نرخ بازار آزاد ارز با واقعیات اقتصاد همخوانی ندارد/ نمی‌توان اختیار ارز را به نابازار داد

به گزارش ایمنا و به نقل از پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، «محمدرضا فرزین» درباره سیاست خود در بانک مرکزی پس از سکانداری این بانک اظهار کرد: سیاست ارزی جدید در چارچوب سیاستی تحت عنوان سیاست تثبیت شروع شد.

وی افزود: سیاست تثبیت هم منطقش این است که در حال حاضر به دلیل شرایط خاص اقتصادی و مسائل سیاسی که به وجود آمده، متغیرهای اقتصاد کلان ناآرام است و ما باید ثبات را به بازار برگردانیم.

رئیس کل بانک مرکزی اضافه کرد: در این وضعیت ترس و التهاب حاکم بر بازار مدیریت آن را بسیار سخت کرده، چرا؟ چون با فضای انتظاراتی به هم می‌رسند. این در حالی است که اقتصاد ما حتی در همین شرایط ناآرام، وضعیت قابل قبولی دارد.

فرزین با اشاره به گزارش‌های رسمی بانک مرکزی اظهار کرد: ما در شش ماهه دوم سال گذشته نرخ رشد سه درصدی داشتیم و مصرف نهایی مردم هم حدوداً شش درصد رشد داشته است. از طرف دیگر، تراز تجاری شش ماهه ما در آن برهه حدود ۱۳.۵ میلیارد دلار مثبت بود. صادرات نفتی ما هم ۴۰ درصد رشد داشت.

وی اضافه کرد: این‌ها همه متغیرهای کف اقتصاد ماست، ولی از سوی دیگر، بازار ارزی ما ملتهب است، به همین دلیل لازم بود سیاست تثبیت اتخاذ شود تا بتوانیم به اصطلاح متغیرها را آرام کنیم، اما شروع باید از ارز می‌بود، چون ارز متغیر اساسی است.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: در اقتصاد چه بخواهیم و نخواهیم نرخ ارز به تمام کالاها علامت می‌دهد، قیمت تمام کالاها براساس آن شکل می‌گیرد و افزایش و کاهش پیدا می‌کند.

فرزین افزود: از طرف دیگر، در دهه ۹۰ شوک‌های تورمی ما بیش از اینکه شوک‌های سمت تقاضا باشد، شوک‌های سمت عرضه و هزینه بوده است. به عبارت دیگر، اتفاقی که می‌افتد به این شکل است که با عوامل انتظاری، نرخ ارز ما افزایش پیدا می‌کند و نرخ که بالا رفت باعث افزایش تقاضای نقدینگی می‌شود، افزایش تقاضای نقدینگی نیز باعث عرضه نقدینگی و تورم می‌شود و به همین صورت ما در یک چرخه ارز و تورم گیر می‌کنیم. ارز افزایش پیدا می‌کند و تورم بالا می‌رود.

وی ادامه داد: ۱۰ سال است در این چرخه گیر کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم خارج شویم. به همین دلیل لازم بود که به‌گونه‌ای با سیاست ارزی جدید خودمان را از این چرخه خارج کنیم.

رئیس کل بانک مرکزی درباره سیاست تثبیت دلار روی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان گفت: من در تلویزیون از این سیاست دفاع کردم. نرخ یک هزار و ۲۲۶ تومان هم زمانی که در دولت احمدی‌نژاد اتفاق افتاد، ما پشت‌سر آن بازار مبادله را راه انداختیم و نرخ ارز حتی با تحریم بانک مرکزی حدود ۲۴۰۰ تا ۲۵۰۰ تثبیت شد، اما ۴۲۰۰ که اعلام شد در مورد همه کالاها بود. نرخ ۲۸۵۰۰ این‌طور نیست.

فرزین در خصوص مشخصه‌های نرخ ارز بهینه گفت: نرخ ارزی که ما تعریف می‌کنیم باید بتواند بودجه دولت را به تعادل برساند. مشکل نرخ ۴۲۰۰ این بود که بودجه دولت با آن به تعادل نمی‌رسید. اما الان بین نرخی که در بودجه امسال آمده تا نرخی که ما اعلام کردیم، همچنان فاصله هست. پس ۲۸۵۰۰ بودجه دولت را به تعادل می‌رساند و دولت دچار مشکل نخواهد شد.

