به گزارش خبرنگار ایمنا، منابع تاریخی گواه این است که ایرانیان از روزگاران کهن جایگاه ویژه‌ای برای درختان قائل بودند و در حفظ و حراست آن می‌کوشیدند، از این‌رو درختان کهنسال در ایران دارای پشتوانه‌ای از علایق ملی و سنت تاریخی است که نقش مهمی در طبیعت ایفا کرده و به عنوان سرمایه زیست‌محیطی کره زمین شناخته می‌شوند. درختان و مناطق جنگلی همچنین برای حیوانات و گیاهان کوچک‌تر به عنوان زیستگاه است و در مناطق گرمسیری نیاز جانداران برای مراقبت از خود، به حیات درختان بیش از سایر مناطق وابسته است. با اینکه طول عمر درختان بسیار متنوع است، به طور کلی از نظر عمر در میان کل موجودات زنده، در صدر قرار دارند، البته کهنسالی دورانی از زندگی درخت است که درون پوسیدگی محدود یا گسترده در تنه آن آغاز می‌شود؛ رسیدن به این سن در گونه‌های مختلف، متفاوت است. این دوران در بعضی پایه‌ها بسیار طولانی شده و آنها را به عنوان پایه‌های ارزشمند معرفی می‌کند.
بر اساس اطلاعات موجود، آرامشی که انسان در سایه یک درخت کهنسال احساس می‌کند تا حدی ناشی از جذب پرتوهای مادون قرمز و ماورای بنفش به وسیله درخت است، از طرفی دیگر تولید ماده‌ای به نام فیتونسید توسط درختانی نظیر گردو، بلوط، فندق، بید، اکالیپتوس، زبان‌گنجشک، سرو کوهی و افرا و رها شدن آن در فضا بر انسان اثر آرام‌بخشی دارد و علاوه‌بر رها شدن ماده فیتونسید در فضا برای بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک‌سلولی و برخی حشرات ریز و مضر اثر کشندگی دارد.
اگر چه بشر امروزه به تکنولوژی‌های مختلفی برای مبارزه با آلودگی‌ها دست پیدا کرده است، اما به نظر می‌رسد برگ و تنه درختان کهنسال می‌تواند بهترین وسیله برای بهبود کیفیت هوای محیط زیست بشری باشد، این جانداران قادر هستند گازها و ذرات آلاینده را از هوا خارج کنند، مصرف انرژی را کاهش دهند، دمای جو زمین را کاهش دهند و جوامع را برای زندگی هرچه مطلوب‌تر یاری کنند، زیرا می‌توانند در برابر گرم شدن آب و هوا مقاومت و از آن جلوگیری کنند.
همچنین درختان کهنسال به سبب پراکندگی شاخه و برگ خود بر تمام زوایا و سطوح به‌منزله یک گردگیر در محیط‌زیست نقش خود را ایفا می‌کنند؛ براساس بررسی محققان یک هکتار از فضای سبز که حدود ۲۰۰ درخت در آن کاشته شده باشد تا ۶۸ تن از گردوغبار را در هر بارندگی در خود جذب می‌کند، واضح است که با وجود چنین درختانی زدودن ۶۸ تن گردوغبار، رایگان خواهد شد. در صورتی که بدون این درختان باید هزینه بسیاری را برای این کار اختصاص داد و لازم است بدانیم امروزه درختان کهنسال همواره به عنوان جزو بسیار مهم و عمده در شالوده شهرها و تنها چاره مؤثر برای کاهش آلودگی‌های هوا در شهرها محسوب می‌شود، چرا که آنها طی فرایند فتوسنتز با جذب دی‌اکسید کربن و تبدیل آن به اکسیژن به طور طبیعی کربن اضافی هوا را جذب و به پالایش هوا کمک می‌کنند.
محققان زیست محیطی معتقدند یک درخت در سال به طور متوسط دو کیلوگرم اکسیژن تولید می‌کند. میزان اکسیژن آزاد شده به وسیله درختان کهنسال پهن‌برگ در یک هکتار بین ۲۵۰۰ تا سه هزار کیلوگرم است و می‌تواند نیاز ۱۰ انسان را تأمین کند، همین طور یک درخت در مدت یک سال با انجام عمل تبخیر و تعرق به اندازه ۲۵۰ تا ۴۰۰ لیتر آب را به صورت بخار از خود متصاعد می‌کند، به‌طوری که درختان برگ‌پهن بیش از سوزنی‌برگ‌ها موجب افزایش رطوبت هوا می‌شوند.
