بازی؛ مهارتی برای ورزیدگی رفتاری کودکان

به گزارش‌خبرنگار ایمنا، بازی کردن در رشد عاطفی کودک نقش مثبتی ایفا می‌کند و نیاز به تعامل، یادگیری، برتری‌جویی و بروز احساسات و عواطف، ترس و تردیدها و برون گری را در کودک ارتقا می‌دهد. بازی، رشد اجتماعی کودکان را تسریع می‌کند و موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت، همکاری، همدلی و مشارکت و ارتباط کودک با محیط بیرون، می‌شود.

همچنین بازی موجب همانندسازی با بزرگترها شده و کمک می‌کند که کودک، شکست و پیروزی را در حد خود ب i طور واقعی تجربه کند، بازی به دلیل تحرک در برخی از اشکال خود در رشد جسمی کودک مؤثر بوده و باعث هماهنگی دستگاه‌ها و اعضای بدن و تقویت حواس کودک و توانمندی فکری و بدنی او می‌شود، کودکان از بازی‌های آزاد و خلاق در خانه علاوه بر لذتی که می‌برند می‌توانند سود بیشتری نسبت به بازی‌های مهد و مدرسه ببرند و فعالیت‌های خلاقانه به کودک کمک خواهد کرد که مهارت‌های ظریف حرکتی را رشد دهند، همچنین هماهنگی بین چشم و دست را بهبود دهند.

اهمیت بازی کردن در زندگی کودکان

مجتبی ناجی، روانشناس‌ومشاوره خانواده در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اهمیت بازی کردن در زندگی کودکان و نقش زیاد مادر در این حوزه برای تربیت فرزند، اظهار می‌کند: از سنینی خردسالی از طریق بازی کردن می‌توان به فرزندان آموزش‌های لازم را ارائه داد، بازی کردن تعارضی با امور جدی زندگی کردن ندارد و والدین می‌توانند از طریق بازی کردن قوانین و مقررات را به فرزندان منتقل کنند، کودکانی که از طریق بازی کردن رعایت نوبت، احترام به قوانین و رعایت حقوق دیگران را یاد می‌گیرند در تعاملات اجتماعی هم این مسائل را مهم تلقی می‌کنند، باید از طریق بازی کردن بتوانیم کودکان را به این مسائل آشنا کنیم.

وی می‌افزاید: در واقع بازی کردن یک پیش تمرینی است برای فعالیت‌های جدی که قرار است فرزندان در آینده عهده دار آن شوند، بنابراین زیاد بازی کردن با فرزندان نگران کننده نیست، به دلیل اینکه کودکان مسائل جدی و شوخی را با بازی کردن می‌آموزند، از سوی دیگر اثرات بازی و کارکردهای آن در رشد روانی عاطفی فرزندان، پیشرفت تحصیلی و هیجانی آنها نیز حائز اهمیت بالایی است.

این روانشناس و مشاوره خانواده تصریح می‌کند: وقتی فرزندان رفتارهایی را در فضای بازی تمرین می‌کنند، به مرور می‌آموزند که می‌توانند این رفتارها را به موقعیت‌های جدی زندگی تسری دهند، برای مثال کودک در حین بازی کردن یاد می‌گیرد که باید صبر کند تا نوبت او شود، وقتی در فضای بیرون و اجتماع قرار می‌گیرد نیز نوبت را رعایت می‌کند، قواعدی که کودکان در بازی کردن تمرین می‌کنند به موقعیت‌های جدی زندگی آنها منتقل می‌شود.

اثرات بازی و یادگیری مهارت‌ها بر رفتار کودکان

وی با تاکید بر اینکه بازی کردن باعث ورزیدگی رفتاری کودکان می‌شود، می‌گوید: وقتی مادران با فرزندان بازی می‌کنند، پیام‌هایی را به آنها مخابره می‌کنند و به فرزند تفهیم می‌شود که وجود او برای مادر بسیار ارزشمند است و این امر موجب احساس عزت به نفس در کودک می‌شود که مادر برای او وقت می‌گذارد. با توجه به اینکه فعالیتی داوطلبانه و انتخابی بوده و اجباری نیست، مادر در بازی با کودک به او اعلام می‌کند که از وضعیت موجود رضایت دارد.

ناجی خاطرنشان می‌کند: مادرانی که نسبت به فرزندپروری و زندگی خانوادگی مثبت اندیش هستند، پیام‌های دیگری را هم به کودکان منتقل می‌کنند که اوضاع بر وفق مراد است، مطابق تحقیقات به عمل آمده مادرانی که نگرش مثبتی نسبت به فرزندپروری دارند، باعث تقویت بخشی از مغز بچه‌ها می‌شوند که مسئول یادگیری حافظه است.

این روانشناس و مشاوره خانواده در خصوص اثرات بازی و یادگیری مهارت‌ها بر کودکان، اظهار می‌کند: یک از مهارت‌هایی که با بازی کردن کودکان کسب می‌کنند اینکه در مقابل ناکامی رفتار درست انجام داده و ناکامی را تحمل کنند، بازی کردن فرصتی است که کودکان با پیروزی و شکست مواجه می‌شوند و به مرور زمان یاد می‌گیرند که اگر در موقعیت‌های زندگی شکست خوردند، در درسی نمره مورد نظرشان را کسب نکردند یا در سنین بزرگسالی به شغل مورد نظر دست پیدا نکردند با شرایط چگونه برخورد کنند.

