به گزارش خبرنگار ایمنا، گروه انرژی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان "مسائل راهبردی بخش انرژی در برنامه هفتم توسعه - ذخیره‌سازی گاز طبیعی" به بررسی عوامل مؤثر در رفع ناترازی انرژی در کشور پرداخته است.
بر اساس این گزارش و با توجه به سهم گاز در سبد انرژی کشور، امروز اصلی‌ترین حامل انرژی کشور گاز است، سبد انرژی کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم به گاز وابسته است، به طوری که در بخش‌های مختلف خانگی، تجاری، صنعتی، حمل‌ونقل و کشاورزی وابستگی به گاز از ۸۰ تا ۱۳ درصد متغیر است.
همچنین با توجه به اینکه از گاز به عنوان یکی از اصلی‌ترین حامل‌های انرژی در سوخت نیروگاه‌ها استفاده می‌شود، بنابراین علاوه بر وابستگی مستقیم به گاز در بخش‌های مختلف، به طور غیرمستقیم و از طریق تولید برق نیز وابستگی به گاز وجود دارد. جزئیات وابستگی مستقیم بخش‌های مختلف به گاز در نمودار زیر قابل مشاهده است.
ذخایر گاز طبیعی در جهان
ایران بیش از ۳۲.۱ تریلیون متر مکعب و درواقع ۱۷.۲ درصد از ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد. پیش از ایران، روسیه دارنده بزرگترین ذخایر گاز دنیا است. براساس آمارهای موجود، ذخایر گازی ایران، دو برابر ذخایر گازی آسیا-اقیانوسیه و آمریکای شمالی همچنین ۱۰ برابر کل ذخایر گازی اروپا است.
وضعیت تولید و مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۲۱
براساس آمار ارائه شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در سال ۲۰۲۱، ایران پس از آمریکا و روسیه در جایگاه سوم تولید گاز در سال قرار دارد. در این سال ایران ۶.۴ درصد از کل تولید گاز جهان و شش درصد از کل مصرف را در اختیار داشته و چهارمین مصرف‌کننده گاز طبیعی در دنیا است.
جزئیات نمودار وضعیت تولید و مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که کشورهای آمریکا، روسیه و چین به ترتیب بیشترین مصرف‌کنندگان گاز طبیعی در دنیا هستند.
میزان مصرف روزانه گاز طبیعی در ماه‌های مختلف سال
مصرف گاز طبیعی در ماه‌های مختلف نوسان دارد به نحوی که در فصل بهار تا تابستان، مصرف گاز کاهشی است، از تابستان تا اوایل پاییز روند مصرف تقریباً ثابت است و با شروع فصل سرما از اواسط پاییز مصرف افزایش پیدا می‌کند که بخش خانگی و تجاری در این ازدیاد مصرف نقش ویژه‌ای دارد.
براساس آنچه در نمودار زیر قابل مشاهده است؛ میزان مصرف گاز در فصول گرم سال ۱۳۹۰، حدود ۳۴۰ میلیون مترمکعب در روز بوده و در فصول سرد همان سال به ۵۲۵ میلیون متر مکعب در روز رسیده است. اما با آغاز روند رشد مصرف گاز در دهه اخیر، میزان مصرف در فصول گرم سال ۱۴۰۰ به اندازه میزان مصرف در فصول سرد سال ۱۳۹۰ رسیده است. بر این اساس، متوسط اختلاف مصرف در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۲۲۰ میلیون متر مکعب رسیده است.
سهم بخش خانگی در رشد مصرف گاز
همانطور که پیش از این گفته شد، سهم بخش خانگی و تجاری به طور متوسط ۲۹.۱ درصد از کل مصرف سالانه گاز در کشور است، البته با توجه به اینکه در این بخش از گاز برای گرمایش استفاده می‌شود، تغییرات دمای هوا می‌تواند بر این میزان مصرف تأثیرگذار باشد. براساس نمودار زیر، در حالی که در اردیبهشت تا شهریورماه، بخش خانگی کمتر از ۱۰ درصد مصرف گاز کشور را در اختیار داشته است، این سهم در دی و بهمن‌ماه به بیش از ۴۵ درصد رسیده است.
سهم افزایش مصرف گاز در بخش خانگی در آلودگی هوا
از آنجا که ظرفیت تولید گاز طبیعی در کشور ثابت است، برای مدیریت این افزایش مصرف در فصول سرد، ناچار به اعمال جایگزینی سوخت‌های مایع در نیروگاه‌ها هستیم. موضوعی که علاوه بر از دست رفتن فرصت صادراتی گازوئیل، سهم بسیاری در آلایندگی هوا نیز دارد.
همچنین با توجه به اینکه، در فصول سرد، اولویت تأمین گاز در بخش خانگی اهمیت دارد، برای جبران کسری باید مصرف سایر بخش‌ها را محدود کرد. براساس آمار موجود و ارائه شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سالانه حدود ۱۶ میلیون لیتر سوخت جایگزین مایع مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها مصرف می‌شود، این موضوع موجب شده است فرصت صادراتی بیش ۴.۵ میلیارد دلاری گازوئیل از بین برود.
همچنین آلایندگی سوخت مایع، ۱۱ برابر گاز است که موجب شده است استفاده از این سوخت در نیروگاه‌ها آلودگی هوا در فصول سرد سال را نیز تشدید کند.
