به گزارش خبرنگار ایمنا، فضای سبز شهری نمادی از حضور عناصر طبیعی در شهرهای پرجمعیت و شلوغ امروزی است. وجود درختان زیست‌پذیری و تاب‌آوری شهرها را افزایش و آلودگی‌ها را کاهش می‌دهد و به حذف آلاینده‌ها کمک می‌کند. شهروندان مناطقی از شهر که تراکم بیشتری از پوشش گیاهی را دارد کمتر از سایر شهروندان آلودگی و گرمای هوا را تجربه می‌کنند. وجود درختان و فضای سبز شهری به تلطیف هرچه بیشتر هوا و کاهش شکل‌گیری جزایر گرمایی کمک زیادی می‌کند و حس بهتری را برای ساکنان شهرها به ارمغان می‌آورد.
طی سال‌های اخیر نگهداشت فضاهای سبز شهری به دلیل تغییر در اقلیم مناطق مختلف کشور به ویژه مراکز، شهرهای فلات مرکزی ایران را با تنش‌های جدی روبه‌رو کرده است و ضرورت به‌کارگیری روش‌های نوین متناسب با شرایط را دو چندان می‌کند.
نگهداری از درختان فضای سبز مزایای حیاتی برای شهرها دارد و امروزه باید راهکارهایی برای حفظ آنها از سوی مدیریت شهری اعمال شود؛ تحقق این مهم نیازمند همراهی سایر نهادها در سطح ملی و محلی است، در گفت‌وگو با علی نیکبخت، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و متخصص فضای سبز شهری راهکارهای مؤثر در نگهداشت فضاهای سبز شهرها در شرایط کم‌آبی را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
راهکارهای حفظ میراث سبز شهرها چیست؟
فضای سبز شهری متشکل از فضای سبز حجمی شامل درختان و درختچه‌ها، گیاهان پوششی و چمن‌ها است که هرکدام الزامات متفاوتی برای نگهداری دارد و نگهداری از آنها نیازمند راهکارهای متفاوتی است. اگر اصل را بر این بگذاریم که فضای سبز حجمی یا همان درختان و درختچه‌ها در اولویت قرار دارد و سبب زیست‌پذیری و حیات شهر می‌شود، باید برنامه نگهداری از آنها در تمام طول سال و نه تنها در یک مقطع زمانی خاص اتفاق افتد.
امروزه با کمبود منابع آب، گرمای شدید، آلودگی هوا و ریزگردها مواجه هستیم؛ لذا نگهداری از فضای سبز باید به روز شود، برخی با بی‌اطلاعی از کمبود منابع آبی به میراث گران‌بهای فضای سبز شهر صدمات غیرقابل بازگشت می‌زنند. به منظور حفظ درختان شهر باید در تمام فصول پاییز، زمستان، بهار و تابستان برای نگهداری و حفظ درختان برنامه داشت؛ مهم‌ترین بخش کار فصل زمستان است. چنانچه شرایط را برای حفظ درختان به نحو مناسب فراهم کنیم و عملیات هرس، خاک‌ورزی و تغذیه به نحو صحیح انجام شود، زمانی که گیاه از خواب زمستانی بیدار می‌شود، برگ تولید می‌کند و به چرخه رشد خود ادامه دهد با مشکلات کمتری روبه‌رو خواهد بود.
مدیریت شهری چه راهکارهایی را باید به منظور حفظ فضای سبز در دستور کار قرار دهد؟
در فضای سبز شهرها به ویژه مناطق مرکزی ایران، حتی اگر آب به اندازه کافی در اختیار داشته باشیم، درختانمان با تنش‌های محیطی مواجه هستند که از جمله می‌توان به آلودگی هوا، گرمای هوا، ریزگردها و تابش اشعه ماورای بنفش اشاره کرد که به شدت درختان، درختچه‌ها و سایر گیاهان فضای سبز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اینکه می‌گوییم درختان و درختچه‌ها در اولویت هستند به این معنا نیست که چمن‌ها و گل‌های برای ما مهم نیستند بلکه اگر درختان و درخچه‌ها نتوانند شرایط تنش‌زا را تحمل کنند آرام‌آرام دچار زوال می‌شوند؛ زوال به مفهوم خشک شدن تدریجی است که در ابتدا رشد درختچه‌ها متوقف و سپس برگ‌های آنها کم می‌شود و ناگهان طعمه آفات و بیماری‌ها می‌شوند و پس دو تا سه سال از بین می‌روند.