وی ادامه می‌دهد: به دلیل اینکه فرزندان در موقعیت‌های کودکی و در بازی کردن تجربه این ناکامی‌ها را داشته‌اند، آنها می‌آموزند اگر ناکام شدند می‌توانند دوباره تجدید قوا کنند، تغییر هدف دهند و با بازسازی کردن برای رسیدن به هدف مورد نظر تلاش کنند.

ناجی تاکید می‌کند: بازی کردن می‌تواند مهارت همدلی را در بین کودکان افزایش دهد به خصوص بازی‌های گروهی که کودکان با بقیه همسالان خود بازی می‌کنند، در در این نوع بازی‌ها آنها قواعد بازی گروهی را می‌پذیرند و تعامل مثبت با یکدیگر را دارند، توانایی همدلی کردن که یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که کودکان می‌توانند در بازی‌های گروهی آن را کسب می‌کنند.

بازی باعث تخلیه هیجانات کودکان می‌شود

نرگس عطریان، متخصص حوزه مطالعات فرهنگی و علوم رفتاری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه بازی باعث تخلیه هیجانات مثبت و منفی کودکان می‌شود، اظهار می‌کند: بازی یک فعالیت ذهنی و جسمی است که هدفمند اتفاق می‌افتد و همراه با کسب لذت و علاقه‌مند بودن به شرایطی است که کودک در داخل آن قرار می‌گیرد، بازی‌ها ابعاد مختلف رشد درکودکان را محقق می‌کنند، بازی باعث رشد ذهنی، هیجانی، اخلاقی، جسمانی و اجتماعی کودکان می‌شود.

وی می‌افزاید: زمانی که کودک را در موقعیت بازی قرار می‌دهیم باید سه ضلع یک مثلث یعنی نوع بازی، اسباب بازی و هم‌بازی بچه‌ها در نظر گرفته شود، همه این سه ضلع در رشد شخصیت کودکان تأثیرگذار است و رسیدن به اهداف مورد نظر را محقق کرده و زمینه کسب لذت را برای بچه‌ها ایجاد می‌کند.

این متخصص حوزه مطالعات فرهنگی و علوم رفتاری تصریح می‌کند: هم‌بازی یکی از شاخص‌های اساسی در بازی کودکان است و به معنای شریک بودن و همپا بودن کودک دیگر در بازی است، در علوم روانشناختی سالم‌ترین انسان‌ها سازگارترین آنها هستند و میزان سازگاری فرزندان را در گروه و در بین هم‌بازی‌های آن‌ها می‌توان تشخیص داد.

وی تاکید می‌کند: در بازی کردن و فرایند بازی باید اصل تعادل حفظ شود، با توجه به اینکه اجتماعی شدن کودکان از چهار سال به بالا اتفاق می‌افتد، همین جامعه‌پذیری باعث درمان بسیاری از اختلالات در کودکان می‌شود، در رعایت این اصل باید والدین سعی کنند، کودکانی که تا حدودی تکمیل‌کننده رفتارهای فرزندان آنها هستند با کودکشان هم‌بازی شوند.

عطریان با بیان شناخت واقعی ویژگی‌های فرزند در اجتماع اتفاق می‌افتد، می‌گوید: میزان سازگاری فرزند زمانی مشخص می‌شود که در گروه و در بازی با هم‌بازی‌های خودش قرار می‌گیرد، داشتن یک رابطه صمیمی با هم‌بازی‌ها منجر به افزایش احساس اعتماد به نفس کودک می‌شود و هم‌بازی می‌تواند در شکل‌گیری اخلاق و شخصیت کودک و زندگی آینده او بسیار مؤثر باشد.

وی با بیان اینکه باید بازی‌هایی را که کودک به میزان متعادل و متعارف نیازمند است برای او در نظر گرفت، ادامه می‌دهد: لازم است والدین کودک را در مرکز بازی قرار دهند و یک گروه بزرگ‌تر از خود او را برای شناساندن دنیا به عنوان هم‌بازی‌های اجتماعی در نظر گیرند، بازی با بزرگترها باعث می‌شود که کودک احترام به والدین و بردباری و افزایش صبر را بیاموزد و در عین حال بچه هنگام بازی با بزرگترها حرف شنوی بیشتری را دارد.

کودکان در بازی مهربانی و مروت را می‌آموزند

این متخصص حوزه مطالعات فرهنگی و علوم رفتاری تصریح می‌کند: علاوه بر بازی با بزرگترها می‌طلبد که کودک با بچه‌های کوچک‌تر از خودش هم بازی کند و در این بازی‌ها مهربانی و مروت را می‌آموزد و هر کدام از این بازی‌ها باید به اندازه لازم باشد و افراط در هر گروه شخصیت و رشد اجتماعی کودک را مختل می‌کند و موجب می‌شود که دنیای شاد کودکانه خودش را فراموش می‌کند.

