به گزارش خبرنگار ایمنا، زمانی که سخن از محیط‌بانان در میان است، در نگاه نخست این موضوع از نظر شغلی در ذهن ما متجلی می‌شود که عده‌ای تنها از تنوع زیستی کشور از جمله گوشت‌خواران، علف‌خواران و پرندگان حفاظت می‌کنند، اما واقعیت این نیست؛ چرا که این افراد با تلاش مضاعف از منابع خاک و طبیعی کشور محافظت می‌کنند، لذا این مسئله بسیار حائز اهمیت است که جایگاه محیط‌بانان باید جدا از دیدگاه نخستین باشد و مورد حمایت جدی تحت عنوان قوانین حمایتی و دولت‌مردان کشور قرار گیرند، زیرا این حافظان عرصه‌های طبیعی با وجود کمبودهایی از جمله تجهیزات به‌روز، نیروی انسانی و بازدارنده نبودن قوانین به خدمت مشغول هستند که باید برای رفع این نیازها تدابیر ویژه‌ای در نظر گرفته شود.
محیط‌بان‌ها در ایران به واسطه اقلیم منحصربه‌فرد این سرزمین، شرایط خاصی را تجربه می‌کنند و ممکن است در مناطق حفاظت شده کشور از دمای ۲۰- درجه (بخش‌هایی از فیروزکوه) تا بالای ۵۰ درجه (بخشی از کویر در تابستان) را در فصل‌های مختلف تجربه کنند؛ این در حالی است که شرایط کم و بیش مشابهی در استان‌های مختلف وجود دارد.
در کشور ما برای نظارت هر ۱۰ الی ۱۱ هزار هکتار منطقه حفاظت شده، به‌طور متوسط یک محیط‌بان وجود دارد در حالی‌که استاندارد جهانی برای هر هزار هکتار عرصه خشکی یک نفر نیرو و برای هر ۵۰۰ هکتار عرصه تالابی و آبی یک نفر را پیشنهاد کرده؛ این بدان معنا است که در کشور ما اغلب محیط‌بانان مجبور به اضافه کار و پذیرش مسئولیت مضاعف هستند.
«محیط‌بانی» از آن شغل‌هایی است که بسیاری از ما اطلاعات زیادی درباره آن نمی‌دانیم؛ زندگی در شرایط دوری از خانواده، کمین‌های طولانی مدت در سرما و گرما، روبه‌رو شدن با خطراتی نظیر پرت شدن از کوه، مار گزیدگی و مانند آن و مهم‌تر از همه مجروح شدن و یا شهادت در رویارویی با شکارچیان، تنها بخشی از دشواری‌های یک محیط‌بان در انجام وظیفه است.
همه این سختی‌ها به خاطر عشق، علاقه و حفاظت از طبیعت و حیات‌وحش است و اگر غیر از این بود آنها عطای محیط‌بانی را به لقایش بخشیده بودند، در این راستا و به مناسبت سومین روز از هفته محیط‌زیست با عنوان «محیط‌زیست، محیط‌بان، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت» با مرتضی جوهری، محیط‌بان پرتلاش اصفهانی که بیش از دو دهه از زندگی خود را در صرف حفاظت از محیط‌زیست و حیات‌وحش کرده است، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
چه شد که محیط‌بانی را انتخاب کردید؟
مرتضی جوهری هستم، متولد سال ۱۳۶۰، مدرک کارشناسی ارشد زراعت و اصلاح نباتات دارم. در سال ۱۳۸۱ به عنوان محیط‌بان وارد محیط‌زیست اصفهان شدم و حدود ۲۲ سال است که در مناطق حفاظت شده خدمت می‌کنم. از ابتدای خدمتم در محیط‌زیست اصفهان، در منطقه شکار ممنوع حنا، پارک‌های ملی موته، کلاه قاضی و قمیشلو محیط‌بان بودم و حدود هشت سالی است که به عنوان رئیس پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو خدمت می‌کنم، از کودکی محیط‌بانی را آغوشی امن برای طبیعت و حیات وحش می‌دانستم و اکنون نیز در این حرفه روزگار در می‌گذرانم.
