به گزارش خبرنگار ایمنا، طرح جامع شهری یکی از طرح‌های بلند مدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به کاربری‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی و تأسیسات تعیین و ضوابط و مقررات مربوط به تمام این موارد و ضوابط برای حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می‌شود که بر حسب ضرورت، قابل تجدیدنظر خواهد بود.
استان اصفهان در تهیه طرح‌های جامع و همچنین طرح‌های تفصیلی در سطح کشور پیشگام است اما گرچه طرح‌های جامع ویژگی‌های مثبتی دارد، مواردی همچون برخورد قطعی با آینده، مشارکت‌محور نبودن و ارائه راهکارهای «صرفا کالبدی» از جمله دلایل ناکارآمدی نسبی این طرح‌ها است.
در حالی که تهیه برنامه‌های جامع شهری به شیوه سنتی نزدیک به نیم‌قرن پیش در کشورهای پیشرفته دنیا کنار گذاشته شده است، در ایران با وجود تمام نقدهایی که به این رویکرد برنامه‌ریزی وارد می‌شود، همچنان تهیه طرح‌های جامع در دستور کار قرار دارد.
در حال حاضر قرار است دومین برنامه جامع شهر اصفهان با نگاهی راهبردی به مشکلات و راه‌حل‌های آنها، تدوین شود و این شهر را در مسیر توسعه پایدار قرار دهد؛ اصلی‌ترین ویژگی فرایندی برنامه جدید، مشارکتی بودن آن است؛ به‌رغم اینکه مشارکت شهروندان در هر برنامه‌ای، مستلزم اعتماد آنها به مسئولان و امید به آینده است، اما فرایند تدوین مرحله اول برنامه، با تحریم‌های آمریکا، شیوع بیماری کرونا و اتفاق‌های ناخوشایند دیگری هم‌زمان بود که سخت‌ترین سال‌های کشور و شهر را از نظر اقتصادی و اجتماعی رقم زد که با این وجود، مقایسه حضور مردم و نمایندگان بخش عمومی، بخش خصوصی و جامعه مدنی در این مرحله از برنامه با برنامه‌های جامع قبلی کشور، بیان‌گر پیشرفتی چشم‌گیر در زمینه مشارکت است.
طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار بود گزارش مرحله اول شامل گزارش تشخیص و سند دستور کار مقدماتی ظرف مدت شش ماه تهیه شود اما چالش‌های مختلف از جمله شرایط سخت اجتماعی و اقتصادی و کمبود تجربه و دانش کافی در نظام برنامه‌ریزی کشور در ارتباط با برنامه مشارکتی در این مقیاس، فرایند تدوین را زمان‌بر کرد.
همچنین چالش‌هایی منجر به پذیرش نشدن گزارش تشخیص ارائه شده توسط مشاور پاییز ۱۳۹۸ از سوی شورای راهبری برنامه جامع و دفتر طرح‌ریزی شهری و طرح‌های توسعه و عمران وزارت راه‌وشهرسازی شد، بنابراین طی توافق نمایندگان وزارتخانه و شورای راهبری برنامه، مقرر شد گزارش مرحله اول، تحت نظارت این شورا و با استفاده از ظرفیت‌های تخصصی در اصفهان و همکاری مشاور، تهیه شود که در حال حاضر این طرح در روند انتخاب مشاور و سپس انجام مرحله دوم قرار دارد.
برنامه جامع باید در مورد وضعیت آینده شهر تصمیم‌گیری کند
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر اصفهان درباره انتظار خود از برنامه جامع شهر اصفهان می‌گوید: موضوعات مختلفی در شهر اصفهان وجود دارد که سال‌های زیادی، بلاتکلیف مانده است.
وی می‌افزاید: گستره شهر و اینکه شهر تا کجا رشد کند، معلوم نیست و با توجه به بحران کم‌آبی، تصمیم درستی درباره ظرفیت پذیرش شهر اصفهان نسبت به مهاجران در نظر گرفته نشده است، همین وضعیت را در قبال اقتصاد شهر و سایر موضوعات نیز داریم؛ همچنین از طرفی وظایف بین دستگاه‌ها می‌تواند به شکل بهتری تعریف شود که در این زمینه هنوز جای کار زیادی وجود دارد.
