به گزارش خبرنگار ایمنا، مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران در آئین رونمایی از دو مجموعه «گورنگاری‌های مهدی تمیزی» که در دبیرخانه ایکوموس ایران برگزار شد، اظهار کرد: بیانیه‌هایی که ایکوموس برای سال جاری منتشر کرده مبتنی بر یک امر ساده و کلی یعنی حفاظت کردن از زمین است.
وی افزود: امروز اصلی‌ترین موضوعی که با آن مواجه هستیم، از بین رفتن زمین است و باید اقدامات لازم برای حفاظت و مراقبت از زمین انجام دهیم. مراقبت از زمین مطلب جدیدی نیست، بلکه نزدیک به ۶۰ سال میان روشنفکران، محافل علمی و سپس بین توده مردم مطرح بوده است و ما را موظف به حفاظت از زمین می‌کند.
این معمار و دکترای حفاظت از بناهای تاریخی تصریح کرد: برای حفاظت از زمین با دو کلیدواژه «زمین» و «حفاظت کردن» روبه‌رو هستیم که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
وی گفت: زمین کجا است و برداشت ما از آن چیست؟ بیش از چندین میلیون سال است که ما انسان‌ها بر روی زمین زندگی کرده‌ایم. از آغاز زندگی انسان روی زمین، زمان بسیاری گذشت تا انسان تعامل و بهره‌برداری از امکانات آن را آموخت. پس از آن، انسان کم‌کم با ساختن ابزارهای ساده سنگی آشنا شد و اکتشافات بسیاری انجام داد. تا این‌که زندگی بشر تحول پیدا کرد و به آنچه امروز شاهد آن هستیم، رسیدیم.
حجت اضافه کرد: شاید بهتر باشد که این پرسش را مطرح کرد که مادر کیست؟ ما از مادر متولد می‌شویم و به سبب نسبت داشتن با او، این محبت عظیم مادرانه در ذهن ما شکل می‌گیرد. به همین دلیل است که مادر را دوست داریم، بنابراین باید گفت که طبق آیه شریفه قرآن: «أَنْشَأَکُم مِّنَ الأرْضِ»، از زمین زاییده شده‌ایم و همه‌چیز را از زمین دریافت کرده‌ایم و هیچ منطقی نمی‌تواند بگوید که زمین مادر ما نیست.
اشکال در نوع رویکرد و فهم و درک ما نسبت به زمین
وی گفت: آیا رابطه و نسبت ما با زمین، نسبت یک فرزند با مادر است؟! نوع رویکرد و فهم و درک ما نسبت به زمین دچار اشکال شده است و باید فهم خود را نسبت به زمین تغییر دهیم. باید به زمین به‌عنوان مادر نگریست. تقریباً تمام فرهنگ‌های اصیل و قدیمی در جهان، چنین نسبتی را برقرار کرده‌اند.
رئیس ایکوموس ایران درباره نامه‌ای که رئیس‌جمهور وقت آمریکا به رئیس سرخپوستان این کشور نوشت، گفت: در سال ۱۸۵۴ میلادی رئیس‌جمهور آمریکا با ارسال نامه‌ای به رئیس قبیله سیاتل خواستار خرید زمین‌های آن‌ها شد. رئیس قبیله در پاسخ نوشت: «به رئیس بزرگ واشنگتن! چگونه می‌توان آسمان و گرمای زمین را فروخت، وقتی‌که مالک طراوت هوا و تلألؤ آب نیستیم؟، چگونه می‌توان آن‌ها را فروخت؟!، تمام این سرزمین برای مردم من مقدس است؛ برگ‌های سوزنی کاج‌ها و سواحل ماسه‌ای در خاطر مردم من مقدس است. عصاره‌ای که در درختان جاری است، خاطرات مرد سرخپوست را در خود به همراه دارد. ما بخشی از زمین هستیم و زمین پاره‌ای از وجود ماست. این آب جاری در نهرها تنها آب نیست؛ بلکه خون نیاکان ماست که در آن جاری است و نجوای آب، پدر من است. شما باید به فرزندان خود بیاموزید که زمین زیر پای آن‌ها خاکستر پدربزرگ آن‌ها است و به آن‌ها بگویید که زمین مادر آن‌ها است.»