نمودار زیر نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۸ به بعد، کاهش تخصیص گاز به بخش نیروگاهی تشدید شده است. در سال ۱۴۰۰، نیروگاه‌های حرارتی بیش از ۹ هزار میلیون لیتر گازوئیل و بیش از شش هزار میلیون لیتر نفت کوره به عنوان سوخت جایگزین مصرف کرده‌اند.
علاوه بر این، مصرف گاز صنایع نیز از سال ۱۳۹۷ به بعد محدود شده است و شاهد کاهش پلکانی تخصیص گاز به این بخش هستیم. علاوه بر این، با افزایش مصرف، روند صادرات گاز طبیعی نیز کاهش پیدا کرده است که آسیب‌های اقتصادی به دنبال دارد.
پیش‌بینی وضعیت ناترازی گاز تا پایان سال ۱۴۲۰
براساس سند تولید و مصرف گاز طبیعی، تا پایان سال ۱۴۱۰ مصرف گاز طبیعی در کشور به طور متوسط سالانه ۴.۶ درصد و در سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۲۰ به طور متوسط سالانه ۳.۲ درصد افزایش پیدا می‌کند. همچنین براساس این سند، عرضه گاز طبیعی از سال ۱۴۱۰ به طور متوسط سالانه ۲.۳ درصد کاهش خواهد داشت. بر این اساس، میزان مصرف در سال سال ۱۴۲۰ به ۱۴۱۰.۸ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد و این در حالی است که عرضه گاز طبیعی در این سال در نهایت ۸۹۷.۷ میلیون متر مکعب خواهد بود، بنابراین در سال ۱۴۲۰، ۵۱۲ میلیون متر مکعب ناترازی خواهیم داشت.
این موضوع نشان می‌دهد که مدیریت گازرسانی در بخش‌های مختلف در سال‌های آینده با چالش جدی روبه‌رو است و این در حالی است که هشدارها درباره افت فشار مخازن گاز پارس جنوبی نیز به واقعیت پیوسته است و شاهد روند کاهش فشار مخازن در این مجموعه هستیم. کشور قطر اقدام به نصب سکوهایی برای جبران افت فشار کرده است اما در ایران هنوز اقدام جدی در این خصوص صورت نگرفته است.
افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی گاز، راهکاری برای جبران ناترازی
در صورت ادامه این روند، برای جبران ناترازی‌ها به ناچار در فصول سرد سال نیز باید واردات گاز انجام شود. بنابراین حل مسئله ناترازی گاز باید به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.
راهکارهای مختلفی در حوزه تولید و مصرف برای حل این مسئله وجود دارد که از جمله این راهکارها می‌توان به استفاده از ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در کشور اشاره کرد. در کشورهای دنیا امروز ذخیره‌سازی گاز طبیعی مورد توجه است به نحوی که پنج کشور آمریکا، روسیه، اوکراین، کانادا و آلمان بیش از ۷۰ درصد از کل ظرفیت ذخیره‌سازی دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای ایتالیا، هلند، چین، فرانسه و اتریش نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
به‌طور متوسط سهم ذخیره‌سازی گاز از کل مصرف در دنیا ۱۱ درصد و در بین همه کشورهایی که مخزن ذخیره‌سازی گاز دارند ۱۶.۴ درصد و برای اروپا برابر با ۲۳ درصد است. ایران با دارا بودن ۱.۴ درصد ظرفیت ذخیره‌سازی از کل مصرف، رتبه پایینی دارد.
ذخیره‌سازی گاز در ایران
ذخیره‌سازی گاز در ایران از سال ۸۶ با تأسیس شرکت ذخیره‌سازی گاز طبیعی و اجرایی شدن میدان شوریجه و سراجه مورد توجه قرار گرفت. البته این شرکت در سال ۱۹۶ منحل شد و مسئله ذخیره‌سازی گاز از آن پس پیشرفتی نداشته است. اهمیت ذخیره‌سازی تا آنجا است که می‌تواند به امنیت انرژی در کشور نیز کمک کند.
جزئیات عملکرد دو مخزن ذخیره‌سازی ذکر شده، در نمودار زیر قابل مشاهده است. همچنین همه وظایف مرتبط با این دو مخزن اکنون بر عهده شرکت مهندسی و توسعه گاز است.
در حال حاضر ظرفیت ذخیره‌سازی در دنیا به صورت متوسط ۱۱ درصد، در کشورهای اروپایی حدود ۲۳ درصد و در ایران این عدد حدود ۱.۴ درصد است که نشان از رتبه پایین در ذخیره‌سازی گاز دارد. با توجه به افزایش میزان مصرف در سال‌های گذشته و تخمین رشد آن در سال‌های آتی، تأمین کسری فصلی گاز صرفاً با استفاده از میدان‌های شوریجه و سراجه امکان‌پذیر نخواهد بود.
با در نظر گرفتن امکان گسترش مخازن ذخیره‌سازی گاز، پتانسیل تأمین ۲۲۴ میلیون متر مکعب گاز در روز در فصول سرد با استفاده از این مخازن وجود دارد. بنابراین و با توجه به اینکه برنامه هفتم توسعه بر رفع ناترازی در بخش مختلف تاکید ویژه‌ای دارد؛ ضروری است گسترش این مخازن به عنوان یکی از راهبردهای اصلی برای حل ناترازی فصلی گاز در دستور کار قرار گیرد.
نظر شما