از کودکی به حیات وحش و طبیعت علاقه‌مند بودم؛ البته در خانواده ما دو نفر در سازمان محیط‌زیست خدمت می‌کردند و من از کودکی همراه دایی‌ام به مناطقی حفاظت شده مانند کلاه قاضی می‌رفتم و در گشت و پایش‌ها شرکت می‌کردم. بعد از دوران خدمت سربازی، سازمان محیط‌زیست نیرو استخدام می‌کرد و من هم وارد شغل محیط‌بانی شدم.
سختی کار محیط‌بانی هم شرایط سخت و هم خوبی‌هایی دارد، پول و هزینه‌ای که سازمان محیط‌زیست به ما می‌پردازد با وجود اینکه مبلغ کمی است، اما به خاطر حفاظت از حیات وحش که هیچ پناهی ندارند، خیلی در زندگی‌ام برکت داشته است و برکات آن را بارها دیدم.
همچنین بسیاری از شکارچی‌ها را دیدم که گرفتار اتفاقات ناگواری شدند، به طور مثال در یک مورد شکارچی حرفه‌ای از روستاهای اطراف منطقه حفاظت شده بود و به طور دائم با شکارهای غیرمجاز به حیات وحش آسیب می‌زد و حدود هشت سال این شرایط ادامه داشت تا اینکه یک شب برای شکار زدن با یک موتور دیگر که چراغ خاموش بود تصادف کردند و شکارچی فوت کرد؛ می‌خواهم بگویم هیچیک از شکارچیانی که حرفه‌ای حیات وحش را شکار می‌کردند آخر و عاقبت خوبی ندارند و این مسئله را در چندین مورد را با چشم خود دیدم. حتی موردی بود که فرزند جوان یکی از شکارچیان با همان سلاح شکاری که پدرش تعداد زیادی آهو شکار کرده بود، کشته شد.
در کنار این مسائل، صحنه‌های زیبایی هم وجود دارد از جمله وقتی در طبیعت تولد و شیر خوردن بره آهویی که تازه به دنیا آمده را می‌بینم حس خیلی خوبی دارد و دیدن این صحنه یکی از خاطرات خوبی است که از محیط‌بانی دارم.
ایمنا: پارک ملی قمیشلو و حیات وحش آن در حال حاضر چه وضعیتی دارد؟
جوهری: در اینکه محیط‌بانان ما زحمت می‌کشند، هیچ شکی نیست، اما کمبود امکانات حدود ۱۰ درصد و خشکسالی ۹۰ درصد، حیات وحش را نابود می‌کند. سال‌ها پیش که برای مأموریت کشورهای دیگر رفته بودیم از پارک‌های ملی و سایر مناطق آنها بازدید کردیم تمام بحث‌شان این بود که اگر پوشش گیاهی را حفظ کنیم، حیات وحش می‌مانند و نیازی نیست که دنبال حیات وحش برویم.
وقتی پوشش گیاهی نباشد که در اثر خشکسالی از بین می‌رود، تولید مثل حیات وحش خود به خود کم و کمتر می‌شود، در بین علف‌خواران بره کمتر به دنیا می‌آید و خود به خود شیردهی کم می‌شود و فکر می‌کنم ضربه‌ای که خشکسالی به حیات وحش می‌زند، بسیار عمیق است، به طوری که این آسیب را هیچ گونه نمی‌توان جبران کرد.
در این دو تا سه سال اخیر خشکسالی شدید داشتیم به طوری که همکارانم در قمیشلو در زمستان هم دائم آب برای حیات وحش می‌بردند، امسال نیز به لحاظ بارشی در مقایسه با پنج سال گذشته خوب بود، اما تأثیرگذاری آن چند سالی طول می‌کشد.