وی خاطرنشان می‌کند: علاوه بر بازی با گروه بزرگسالان و کوچکترها بایستی کودک بیشترین زمان بازی را با گروه همسالان و همتایان داشته باشد، گروه همسالان باعث می‌شود تا آموزش‌هایی را که والدین به صورت مستقیم و سرزنش‌آمیز برای مثال در مورد غذا خوردن و مسائل اخلاقی و تربیتی به کودک می‌آموزند بتواند به طور غیر مستقیم و در کنار دیگران هم‌بازی‌ها و همسالان بیاموزد.

عطریان در مورد اینکه سن کودکی سن تقلید است و هم‌بازی در نوع رفتار کودکان بسیار مؤثر است، می‌گوید: کودکان به شدت از همبازی‌های خودشان تقلید می‌کنند و دلچسب بودن بازی و حرکت‌های آن بیشتر از طریق هم‌بازی‌ها منعکس می‌شود و علاوه بر این شادی، نحوه کمک کردن، همدردری و درک احساسات دیگران را برای کودکان ایجاد می‌کند و تعامل با همبازی‌ها به آرامی زمینه استقلال کودک از والدین را فراهم می‌کند.

وی در خصوص اینکه اجتماعی شدن کودکان با مشارکت بازی‌های گروهی تقویت می‌شود، اظهار می‌کند: بیش فعالی، لکنت زبان، تحقیر، ترس از تمسخر و تحقیر شدن، اختلالات اجتماعی و اوتیسم و از سوی دیگر لوس بودن و پر توقع بودن بچه‌ها باعث می‌شود که آنها از انجام بازی‌های دسته جمعی و گروهی پرهیز کنند، هنگامی که فرزند بی‌میل به گروه پذیری بوده و خجالتی است، باید والد برای برقراری تعادل در بازی شرایط بازی در گروه و شجاع و جسور بودن را برای او فراهم کند.

افزایش رویاپردازی و خلاقیت کودکان با بازی کردن

میترا نوری، روانکاو و روان درمانگر تحلیلی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه بازی کردن نوآوری و خلاقیت کودکان را افزایش می‌دهد، اظهار می‌کند: کودکانی که می‌توانند در محیط بازی قرار گیرند و آن را تجربه کنند به طور قطع خلاقیت آن‌ها افزایش می‌یابد؛ یعنی کودکان یاد می‌گیرند چگونه و با چه افرادی و در چه محیط‌هایی چه نوع رفتارهایی داشته باشند یا چه اقداماتی را انجام دهند.

وی می‌افزاید: بازی می‌تواند خلاقیت را پرورش دهد، بنابراین هرچقدر کودکان بیشتر بازی کنند دنیای فانتزی آن‌ها بیشتر به سمت سلامت رشد می‌کند و رویاپردازی و خلاقیت آن‌ها بیشتر می‌شود؛ از این رو والدین باید بدانند که تا چه اندازه نقش بازی کردن در کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است.

این روانکاو و روان درمانگر تحلیلی تصریح می‌کند: کودکان تا سنی مشخص باید تنها بازی کنند و از آن به بعد کم‌کم یاد می‌گیرند که یک سری قواعد و قوانین را در زندگی پیاده کنند، به همین دلیل زمانی که باید کودک بازی کند دست به اکتشاف زده و با محیط ارتباط می‌گیرد؛ آن زمان والدین نباید کودک را محدود کنند و زمان بازی کردن را از کودک بگیرند.

وی خاطرنشان می‌کند: زمانی که قرار است کودک یا نوجوان کلاس برود و تحت آموزش قرار گیرد، نباید به حدی زیاد باشد که فضای ارتباطی و آزادی را از دست دهد، همچنین نباید صرف بازی باشد که کودک فضای آموزشی را از دست دهد.

نوری در خصوص اهمیت تضمین سلامت کودکان تاکید می‌کند: والدینی که با کودک خود سرسازگاری ندارند و مدام وی را تحت فشار قرار می‌دهند و با روش‌های خاص بچه را بزرگ می‌کنند، نیازمند این هستند که ابتدا به خود رجوع کنند، هرچقدر آگاهی آن‌ها بیشتر شود و سلامت روان والدین بیشتر باشد، فرایند رشد روانی، جنسی و سلامت کودکان بیشتر تضمین می‌شود.

بازی می‌تواند بر رشد و شکوفایی کودک در همه زمینه‌های اجتماعی، عاطفی، عقلانی و شخصی، مؤثر باشد، تخیل و خلاقیت ریشه عمیقی در بازی دارند و روحیه بازی کردن در طول دوران زندگی ما به عنوان بخش خلاّق وجودمان باقی می‌ماند، همچنی بازی انعطاف‌پذیری و مهارت‌های حل مسئله را تقویت می‌کند و بین فرایند خلاقیت و بازی ارتباط و ویژگی‌های مشترکی وجود دارد.

گزارش از اکرم کیانی، خبرنگار ایمنا