رئیس کمیسیون عمران، شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: برنامه جامع در یک کلام باید در مورد وضعیت آینده شهر تصمیم‌گیری کند تا برای رسیدن به آن وضعیت، هماهنگی لازم را بین دستگاه‌ها را نیز ایجاد کند.
وی با اشاره به الزامات تهیه طرح جامع به‌نحوی که مناسب و شایسته شهر اصفهان باشد، می‌گوید: این کار نیز مانند هر اقدام بزرگ دیگری نخست نیازمند ایمان و انگیزه لازم است و دوم اینکه منابع مالی و غیرمالی باید در حد نیاز تأمین شده باشند؛ همچنین مورد سوم این است که هماهنگی بین نهادهای متولی است که عهده‌دار تهیه و اجرای برنامه هستند، به‌وجود آید.
میرباقری با اشاره به لزوم همکاری نهادها یا بازیگران کلیدی در این عرصه می‌گوید: چندی پیش اداره کل راه‌وشهرسازی جلسه‌ای با حضور نمایندگان استانداری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، شورای اسلامی شهر و شهرداری تشکیل داد که این پنج دستگاه از اهمیت زیادی در موفقیت تهیه و اجرای طرح برخوردار هستند اما کافی نیست و ضرورت دارد سایر دستگاه‌ها نیز همچون دور نخست برنامه، در کنار تشکل‌های صنفی و سمن‌ها حضور داشته باشند.
به‌کارگیری مشاور توانمند، از ارکان موفقیت دومین طرح جامع اصفهان است
وی با بیان اینکه طبق آئین‌نامه جدید، مسئولیت اجرای طرح به عهده شهرداری است، لذا هر اشکالی که در مرحله تهیه طرح باشد، در اجرا، گریبان شورا و شهرداری را خواهد گرفت، ادامه می‌دهد: معتقدیم دیدگاه‌های شورا و شهرداری باید در فرایند تهیه طرح و حتی انتخاب مشاور مورد توجه قرار گیرد.
رئیس کمیسیون عمران، شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر اصفهان درباره ویژگی‌های مشاور تهیه طرح جامع اضافه می‌کند: به‌کارگیری مشاور توانمند از ارکان موفقیت این طرح جامع است، لذا باید در حد و اندازه نصف‌جهان باشد.
وی با بیان اینکه مشاور تهیه طرح جامع باید دغدغه اصفهان را داشته و از ظرفیت لازم برای پرداختن به موضوعات شهری این کلان‌شهر برخوردار باشد، می‌گوید: به مشاوری نیاز داریم که اصفهان، ظرفیت‌ها و محرومیت‌های آن را بشناسد و تحت تأثیر جوسازی‌های علیه اصفهان قرار نگیرد.
میرباقری تصریح می‌کند: اینکه در دستورالعمل وزارتخانه، پاسخگویی مشاور در طول افق طرح و حضور آن در جلسات مختلف پیش‌بینی و حتی سازوکاری برای این کار در نظر گرفته شده است، راهگشا خواهد بود.
وی تاکید می‌کند: شرکت مهندسی مشاوری می‌تواند پابه‌پای تدوین و اجرای برنامه با ذی‌نفعان اصفهانی حرکت کند که از تشکیلات مناسب، منسجم و سابقه‌داری برخوردار و در طول زمان تهیه و اجرای برنامه، در عالی‌ترین سطح در دسترس باشد.
رئیس کمیسیون عمران، شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: همه ارکان شورا از جمله این کمیسیون، به‌عنوان نمایندگان مردم اصفهان که در صف اول مجاهدت برای کشور بوده‌اند، توجه ویژه‌ای به طرح جامع دارد، به‌همین منظور تلاش خواهد کرد تا با همکاری متولیان امر از جمله اداره کل راه‌وشهرسازی با انتخاب مشاوری توانمند و آشنا به اصفهان، طرح جامع این شهر الگویی برای کل کشور باشد.