باید به سمت ایجاد فضای سبز کم نیاز به آب پیش رویم و کاشت درختان و درختچه‌های بومی از جمله درختان زاگرسی را برای مناطق مرکزی کشور در دستور کار قرار دهیم، یک برنامه بلندمدت نیاز است تا با همکاری وزارت کشور و وزارت علوم تحقیقات و فناوری برنامه جامعی برای توسعه و حفظ فضای سبز شهرها تدوین و ابلاغ دستورالعمل طرح جامع فضای سبز شهری در در دستور کار قرار گیرد تا بتوانیم طی ۳۰ سال آینده با خشکسالی‌ها، کمبود منابع آبی و وارد آمدن آسیب به فضای سبز شهر جلوگیری کنیم.
استفاده صحیح از منابع آبی غیرمتعارف و تخصیص حقابه شهرداری‌ها از محل پساب شهری به ویژه برای حاشیه شهرها و بوستان‌های شهری باید انجام شود، لازم است تعامل میان دو وزارتخانه نیرو و کشور انجام و حقابه شهرداری‌ها از محل پساب تخصیص داده شود.
بازنگری در دفترچه پیمان‌های فضای سبز نیز از دیگر اقداماتی است که باید توسط پیمانکاران فضای سبز انجام شود و آنها باید ملزم به استفاده بهینه از منابع آب شوند. لازم است دست‌اندرکاران مدیریت فضای سبز شهری به طور کامل نسبت به این شرایط آگاهی داشته باشند، این تنش‌ها را به خوبی شناسایی کنند و در تمام طول سال برای آن برنامه داشته باشند.
درختان شهر اصفهان در آستانه فصل گرم سال با چه تنش‌هایی مواجه هستند؟
رودخانه زاینده‌رود طی سال‌های گذشته به یک رودخانه فصلی تبدیل شده است؛ لذا با وجود بارش‌های سال گذشته به دلیل خشکسالی‌های طولانی مدت، بارش‌های نرمال جوابگوی مشکلاتی که طی سال‌های گذشته انباشته شده است، نیست.
تبدیل شدن رودخانه زاینده‌رود به یک رودخانه فصلی موجب کم شدن رطوبت نسبی هوا شده است که نه تنها برای شهروندان مشکلات تنفسی ایجاد می‌کند، بلکه به همان نسبت برای درختان نیز یک عامل تنش‌زا به ویژه در فصل گرم سال است و با وجود کمبود منابع آبی درختان فضای سبز شهری دچار موازنه منفی و فرایند زوال می‌شوند، دقیقاً به همین علت هرس درختان شهرها طی سال‌های گذشته باب شده که در بعضی شهرها جای بحث‌های فراوان بوده است.
در چنین شرایطی به منظور نگهداشت درختان لازم است در وهله نخست آب به میزان کافی برای حفظ درختان و درختچه‌ها و سایر بخش‌های فضای سبز وجود داشته باشد تا دچار آسیب جدی نشوند.
دلیل انتقاد شما نسبت به نحوه هرس درختان در بعضی از شهرها چیست؟
بعضی درختان هر سال نیاز به هرس دارند تا بخش‌های خشکیده و آفت‌زده آنها حذف شود و چرخه رشد آنها ادامه پیدا کند، اما بسیاری از درختان فضای سبز شهر نیازمند هرس نیستند. اگرچه بعضی از درختان از جمله توت باید به طور دائم هرس شوند، اما متأسفانه در بعضی شهرهای کشور هرس درختان به صورت غیراصولی و غیرعلمی انجام می‌شود، به این ترتیب همه درختان از جمله سوزنی‌برگ‌ها، پهن‌برگ‌ها، نارون، چنار و اکالیپتوس به شدت هرس و توازن میان قسمت تولید و مصرف درختان که همان ریشه و برگ است، از بین می‌رود و دچار تنش و گرسنگی می‌شوند.
زمانی که هرس درختان به صورت غیراصولی انجام شود، با وجود رشد شاخه و برگ‌ها، جای دستک‌های اصلی گرفته نمی‌شود و موجب وارد آمدن آسیب‌های غیرقابل جبران به درختان می‌شود. حفظ درختان و فضای سبز با روش‌های سنتی قابل مدیریت نیست، زیرا امروزه تنش‌های وارد شده به فضای سبز گسترده است، ۱۵ سال گذشته این تنش آبی وجود نداشت و آب چاه‌ها بالا بود، اما به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش بارش‌ها ریشه درختان آب مورد نیاز خود را به طور کامل دریافت نمی‌کنند که نیازمند به‌کارگیری روش‌های مُدرن و متناسب است.
نظر شما