برای اینکه حزن و اندوه خود را نشان دهند روی سر خود یا شانه‌های خود گِل می‌زنند و به سمت منزل این چهار سید می‌روند، آئین آقا سلام و گل زنی نیز در شهر سال ۱۳۹۱ ثبت شد.
این گِل از خاک رُس و گلاب تهیه شده است که کمی به رنگ قرمزی است حتی زنان روی چادر و روسری خود گل می‌زنند و با نوحه "سینه زنان آمدیم آقا سلام‌علیک چشم گریان آمدیم آقا سلام‌علیک از راه دور آمدیم آقا سلام‌علیک" این کار را انجام می‌دهند و بعد در مقابل منزل این چهار سید توزیع نذری توسط اقشار مختلف مردم صورت می‌گیرد و بعد از آن نماز ظهر عاشورا را می‌خوانند.
خیمه‌سوزان طاقانک در روز عاشورا
ایمنا: نحوه برگزاری خیمه سوزان در طاقانک چگونه است؟
احمدی: در شهر طاقانک از توابع شهرستان شهرکرد خیمه‌سوزان انجام می‌شود این خیمه‌ها از قبل توسط مردم نذر می‌شود اخیراً پارچه‌های یک دست و یک رنگ برای برپایی خیمه‌ها استفاده می‌شود این آئین در سال ۱۳۹۰ ثبت شده است حتی در سال ۸۹ از این مراسم استقبال بسیاری شد و بیش از هفتصد خیمه‌ها نصب شد، از شهرهای دیگر و استان‌های همجوار برای شرکت در این مراسم حاضر می‌شوند، امروز به نیت ۷۲ شهید کربلا همین تعداد خیمه در روز عاشورا برپا می‌شود و حتی از استان کرمان نخل تهیه می‌شود و در زمینی که برای این کار آماده شده قرار می‌دهند، خیمه‌های نذری هم با استفاده میله‌های فلزی و دیگر وسایل مورد نیاز برپا می‌شود و اخیراً همه را به شکل گنبدی آماده می‌کنند، پارچه‌ها لازم برای خیمه‌ها توسط مردم نذر شده است و این خیمه‌ها از روز سوم یا چهارم محرم برپا می‌شود تا روز عاشورا که آن‌ها را به آتش می‌کشند.
صبح روز عاشورا هئیت‌های عزاداری از نقاط مختلف شهر با عزاداری و نواختن ساز و دُهُل و تشییع نمادین پیکرهای شهدای کربلا و قربانی ۱۴ رأس گوسفند به سمت خیمه‌ها حرکت می‌کنند با رسیدن به خیمه‌ها فریاد "یا حسین و یا زینب" سر می‌دهند و تا نزدیک ظهر این مراسم ادامه دارد و مردم با گره زدن و دوختن تکه‌های پارچه به خیمه‌ها در این نذر شرکت می‌کنند، بعد خیمه‌ها به آتش کشیده می‌شوند بعد از آنکه خیمه‌ها سوخته شد مردم از سوخته‌های خیمه‌ها برای تبرک برمی‌دارند و به خواندن زیارت عاشورا و روشن کردن شمع کنار خیمه‌ها می‌پردازند و در نهایت با آبگوشت از مردم پذیرایی می‌شود و مراسم با نماز ظهر عاشورا به پایان می‌رسد.
در شهر طاقانک تعزیه حضرت قاسم (ع) معمولاً در روز هفتم ماه محرم برگزار می‌شود در کنار آن حمل سینی‌های بزرگ حامل انواع شیرینی، میوه، جانماز، قرآن، گلاب، شمع، آینه، حنا، گل و سبزه به همراه کاروان نمادین اهل بیت را دارند که به محل تعزیه می‌آورند و معمولاً در گرداگرد محل برگزاری تعزیه قرار می‌دهند در پایان تعزیه این نذورات بین مردم تقسیم می‌شود در گذشته این طبق‌ها را از خانه افرادی که نذر داشتند به محل تعزیه می‌آورند؛ این تعزیه در سال ۹۱ ثبت شده است.
سنت ختم قرآن و اطعام حسینی در روستای شوراب صغیر
ایمنا: ماجرای وقف نامه کدخدا میرزامحمد زمانی چیست؟
احمدی: این آئین در روز عاشورا است که دسته‌های عزاداری برپا می‌شوند در گذشته فردی به نام کدخدا میرزامحمد زمانی با نیت خیر خود اقدام به توزیع غذای نذری بین عزاداران می‌کند و از آن به بعد این حرکت ماندگار شد، همین فرد یک وقف نامه نوشته است که حتماً برای پذیرایی از عزاداران امام حسین (ع) حتماً باید اولاد ذکور ارشد خودش این رسم را تا "قیام حضرت مهدی (ع) " انجام دهد و یک قطعه باغ وقفی در اختیار فرزند ذکور خود قرار داده است و از آن زمان فرزندان و نوادگان و نسل او این اقدام را انجام دادند، در کنار توزیع نذری، ختم قرآن صورت گیرد، این نذر در سال ۱۳۰۱ هجری شمسی انجام شد و همچنان از آن سال انجام می‌شود؛ سنت ختم قرآن و اطعام حسینی در روستای شوراب صغیر بر پای وقف نامه کدخدا میرزامحمد زمانی در سال ۹۴ ثبت شد.