فرایند تدوین طرح جامع شهر اصفهان
احسان مالکی‌پور، مدیر هماهنگی مرحله اول برنامه جامع شهر اصفهان می‌گوید: پیرو پیشنهاد ارائه شده توسط گروه پژوهشی شهری و منطقه‌ای دانشگاه اصفهان، آبان‌ماه ۱۳۹۴ تدوین سند «چشم‌انداز شهر اصفهان با رویکرد آمایش شهری» در شورای پژوهشی مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان به تصویب رسید اما این ایده توسط شهرداری عملیاتی نشد.
وی ادامه می‌دهد: در دوره پنجم مدیریت شهری، موضوع تدوین برنامه آمایش شهری دوباره با محوریت علمی مرکز پژوهش‌ها، پیگیری‌ها و تلاش‌های کمیسیون اقتصادی و حمایت کمیسیون شهرسازی شورا مطرح و در ابتدای اسفندماه ۱۳۹۶ در قالب طرحی در صحن علنی شورا اعلام وصول شد.
عضو مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه کلیات این طرح اواخر اسفند همان سال در کمیسیون تلفیق تصویب و مقرر شد شرح خدمات آن توسط مرکز پژوهش‌های شورا تدوین شود، خاطرنشان می‌کند: از سوی دیگر، در جلسه‌ای با حضور معاون معماری و شهرسازی وزارت راه‌وشهرسازی و رؤسای کمیسیون‌های اقتصادی و شهرسازی و معماری شورا، موضوع آمایش شهری توسط رئیس کمیسیون اقتصادی مطرح شد.
وی تاکید می‌کند: با توجه به همپوشانی آمایش شهری با رویکرد نوین وزارتخانه راه‌وشهرسازی، برای تدوین برنامه‌های شهری این موضوع با استقبال معاون وزیر مواجه شد و با توجه به پیگیری‌های قبلی اداره کل راه‌وشهرسازی استان، انتخاب شهر اصفهان به منزله پایلوت پیاده‌سازی رویکرد نوین در تدوین برنامه جامع، به‌طور جدی مورد توجه قرار گرفت.
مالکی‌پور اضافه می‌کند: در نتیجه، اردیبهشت ۱۳۹۷ در حاشیه دوره آموزشی پروژه‌های محرک توسعه که توسط معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان برگزار شده بود، با تلاش اداره کل راه‌وشهرسازی استان، تفاهم‌نامه‌ای بین این معاونت، وزارتخانه، اداره کل راه‌وشهرسازی، شورای اسلامی شهر و شهرداری منعقد شد و طرفین متعهد شدند در تدوین «برنامه جامع شهر اصفهان» با مشارکت همه سهم‌داران همکاری کنند.
وی با بیان اینکه در خردادماه ۱۳۹۷، بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری، اصفهان به‌عنوان شهر پایلوت رویکرد نوین انتخاب شد، می‌گوید: پس از آن مشاور برنامه انتخاب شد و با برگزاری مراسم اعلان عمومی شروع فرایند تهیه برنامه جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین مهرماه ۱۳۹۷، تدوین برنامه آغاز شد.
مدیر هماهنگی مرحله اول برنامه جامع شهر اصفهان اضافه می‌کند: اگرچه نص صریح قانون به تهیه «طرح جامع» اشاره دارد، اما برنامه جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین، برنامه‌ای فضایی راهبردی است.
وی ادامه می‌دهد: از آنجا که عبارت «جامع» سال‌های زیادی است توسط بازیگران کلیدی تدوین طرح‌های شهری به‌کار می‌رود و از آن مهم‌تر، به دلیل جایگاه قانونی عنوان «جامع»، در توصیف برنامه حاضر نیز از این عبارت استفاده می‌شود، اما برای اینکه جنبه فضایی برنامه در برابر کالبدی بودن، صرف برنامه‌های جامع سنتی پررنگ‌تر شود، از عنوان برنامه جامع برای نامیدن این برنامه حاضر استفاده می‌شود، هرچند در مصوبات نهایی احتمالاً عنوان قانونی «طرح جامع» به‌کار خواهد رفت.