نوع نگاه ما نسبت به زمین نادرست است
وی ادامه داد: آنچه از این نامه برداشت می‌شود، نگاهی است که در شرق دور نیز وجود دارد. به‌طور مثال کوروساوا (کارگردان ژاپنی) در فیلم خود به نام درسو اوزالا، با دقت و ظرافت بسیاری، نسبت یک انسان با طبیعت را تبیین کرده است و به عوامل برهم زننده طبیعت اشاره دارد. ما از دورانی به بعد، بیش از حد از زمین منتفع شدیم؛ به‌طوری‌که اکنون زمین به‌شدت آلوده شده و با بحران‌های جدی طبیعی مواجه است.
حجت گفت: فردی مانند ترامپ (رئیس‌جمهور سابق آمریکا) بیانیه پاریس را پاره می‌کند. چون افرادی همچون ترامپ می‌دانند اگر کشوری بخواهد با ثروت به زندگی خود ادامه دهد، باید انتشار CO2 را افزایش دهد و راهی که چنین افرادی در پیش گرفته‌اند، راه اضمحلال زمین است.
وی افزود: از راه‌های ساده اضمحلال زمین توسط ما می‌توان به این‌که در گذشته، میوه‌ها در زیرزمین‌ها نگهداری می‌شد و امکان مصرف میوه‌ای خارج از فصل وجود نداشت، اشاره کرد. پس از آن فریزرهای بزرگ ساخته شد، به‌طوری‌که فصل تابستان می‌توان میوه‌های فصول دیگر را تهیه کرد، در حالی که ما باید با فصل زندگی کنیم. ما متوجه این موضوع نیستیم و فکر می‌کنیم که بر هم زدن طبیعت به نفع ما است.
رئیس ایکوموس ایران ادامه داد: در گذشته، در ایران از رودخانه و آبخیزداری طبیعی برخوردار بودیم. بعدها به ساخت سدهای کوچک و بزرگ پرداختیم. سپس به دعوای آب رسیدیم. پایین‌دست سدها با مشکل مواجه شد. بالادست سدها دچار مشکل‌های دیگر شدند. یعنی تعادل طبیعت را بر هم زدیم. به زمین به دلیل رسیدن به منافع بیشتر خیانت کردیم. این دعواها از بین شهرهایمان به کشورهای همسایه کشیده شده است، تا جایی که امروزه مناقشه آب بین کشورهایی نظیر ترکیه، ایران، عراق، سوریه، افغانستان و دیگران رسیده است.
سابقه طولانی ایرانیان در استفاده درست از زمین
وی اضافه کرد: ایران یکی از ملل جهان است که با وجود سابقه بسیار طولانی تاریخی، به‌درستی به زمین توجه داشته است؛ اما به‌تازگی این رابطه برهم‌خورده است.
حجت تصریح کرد: چند شب گذشته در یک فیلم سینمایی مشاهده کردم که گفته شد هنگامی‌که از معماری ایرانی می‌گویند، تنها از حاشیه کویر صحبت می‌کنند و به سایر قسمت‌ها توجهی نمی‌شود. در حالی که این موضوع درست نیست. برای توضیح بهتر معماری ایرانی، تصور کنید مستطیلی وسط یک ساختمان ساخته شده است. این یک معماری کویری است؛ زیرا حیاطی که دارای درخت بود، تاب تحمل گرمای محیط را نداشت؛ بنابراین دور آن حیاط، ساختمان ساخته شد تا بتواند از حیاط نگهداری کند. اگر شرایط دشوارتر باشد، در یک طبقه، گودال باغچه ساخته می‌شود. اما به‌طور مثالهمین حیاط در اصفهان گودال باغچه مواجه ندارد.