بیش از ۵۷۳ اصله درخت کهنسال از ۳۶ گونه درختی و درختچه‌ای شناسایی و اطلاعات آنها ثبت شده است
به گفته رؤیا هدایتی‌زاده، رئیس اداره حفاظت و مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق محیط زیست خراسان جنوبی، در ایران کیفیت، تعداد و تنوع درختان کهنسال بسیار چشمگیر و حیرت‌انگیز بوده و بیش از ۵۷۳ اصله درخت کهنسال از ۳۶ گونه درختی و درختچه‌ای شناسایی و اطلاعات آنها ثبت شده است. حدود ۳۰۰ درخت کهنسال با عمر پنج هزار سال شناسایی شده است و برآورد می‌شود تعداد واقعی آنها در حدود یک هزار پایه باشد که بیشتر در حاشیه کویر قرار دارند.
بر این اساس درختان کهنسال می‌توانند به مطالعات تاریخ‌نگاری و اکولوژی کشور کمک کنند، زیرا می‌توان از روی دوایر درختان به تعداد سال‌های عمر آنها پی برد و اطلاعاتی کسب کرد. جالب است بدانید سرو کهنسال شهرستان مهریز به سرو ابرکوه مشهور است که برخی آن را کهنسال‌ترین موجود زنده دنیا می‌دانند. دانشمند روس الکساندروف، عمر این سرو را بیش از ۴۵۰۰ سال می‌داند، اما پس از آن دانشمندان بازدیدکننده از ژاپن و روسیه عمر درخت را تا هفت هزار سال تخمین زده‌اند.
این سرو کهنسال نهمین اثر طبیعی ثبت شده کشور در میانه محله تاریخی منگاباد در بافت قدیم و در جوار جاده ترانزیت تهران به بندرعباس قرار گرفته است، این درخت تاریخ زمین است و از جمله میراث ملی ایران به حساب می‌آید که هنوز پابرجا و سرسبز است و ده‌ها پرنده در آن زندگی می‌کنند.
همین‌طور که سرنخ درختان کهنسال ایران را می‌گیریم، سر از نطنز اصفهان سر درمی‌آوریم، درخت چنار نطنز با قطری حدود پنج متر، بین ۱۷۰۰ تا دو هزار سال قدمت دارد. مقابل مسجد جامع نطنز، همچنان پا برجا است و ریشه در خاک دارد. این درخت کهنسال اکنون تبدیل به بیش از ۲۰ درخت چنار شده و در واقع درخت‌های فعلی، پاجوش‌های درخت اصلی بوده است. چنار بازار، چنار رهن، چنار روستای برزرود و چنار روستای طار، پنج چناری هستند که به علت قدمت بالا و زنده‌بودن در استان اصفهان به ثبت ملی رسیده‌اند، همچنین جالب است بدانید در این میان کهنسال‌ترین درخت گردوی ایران که تاکنون شناسایی شده است، با ۹۵۰ سال سن به همراه ۴۵ درخت کهنسال دیگر در روستای کلوسه از توابع شهرستان فریدونشهر در استان اصفهان به ثبت ملی رسید.
در شهرستان تیران و کرون نیز درخت کهنسال نارون روستای سرپنگ سقاخانه و درخت کهنسال نارون روستای وسک دیجر، به همراه درخت چنار کهنسال روستای خوشوئیه در شهرستان لنجان و درخت کهنسال پسته مزرعه محمدیه شهرستان نائین به‌عنوان دومین درخت کهنسال پسته شناسایی‌شده در ایران، از استان اصفهان به ثبت ملی رسیده است. همچنین درخت کهنسال گردویی امامزاده زیدبن‌علی (ع) ونک از توابع شهرستان سمیرم است که اهالی محله آن را مقارن با شهادت امامزاده بیش از ۸۰۰ سال قبل می‌دانند، لذا حفظ این ذخایر ژنتیکی از مهم‌ترین وظایف هر قوم و ملتی است.