حدود دو سال پیش گله‌هایی ۴۰۰ تا ۵۰۰ راسی از آهو، کل و بز از منطقه خارج شدند و رفتند، زیرا علوفه‌ای نبود که بخورند، به مزارع مردم می‌رفتند و از منطقه فاصله می‌گرفتند، آنجا زایمان می‌کردند، اما بره‌ها از بین می‌رفتند یا برخی از مردم محلی خودشان را شکار می‌کردند و دیگر به منطقه باز نمی‌گشتند و چرخه زایمان بعدی حضور نداشتند، به همین دلیل بسیاری از حیات وحش منطقه ما و سایر مناطق از بین رفتند.
محیط‌بانان بیشتر با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
لازم است بدانیم تجهیزات خودرویی ما در قمیشلو مربوط به ۲۰ سال پیش است و واقعاً از بین رفته است. علی رغم اینکه سازمان سال گذشته موتورسیکلت خریداری کرد و تعدادی از آنها به محیط‌بانان ما تحویل شد، اما وضعیت خودرویی ما بسیار بد است و اکنون با یکی از مشکلات بسیار بزرگ ما ناوگان خودرویی است.
کار در منطقه‌ای مانند پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در شب است، به خاطر آهوها، به دلیل اینکه شکارچیان آهو شب‌ها وارد منطقه می‌شوند، لذا باید خودرو برای کارکنان وجود داشته باشد، در حالی که خودروهای ما همه فرسوده شده و هر چه هم برای تعمیرات آنها هزینه می‌کنیم، بی‌فایده است.
وضعیت حقوق و مزایای محیط‌بانان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حقوق کارمندی هیچ وقت کفاف هزینه‌های امروزی زندگی را نمی‌دهد، اما این حدود سه سال اخیر اقدام خوبی که در سازمان انجام شد، برای سختی کار محیط‌بان‌ها امتیازاتی در نظر گرفتند و حقوق نسبت به سال‌های قبل بهتر شده است.
هر محیط‌بان سه شبانه‌روز در هفته در منطقه و سه شبانه‌روز استراحت است. محیط‌بان سه شبانه‌روزی که در منطقه است، باید از جیب هزینه کند و این علاوه بر هزینه‌های خانواده است. مشکل مالی همیشه برای محیط‌بانان وجود دارد، سازمان مبلغی هم ماهانه برای تأمین جیره غذایی محیط‌بانان اختصاص داده اما هزینه‌ها بالا رفته و نمی‌توان جبران کرد.
آیا در این سال‌های خدمت، مواردی هم بود که شکارچی، همیار محیط زیست و محیط‌بانان شود؟
بله، در پارک ملی قمیشلو فردی که قبلاً شکارچی بود همیار محیط‌زیست شد و روال زندگی خود را تغییر داد، به طوری که او را به عنوان محیط‌بان استخدام کردیم؛ وجود این فرد برای حفاظت از منطقه کمک بسیاری به ما کرده، چرا که کار بلد است، همین فرد مردم محلی را جمع کرد و یک پاسگاهی محیط‌بانی ساختند و اکنون هم مشغول کار است.
حرف آخر…
به عنوان یک محیط‌بان بزرگ‌ترین دغدغه‌ام حفظ مناطق و حیات‌وحش است تا فرزندانمان هم حیات‌وحش و طبیعت ایران را ببینند.
همچنین فرهنگ‌سازی برای مردم برای حفظ محیط‌زیست موضوعی بسیار مهم است؛ اگر برای مردم از اهمیت حفظ محیط‌زیست صحبت شود خیلی به محیط‌زیست کمک می‌کند. لازم است اهمیت محیط‌زیست از کودکی به فرزندانمان آموزش داده شود، به نظرم طرح آموزشی یک ساعت با محیط‌بان در مدارس خوب است، اما کافی نیست و لازم است در مدارس ساعات بیشتری برای این امر در نظر گرفته شود.
نظر شما