وی افزود: موضوع بعد تعادل مصرف‌کننده است، نرخ ارز باید به گونه‌ای باشد که شوکی در قیمت کالاهای مردم مجدداً ایجاد نکند. ما قبلاً نرخ ارز نیما را وصل کرده بودیم به نرخ ارز بازار آزاد و آن را هم نمی‌توانستیم کنترل کنیم و در حال افزایش بود. نرخ نیما و نرخ بازار متشکل هم رو به افزایش بود و قیمت کالاهای اساسی مردم و قیمت تمام خدمات افزایش پیدا می‌کرد.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: تعادل دومی که نرخ ارز بهینه باید ایجاد کند تعادل مصرف کننده است، هنگامی که نرخ ۲۸۵۰۰ را انتخاب کردیم، روز قبل آن ای‌تی‌اس بازار حدود ۲۹ هزار تومان بود.

فرزین ادامه داد: اما تعادل سوم نرخ ارز بهینه، تعادل تولیدکننده است و نقدی که به سیاست ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان می‌شود بیشتر از این سمت است. بخش عمده‌ای از ارزی که در سامانه نیما عرضه می‌شود، ارز دولت است و آن هم خودش ۲۳ هزار تومان گفت و ما ۲۸۵۰۰ می‌گوئیم، پس خیلی مشکلی ندارد.

وی در انتقاد که صادرکنندگانی که که معتقدند با ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان دچار مشکل می‌شوند گفت: این‌ها یک بخشی پتروشیمی‌ها هستند که آن‌ها هم قیمت خوراک و ارز را دولت تعیین می‌کند و می‌شود یک تعادلی برقرار کرد، ولی یک بخشی مثلاً صادرکنندگان پسته و … هستند که مشکل دارند. در این مورد هم ما گفته‌ایم که میانگین، ۲۸۵۰۰، یعنی می‌توانیم آن‌ها را قیمت بالاتری بگیریم و ارز دولت را با قیمت پایین‌تر و این‌طوری این کانال را حفظ کنیم.

رئیس کل بانک مرکزی درباره تأمین سایر نیازهای ارزی مردم گفت: در بازار نیما ما فقط حواله‌های کالایی را می‌دهیم. بقیه نیازهای مردم ارزهای خدماتی هستند که در بازار مبادله ارز تأمین می‌شوند. ما حدود ۴۰ نوع نیاز ارزی مردم را داریم که در بازار نیما تأمین نمی‌شود. مثل یک دانشجوی خارج از کشور، فدراسیون‌های ورزشی، افرادی که مریض در خارج از کشور دارند، کشتیرانی‌ها، هواپیمایی‌ها و… این‌ها همه ارزهای خدماتی و غیرتجاری است. ما اعلام کردیم که همه را در بازار مبادله می‌آوریم و نرخ در آنجا تعیین می‌شود. مشکلی که در ارز داریم این است که ما از بازار آزاد تبعیت می‌کنیم و این اشتباه است. باید نرخ‌های بانک مرکزی به اندازه‌ای محکم و تأثیرگذار شود که بازار آزاد از آن تبعیت کند، چراکه ما انحصارگر ارز هستیم.

فرزین تاکید کرد: نرخ بازار آزاد را قبول نداریم. این نرخ صرفاً براساس انتظارات تورمی ناشی از اخبار منفی شکل می‌گیرد و به هیچ وجه با واقعیات اقتصاد ما همخوانی ندارد.

وی ادامه داد: علاوه بر گشایش‌های ارزی که ایجاد شده، تراز تجاری مثبت در کشور داریم، به معنای آن‌که برای رفع نیازهای کشور ارز به اندازه کافی وجود دارد.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: در حال حاضر تقریباً صادرات غیرنفتی‌مان به اندازه واردات می‌شود. حتی اگر نفت نفروشیم بازهم با صادرات غیرنفتی می‌توانیم دخل‌وخرج کشور را هماهنگ کنیم.

فرزین اضافه کرد: در سال گذشته تا بهمن‌ماه کل صادرات کشور حدود ۵۰ میلیارد دلار و کل واردات ما ۳۴ میلیارد دلار، از این مقدار حساب کالا بیش از ۱۶ میلیارد دلار مثبت و حساب خدمات حدود ۴ میلیارد دلار منفی بوده است چون حساب خدمات ایران به‌طور تاریخی منفی است.

وی افزود: صادرات خدمات کشور همواره کمتر از واردات خدمات است، دلیل اصلی هم حوزه گردشگری است، چون گردشگرهایی که از ایران می‌روند، بیشتر پول خرج می‌کنند تا آن‌ها که وارد می‌شوند. اگر این دو عدد مثبت و منفی را کنار هم بگذاریم، حساب جاری ما تا آن زمان ۱۳.۳ مثبت می‌شود. واقعیات اقتصادی ایران این است، اما در جامعه چیز دیگری تصور می‌کنند و ما مشکل‌مان همین تصویری است که ارائه می‌شود. به عبارتی دیگر، آینده اقتصادی کشور، آینده مطمئنی است، ولی تمام افراد چنین برداشتی ندارند و فکر می‌کنند در آینده وضع اقتصادی بدتر است و این تصویر باعث فرار سرمایه می‌شود.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: در مبانی اقتصادی، فرار سرمایه ناشی از هراس و استرس است. فرار سرمایه لزوماً این نیست که پول را ببری در ترکیه خانه بخری شما اگر در داخل هم پولت را تبدیل به دلار می‌کنی و در صندوق امانات می‌گذاری، این هم فرار سرمایه است.