بر کسی پوشیده نیست که درختان کهنسال در هر نقطه‌ای از کره زمین ذخایر ارزشمند ژنتیکی، گیاه‌شناسی، فرهنگی و حتی تاریخی محسوب می‌شوند و درختان قدیمی و کهنسال تاریخچه و ژن‌های ارزشمند زیست‌محیطی دارند؛ آنها سمبل و نماد مقاومت و سازگاری هستند و بهترین قهرمانان طبیعت به‌شمار می‌روند.
ثبت ملی بیش از ۱۴ اصله درخت کهنسال در استان اصفهان
رضا شفیعی، سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه درختان کهنسال سرمایه‌های منحصربه‌فرد کره زمین محسوب می‌شود و به عنوان سرمایه زیست‌محیطی زمین و جزو ذخایر ژنتیکی یک کشور هستند، می‌گوید: درختان کهنسال با توجه به زندگی طولانی خود شاهد تحولات طبیعی و تنش‌های محیطی متعددی بوده‌اند، لذا به عنوان تاریخ زنده زمین قابل مطالعه و بررسی هستند.
وی درباره اهمیت درختان کهنسال اظهار می‌کند: درختان در یک اجتماع زیستی یکی از مهم‌ترین سیستم‌های زندگی‌بخش در جوامع انسانی بوده و به عنوان ضامن بقا، حفظ آب و خاک و هوای کره زمین به حساب می‌آیند، به همین دلیل پیش از حضور انسان در کره خاکی جنگل‌ها به وجود آمدند و تکیه‌گاهی برای تکامل انسان به‌شمار می‌روند.
سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان می‌افزاید: درختان کهنسال از جمله مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی گیاهی هر کشور لحاظ می‌شود، ارزش شناخت و حفظ این منابع از نظر ملی و تاریخ طبیعی با حفظ بناهای تاریخی هر کشور برابر است.
وی با تاکید بر اینکه حفظ این ذخایر ژنتیکی از وظایف اصلی هر قوم و ملتی است، می‌گوید: هنگامی که صحبت از کهنسالی می‌شود، یعنی این درختان چندین برابر دوره دیرزیستی بیولوژیک خود را پشت سر گذاشته‌اند و موانع اکولوژیک و تنش‌های نامساعد را سپری کرده و همچنان پایدار به زندگی خود ادامه می‌دهند.
چنار دستگرد با ۱۴۰۰ سال کهنسال‌ترین درخت شهر اصفهان
شفیعی با بیان اینکه حدود ۲۰ تا ۳۰ اصله درخت کهنسال در شهر اصفهان وجود دارد، اظهار می‌کند: برای نمونه درخت چنار دستگرد با ۱۴۰۰ سال سن از درختان کهنسال این کلان‌شهر است.
وی با تاکید بر اینکه در استان اصفهان بیش از ۱۴ اصله درخت کهنسال ثبت ملی شده است، می‌افزاید: درخت بنه پسته وحشی شهرستان دهاقان، درختان گردوی کلوسه فریدونشهر، درخت ارس روستای مازه فریدونشهر، درخت پسته روستای نائین، درخت چنار شهرستان کاشان و لنجان از درختان کهنسال با ثبت ملی در استان هستند.
سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان تصریح می‌کند: خشکسالی‌های متوالی باعث ضعیف شدن درختان کهنسال شده و شرایط برای حمله بیماری و آفات فراهم می‌شود، همچنین فشردگی خاک و نبود تهویه هوا سبب نرسیدن موادغذایی به درخت شده و با کوچک‌ترین وزش باد درخت می‌افتد. خشکسالی در مناطق جنگلی مانند شیب جنوبی بیشتر دچار خشکسالی خواهد شد یا افزایش شیب زمین با میزان خشکیدگی رابطه مستقیم دارد.
وی ادامه می‌دهد: خشکیدگی یعنی خشک شدن پیشرفته جوانه و سرشاخه‌ها که باعث مرگ شاخه‌های درختان از بالای تاج به طرف پایین می‌شود، همچنین سبب کاهش فتوسنتز می‌شود که نتیجه آن عملکرد آوندهای چوب و آبکشی مختل کشت و مانع انتقال موادغذایی به سرشاخه‌ها و در نهایت از بین رفتن سلول برگ و ساقه خواهد شد.