پرهیز از بخشی‌نگری در قالب برنامه‌ریزی فضایی راهبردی
مالکی‌پور با بیان اینکه برنامه‌ریزی فضایی ابزاری است که برای میانجی‌گری رقابت بر سر استفاده از زمین یا املاک و مستغلات، تخصیص حقوق توسعه، تنظیم مقررات مربوط به تغییر و ایجاد شکل شهری و فضایی مطلوب به کار می‌رود، تصریح می‌کند: برنامه‌ریزی فضایی راهبردی شکلی، از برنامه‌ریزی فضایی است که بر گزینش‌گری و انتخاب مهم‌ترین اولویت‌های مداخله، مشارکت و همکاری نهادهای عمومی، خصوصی و مدنی مختلف در راستای هم‌سویی و هم‌افزایی اقدامات، پرهیز از بخشی‌نگری در موضوعات و اهداف، ارتقای کیفیت فنی و افزایش پذیرش برنامه نهایی در میان سهام‌داران تاکید می‌کند.
وی تصریح می‌کند: تدوین برنامه‌های فضایی راهبردی، شیوه‌های مختلفی دارد که تابع شرایط محیط برنامه‌ریزی است اما می‌توان بعضی ویژگی‌های کلیدی و مشترک را برای چنین برنامه‌هایی برشمرد.
مدیر هماهنگی مرحله اول برنامه جامع شهر اصفهان اضافه می‌کند: سعی شده است در فرایند تولید مرحله اول برنامه، ویژگی‌هایی همچون محتوای برنامه‌ریزی فضایی راهبردی، شکل فرایند برنامه‌ریزی فضایی راهبردی، ماهیت ارتباطی برنامه‌ریزی راهبردی و دلالت‌های نهادی برنامه‌ریزی راهبردی مبنای کار باشند.
وی با بیان اینکه به برنامه‌ریزی فضایی با در نظر گرفتن چشم‌انداز کلان و بلندمدت، مستلزم حرکت از جامعیت به‌سمت گزینش‌گری بلندمدت است، می‌گوید: جامعیت، یکی از نقاط ضعف برنامه‌ریزی سنتی است و وقتی سعی می‌کنیم جامع نگاه کنیم، تمرکز خود را از جنبه‌های کلیدی نیازمند مداخله، از دست می‌دهیم.
مالکی‌پور تاکید می‌کند: در برنامه‌ریزی راهبردی، تصویر کلی که گزینه‌ها بر اساس آن انتخاب می‌شوند، مبتنی بر تحلیل‌های جامع نیست، بلکه وابسته به چشم‌انداز ترکیبی بلندمدت است.
وی ادامه می‌دهد: در عمل نمی‌توان تمام کارهای لازم را انجام داد و بخش عمدهای از فرایند که به‌صورت ماهیتی سیاسی است، دربرگیرنده تصمیم‌های دشوار درباره مهم‌ترین موضوعات و تدبیر واکنش‌های عادلانه و ساختارمند در ارتباط با مشکلات، چالش‌ها، آرمان‌ها و ظرفیت‌ها است، بنابراین، برنامه‌ریزی راهبردی دربرگیرنده انتخاب، ارزش‌گذاری، قضاوت و تصمیم‌هایی است که به اهداف تعیین شده مربوط می‌شود و پس از آن، باید مطلوب‌ترین ابزارها برای دستیابی به آن اهداف را انتخاب کرد.
عضو مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: فراخوان انتخاب مشاور مرحله دوم طرح جامع اصفهان که دو و نیم سال قبل نیز انجام شده بود، توسط اداره کل راه‌وشهرسازی استان تجدید شده است و ۶ شرکت برای ارزیابی نهایی انتخاب شده‌اند.
وی تاکید می‌کند: انتخاب مشاور توانمند، دغدغه استان و مدیریت شهری است و امیدواریم این موضوع با محوریت اداره کل راه‌وشهرسازی محقق شود.
نظر شما