فرزین درباره کنترل فضای روانی توضیح داد: بخش عمده‌ای از این جوسازی‌ها از خارج هدایت می‌شود. مثلاً من می‌روم عراق و ممکن است گشایش‌هایی حاصل شود. بلافاصله خبر می‌آید که تبادلات ارزی ایران با عراق با دلار محدود شد. این خبر سوخت‌شده سه ماه قبل از آن است که بازنشر می‌شود. یک خبر مبهم را پخش می‌کنند. ما که اصلاً تبادل دلاری نداشتیم که محدود شود، ولی مردم که نمی‌دانند. این‌گونه خبرسازی علیه ما می‌شود.

وی ادامه داد: در فضای مجازی و رسانه‌ای، کشور را می‌زنند و متأسفانه در داخل هم بعضی‌ها همین خط را دنبال می‌کنند. وقتی مردم پول‌شان را به دلار تبدیل می‌کنند، دلیلی جز ترس و اضطراب ندارد. این را دشمنان ما به‌خوبی فهمیده‌اند و با رسانه‌هایشان ترس و اضطراب و دلهره را تولید می‌کنند و این هم روی نرخ و رفتار اقتصادی تأثیر می‌گذارد. این درحالی است که ما بازار کالا را کنترل کرده‌ایم.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: دلار ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان نرخی است که روی آن می‌ایستیم و به‌خوبی هم جواب می‌دهد. اختیارات لازم را هم گرفته‌ایم. کمیته مدیریت تخصیص ارز تشکیل داده‌ایم، ثبت سفارش‌ها را بررسی خواهیم کرد و مدیریت می‌کنیم. اطمینان داریم که ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان بازار کالا را آرام می‌کند. امیدواریم در مرکز مبادله هم بتوانیم به همین شکل بازار ارزهای غیرکالایی را آرام کنیم. اقداماتی هم باید در فضای رسانه‌ای انجام شود که باید کل حاکمیت در آن ورود کند.

فرزین کرد: همیشه مشکلات نظارتی داشته‌ایم، برخی‌ها ارز می‌گیرند، اما صرف کالای مورد نظر نمی‌کنند یا اصولاً بیشتر ثبت سفارش می‌کنند و… ما برای کنترل و نظارت بر این بازار همه اختیارات قانونی لازم را از دولت گرفته‌ایم. هم اکنون ما به واردات، ارز ۲۸۵۰۰ می‌دهیم و می‌خواهیم صادرات را هم به ما بفروشد. صادرات را کنترل می‌کنیم، برای آن گواهی صادراتی صادر می‌کنیم، ضمانت‌نامه می‌گیریم و از مرحله ثبت سفارش تا مرحله ورود کالا را کنترل خواهیم کرد.

وی با اشاره به توسعه سامانه جامع تجارت گفت: همه چیز را شفاف می‌کنیم. گفتیم هر کس ثبت سفارش کند، در مرتبه اول ۵ درصد پولش را بگذارد، اما در مرتبه دوم و سوم ۱۰ و ۱۵ درصد پول را بگذارد. همین اقدام، درخواست‌ها را واقعی‌تر کرد، بنابراین دیگر کسی نمی‌تواند بیهوده ثبت سفارش کند یا حجم سفارش خود را بی‌دلیل زیاد کند.

رئیس کل بانک مرکزی تاکید کرد: در شرایط تحریم چاره‌ای نداریم که سروته ارز را به هم گره بزنیم. باید هم ورود ارز و هم خروج را کنترل کنیم. اما شرط موفقیت سیاست ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان دو چیز است؛ یکی اینکه منابع ارزی لازم را داشته باشیم که داریم و عامل دوم این است که بتوانیم نقدینگی را هم کنترل کنیم. نقدینگی یکی از عوامل بنیادین تعیین‌کننده نرخ ارز است. نرخ ارز یک متغیر درون‌زاست، نه برون‌زا، ما باید پشت‌سرش بتوانیم نقدینگی را کنترل کنیم که در بانک مرکزی این موضوع را هم در دستور کار قرار داده‌ایم.

فرزین درباره تک نرخی کردن ارز گفت: تا زمانی که تحریم هستیم ارز را نمی‌شود تک‌نرخی کرد. بنده ۲۰ سال است مبحث ارز را درس می‌دهم و در فعالیت‌ها به‌عنوان یک سیاست‌گذار حضور دارم. ما اول باید محدودیت‌هایمان را بشناسیم، بعد ایده‌آل‌هایمان را تعریف کنیم. هر وقت تحریم را برداشتیم، باید برویم سراغ تک‌نرخی کردن ارز و تا زمانی که تحریم هستیم نمی‌شود، چون ارز در ایران کالای همگن نیست.