ضرورت جایگزین کردن درختان قطع شده به دلیل اجرای پروژه‌ها
شفیعی درباره اصول فرهنگ‌سازی حفاظت در درختان کهنسال می‌گوید: مشارکت دولتی، سازمانی و وزارتخانه‌ها باید به صورت سازمان‌یافته در مدیریت منابع طبیعی مورد توجه قرار گیرد، اگر وزاتخانه‌ای برای اجرای پروژه‌های اجرایی خود باعث قطع درخت یا درختانی شده است، باید برای جایگزین کردن آنها اقدام به غرس درخت، مراقبت و نگهداری آنها کند.
وی اضافه می‌کند: لازم است تعامل و تعادل بین عرصه‌نشینان جنگلی و کارشناسان، سازمان‌های مردم‌نهاد و سمن‌ها در حراست از منابع طبیعی و محیط زیست و نیز جنگل‌داری اجتماعی برقرار شود تا شغل، کمبود درآمد و فقر ساکنان جنگلی رفع شود و به یک تعادل پایدار در اراضی جنگلی دست پیدا کنیم، برای نمونه طرح صیانت از حوزه زاگرس را می‌توان نام برد.
سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان می‌افزاید: مشارکت بخش خصوص در راستای ماده سه قانون حفاظت و بهره‌برداری از عرصه‌های منابع طبیعی است که به منظور جهت‌گیری فعالیت‌های توسعه کشور به سمت واگذاری امور به مردم است.
وی خاطرنشان می‌کند: مشارکت شوراهای اسلامی، دهیارها و شرکت‌های تعاونی بسیار مهم است، چرا که این شوراها با شناخت کامل از محیط به مسائل و مشکلات جنگل‌نشینان آگاه و رابطان مطمئنی بین دولت و مردم هستند.
گذری بر درختان کهنسال کشور
اسماعیل کهرم، کارشناس و کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با گذری بر تاریخ درختان کهنسال ایران زمین، می‌گوید: در دوران ساسانیان یکی از پادشاهان هنگام عبور از منطقه‌ای با مشاهده درخت تناور و تنومندی با هزاران لشکر خود در زیر سایه آن استراحت می‌کنند که پس از عزیمت، دستور می‌دهد که دو نفر به‌طور شبانه‌روزی تنها از این درخت محافظت کنند، این امر نشان از اهمیت درختان در بین ایرانیان قدیم و اجدادمان دارد، اما امروزه برخی با قطع درختان تجارت‌هایی انجام می‌دهند.
وی با اشاره به سرو کهنسال سرو ابرکوه که محققان آلمانی قدمت عمر آن را حدود پنج هزار سال تخمین زده‌اند، اظهار می‌کند: این درخت با گذر از روزگاران کهن، سلسله‌های بی‌شماری را به خود دیده است، بنابراین درختان کهنسال تاریخ زنده سرزمین ما هستند.
این کنشگر محیط‌زیست ادامه داد: درختان کهنسال با ریشه‌های تنومند، تنه‌های ضخیم و شاخ و برگ‌های سرافراز که در حفاظت و تولید رطوبت خاک و تصفیه هوا نقش بسزایی دارند باید چگونگی حفظ و نگهداری آنها بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد، چرا که این کهنسال‌های زنده زمین از خود هزاران زادآوری دارند که فرایند آن به حفظ بقای نسل و گسترش آنان در کره زمین کمک می‌کند.
وی خاطرنشان می‌کند: سال گذشته در سفری از سرو ابرکوه این کهنسال‌ترین موجود زنده دیدن کردم که بر تنه تنومندش میلیون‌ها تخم سرو زادآوری کرده بود که با پراکندگی آنان شاید پنج هزار سال دیگر سروهایی تولید و عمر کنند، وجود همه درختان کهنسال تاریخ زنده سرزمین ما هستند، تاریخی که نشان‌دهنده چگونگی اهمیت درختان و زندگی‌بخشی اجداد و پدرانمان برای آنها است.
نظر شما