وی ادامه داد: در شوشتر و دزفول، اطراف حیاط گشوده می‌شود، چراکه به ورزش باد نیاز داشت. در شهرهایی همچون رشت و انزلی، به‌جای این‌که وسط خالی و دور آن پر باشد، ساختمان در میان و دور آن خالی است. همین الگو در ابیانه و اورامانات، رعایت شده است. ساختمان ضرب در طبیعت، برابر است با زندگی. چه در شمال، چه در کویر، چه در اورامانات و ابیانه و ماسوله، همه فرمول معماری ایرانی دارند.
معماری ایرانی یعنی من با طبیعت می‌توانم زندگی کنم
این معمار و دکترای حفاظت از بناهای تاریخی گفت: معماری ایرانی یعنی من با طبیعت می‌توانم زندگی کنم. یعنی زندگی ما حاصل ساختمان ضرب در طبیعت است. آب مهریه حضرت زهرا (س) است؛ آیا با این وجود، در زندگی به آب توجه داریم؟. مشاهده حوضچه‌های خانه‌های ایرانی و دریا است معانی آب را به ما نشان می‌دهد؛ اما در آپارتمان‌هایی که هستیم، آبی که در لوله‌ها است، فقط برای رفع تشنگی است!. در آپارتمان حتی صدای باران را نمی‌شنویم و آن را حس نمی‌کنیم! این نحوه مواجهه با طبیعت درست نیست.
وی اظهار کرد: مرحوم آیت‌الله شیرازی می‌گفت: اوستا، کتاب طبیعت و استقرار انسان در طبیعت است. آتش برای ما پاک‌کننده است. خاک برای ما امین، صادق و امانت‌پذیر است؛ محل رشد و مادر ما است و به تک‌تک این عناصر طبیعی می‌توان رجوع کرد.
حجت گفت: بین همه کشورهای جهان، بیشترین ستایش از طبیعت، در شعر فارسی و ادبیات ایران است. ما می‌خواهیم زمین مادر ما باشد. ما به آن بی‌احترامی نمی‌کنیم.
وی اضافه کرد: خداوند در قرآن می‌فرماید: «یسبح له ما فی السماوات والارض»، یعنی همه‌چیز در آسمان و زمین خداوند را تسبیح می‌گوید. حتی در شعری بیان شده است "برگ درختان سبز در نظر هوشیار، هر ورقش دفتری است معرفت کردگار"؛ این‌ها پشتوانه‌های ما به‌حساب می‌آید و این‌گونه به طبیعت نگاه می‌کرده‌ایم. حال چرا باید امروز این‌گونه باشد که از مادرمان، طبیعت، بیش‌ازحد بهره‌برداری کنیم؟!. پس باید این روش را کنار بگذاریم و نگاهمان را نسبت به زمین تغییر دهیم.
رئیس ایکوموس ایران درباره تعریف مفهوم حفاظت از زمین اضافه کرد: حفاظت در حقیقت، تطویل حیات اثر است. اما صرف طولانی کردن جسم یک اثر، ضامن بقای آن نیست. باید هر اثری برای باقی ماندن به چرخه حیات بازگردد و در زندگی مؤثر باشد. طبق آیه شریفه قرآن که «ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ»، آن چیزی که به مردم منفعت می‌رساند، در زمین باقی می‌ماند.
صدای آب، صدای پدران ما است
وی افزود: از هر آنچه در هستی موجود است، نمی‌توانیم حفاظت کنیم. پس از کجا بدانیم که چه چیزی باید حفاظت شود؟. ما با بررسی و ارزیابی ارزش‌ها باید از یک اثر حفاظت کنیم. ارزش یعنی منفعت مادی و معنوی. اگر به‌طور مثال، به تجمیع زباله‌های مناطقی همچون کوه و دریا بسنده شود، نوعی مواجهه با معلول است. در حالی که ما باید به علت‌ها و احیای ارزش‌ها توجه کنیم.