مراسم عرب‌ها در روستای مرغملک
ایمنا: مراسم عرب‌ها در روستای مرغملک چگونه برگزار می‌شود؟
احمدی: مراسم عرب‌ها در روستای مرغملک از توابع شهرستان شهرکرد برگزار می‌شود در جاهای دیگر استان هم با تفاوت‌های جزئی اجرا می‌شود اما با این عنوان برای این روستا در سال ۹۶ ثبت شده است.
به این شکل که حدود ۶۰ نفر لباس عربی می‌پوشند و در غم امام حسین دسته‌جات عزاداری را در روز عاشورا به پا می‌کنند، در قدیم تنها سرگروه عزاداران این لباس را به تن می‌کرد و مابقی از چوغا که پوشاک سنتی منطقه است استفاده می‌کردند اما در حال حاضر بیشتر افراد پوشاک عربی دارند برخی هم پوشش سنتی دارند.
در این مراسم هم چند پیکر را به عنوان شهدای کربلا با لباس جنگی قدیمی بدون سر روی تخته چوبی آماده می‌کنند و به همراه دسته‌جات سینه زنی و زنجیر زنی در کوچه و خیابان روستای مرغملک به عزاداری می‌پردازند حین مراسم یک سری افراد وظیفه حمل این پیکرهای را دارند چند نفر در جلو با بیل و کلنگ در دست به صورت نمادین نقش کندن قبر را اجرا می‌کنند و گروه سوم هم افرادی هستند که نقش مأموران حکومتی ابن زیاد را دارند با لباس‌های متفاوت جنگی و قرمز رنگ، بقیه اعضای گروه به صورت صف منظم روبروی هم به عزاداری مشغول می‌شوند یک نفر به عنوان سر دسته و مداح با لباس عربی که کیفیت لباس این فرد از بقیه بهتر و لباسی کامل‌تر است با در دست داشتن ماکت سربریده در وسط قرار می‌گیرد و نوحه سرایی می‌کند.
در این بین گاهی به صورت دایره وار می‌ایستند و به صورت چرخشی نوحه‌سرایی می‌کنند و پیکرها را به زمین می‌گذارند و گروهی که نقش حفر قبر را به عهده دارند به صورت نمادین شروع به حفر زمین می‌کنند بعد گروهی که نقش مأموران حکومتی ابن زیاد را دارند اجازه کندن قبر را نمی‌دهند و مداح در این زمان می‌گوید "ای قوم عرب از یاری نعش حسین بردارید ای قوم عرب حرمت این کشته بدارید" گروه عرب جواب می‌دهد " والله غریب است به خاکش بسپاری" مداح ادامه می‌دهد" چه فتاده برزمین؟ گروه عرب می‌گویند "نعش امام سومین" و دوباره مداح یاحسین می‌گوید همزمان پیکرها برداشته می‌شود و در حین حرکت به عزاداری می‌پردازند تا یک دور کامل روستا را طی می‌کنند و به نقطه شروع برسند که درب منزل علی بهرامی مسئول هیئت است، تا نزدیک ظهر قبل از اذان، عزاداری را با پذیرایی آبگوشت از عزاداران تمام می‌کنند.
در این مراسم نوحه‌های دیگری ازقبیل " کو اضعر و کو اکبرت قربان جسم بی سرت کو قاسم و کو جعفری قربان جسم بی سرت" خوانده می‌شود که کاملاً اعتقاد به این آئین مشخص می‌شود، این آئین بیش از صد سال است که انجام می‌شود و آستان قدس رضوی سال ۵۴ یک پرچم به این هیئت هدیه کرده است که این پرچم را درحین عزاداری جلوی هیئت پیش می‌برند.
تعزیه روستای چلیچه در شهرستان فارسان نیز در سال ۸۸ ثبت جهانی شده است و در دهه دوم محرم در مجموعه فرهنگی نیاوران در تهران این تعزیه در کنار سایر استان‌ها اجرا می‌شود.
سینه کیچه یا چلچلی در شهر فارسان که توسط گروه بزرگی انجام می‌شود و اشتیاق و علاقه خاصی به سبک سینه‌زنی خود دارند که در دوصف به صورت موازی با شور و حال زائدالوصفی همراه است که همه با هم خم شده به حالت نیم خیز تا جایی که سرشان به بالای زانویشان برسد سپس هماهنگ با هم به سمت بالا پرش می‌کنند و دو دستی به سینه خود می‌کوبند، این کار در روز عاشورا با لباس محلی اعم از پیراهن مشکی، دبیر بختیاری و گیوه و یک کمربند میخی پوشیده می‌شود که در سال ۱۳۹۸ ثبت شد؛ این پوشش محلی و شیوه اجرا در واقع به نمایش تراژدی گونه عاشورایی نزدیک است که ساختار دراماتیکی دارد، از تمام اقشار در این آئین شرکت می‌کنند.
نظر شما