حجت تصریح کرد: ارزش‌های زمین به مادر بودنش است. بدانیم که زمین مقدس است و تک‌تک عناصر زمین برای ما ارزشمند هستند و به آن‌ها مدیون هستیم.
وی افزود: صدای آب، صدای پدران ما است. باید به آن‌ها توجه کنیم. در این صورت رفتارمان تغییر پیدا می‌کند. متأسفانه آسایش را بر آرامش ترجیح داده‌ایم. از زمانی که جریان صنعتی شدن به سمت استثمار و بهره‌برداری از زمین سوق پیدا کرد، به زمین به‌عنوان یک امر مقدس نگاه نکردیم. بلکه با بیگاری کشیدن از زمین در بهره‌برداری دچار افراط شدیم. به‌طوری‌که روش‌های طبیعی همراهی با طبیعت را به مقابله با طبیعت، استخدام کرده‌ایم. امروز واقعاً به نقطه‌ای رسیده‌ایم که کره زمین در خطر است و نجات آن با رفتارهای مقطعی کوتاه‌مدت درست نمی‌شود؛ بلکه نیازمند تغییر نگاه است.
وی خاطرنشان کرد: اگر پذیرفتیم که زمین جای مقدس و قابل احترامی است و رفتارمان را نسبت به آن تغییر دادیم، حفاظت به معنای واقعی آغاز شده است.
دلیل تدوین مجموعه گورنگاری‌ها
مهدی تمیزی، هنرمند هنرهای تجسمی در ادامه این مراسم اظهار کرد: شعار ایکوموس که «برافروختن آتش عشق به میراث فرهنگی در دل هر ایرانی» برای هر فردی یک راهکار دارد و هر کدام از ما یک راهکار برای تحقق این شعار داریم. من با بضاعتی که دارم، امسال، بیستمین سال است که از گورستان‌ها و محوطه‌های تاریخی ایران برای بررسی و ثبت نقوش نشسته بر سنگ آرامگاه‌ها عکاسی می‌کنم؛ به این امید که در حوزه هنرهای تجسمی و زیبایی‌شناسی آرامگاه‌ها، آنچه به دست ما رسیده است را برای آیندگان مستندنگاری کنم.
وی ادامه داد: امیدوارم توانسته باشم کار پژوهش و ثبت را در حد بضاعت خود به‌درستی انجام داده باشم. من با این آگاهی که هیچ کار پژوهشی، کامل نخواهد بود و نیاز است پی‌درپی و توسط دیگر پژوهشگران اصلاح شود، کار را آغاز کرده‌ام.
عضو انجمن ایکوموس ایران تصریح کرد: دو مجموعه گورنگاری در قالب کارت‌پستال منتشر شده است که هر جلد شامل ۱۴ قطعه سنگ آرامگاه است. یک مجموعه با عنوان «تخت فولاد» و مجموعه دیگر با عنوان «ری و تهران» است.
وی گفت: سنگ‌های آرامگاه‌های گورستان تاریخی تخت فولاد متعلق به دوره صفوی تا سال ۱۳۳۹ خورشیدی است که بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۱ خورشیدی عکاسی شده است. همچنین سنگ‌های آرامگاه‌های مجموعه ری و تهران متعلق به گورستان‌های ابن بابویه، امامزاده عبدالله، امامزاده اسماعیل (بازار)، ظهیرالدوله، دولاب (مسیحی‌ها) و بهشتیه (یهودی‌ها) است. سنگ‌های آرامگاه‌های این مجموعه، مربوط به سال ۱۲۶۹ تا سال ۱۳۵۶ خورشیدی است که بین سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۴ خورشیدی عکاسی شده است.
نظر شما