وی گفت: در حال حاضر در بازار ارز جهانی فارکس، روزانه نزدیک شش هزار میلیارد دلار معامله می‌شود. در فارکس، هر کشوری یا ارز می‌فروشد یا می‌خرد، ارز هم برای آن یک نرخ دارد، چرا؟ چون برای آن‌ها فرق نمی‌کند که این ارز در کره است یا آمریکا یا انگلستان، اما برای ما چنین نیست، برای ما در چین یک نرخ است، در اروپا یک نرخ، در دوبی هم یک نرخ. هر کدام نرخی دارد، چون اجزای نقل و انتقال ما بسیار پرهزینه است.

رئیس کل بانک مرکزی اضافه کرد: تجارت ما یک‌جاست و مبادلات ارزی جای دیگر، این ناهمگنی در تجارت و در ارز باعث مسائل و مشکلاتی شده که این هم خاص ایران به دلیل تحریم است. ما اگر بخواهیم ارزمان را جابه‌جا کنیم، مشکل و پرهزینه است، بنابراین اینکه فکر کنیم یک نرخ ارز می‌توانیم داشته باشیم و در کشور حاکم باشد.

فرزین درباره برخی صحبت‌ها که گفته می‌شود اجازه بدهید بازار آزاد باشد و دولت دخالت نکند، گفت: ارز مسأله حاکمیتی است. کدام کشور در کجای دنیا اجازه می‌دهد که ارز هر نرخی می‌خواهد بشود؟ اروپا را ببینید چطور ارز را کنترل می‌کنند. به راحتی می‌توانید پول جابه‌جا کنید؟ این رسم و رسومات را ما در ایران راه انداخته‌ایم.

وی افزود: در تمام دنیا ارز بانک مرکزی هست که تعیین می‌کند. مگر در آمریکا کسی اجازه دارد که هر نرخی اعلام کند؟ مگر در چین که کاملاً دولتی است، چنین اجازه‌ای را می‌دهند؟ دولت و بانک مرکزی در همه جای دنیا در قیمت‌گذاری ورود می‌کنند. ما یک نابازار داریم و نمی‌توانیم اختیار ارز را به نابازار بدهیم.

رئیس کل بانک مرکزی درباره اینکه چرا نمی‌شود این نابازار را جمع کرد؟ توضیح داد: این نابازار مدام تغذیه می‌شود. ما کالاهای قاچاقی داریم که دائماً از این بازار به اصطلاح آزاد تغذیه می‌کند و تقاضا برایش ایجاد می‌شود وگرنه اصولاً همه چیز باید شفاف و در مبادی قانونی انجام شود. انتظارات تورمی ناشی از ترس و اضطراب به ایجاد تقاضا دامن می‌زند و باعث فرار سرمایه و تبدیل ارز به یک کالای سرمایه‌ای می‌شود.

وی گفت: در کشور سه تا شوک ارزی داشته‌ایم، سال ۹۰ خودم در دولت بودم. به خاطر دارم ارز حدود ۹۵۰ تومان بود. آقای کوهن به امارات رفت و به آن‌ها گفت درهم را محدود به ایران بدهید. آن موقع شروع تحریم‌ها بود. از مهر ۱۳۹۰ نرخ ارز شروع به افزایش کرد. بعد بانک مرکزی را تحریم کردند و ریال تحریم شد. در همان سال حدود ۵۴ میلیارد دلار ذخایر ارزی داشتیم. چه دلیل داشت که ارز تا سه هزار تومان هم رسید؟ درست است، با ترس ایجاد می‌شود.

فرزین ادامه داد: در بقیه دنیا هم همین تجربه‌ها را دارند. خود انگلیس کاهش ارزی شدید را به همین دلیل تجربه کرد. در سال ۹۰، نفت ۱۲۰ دلار بود و در طول ۵۰ سال گذشته هیچ سالی به اندازه سال ۹۰ تراز تجاری ما مثبت نبود، ولی با ایجاد ترس و التهاب نرخ ارز را افزایش دادند. علاوه بر این، عوامل مؤثر بر نرخ ارز دو گونه است؛ در ادبیات اقتصادی عوامل مؤثر کوتاه‌مدت بر نرخ ارز، یکی نرخ بهره است و دیگری انتظارات، اما در بلندمدت عوامل زیادی مثل نقدینگی و منابع ارزی موثرند. این را تئوری‌های اقتصادی می‌گوید که انتظارات مؤثر است. به همین علت هم تولید انتظارات منفی در کشور تأثیرات مخربی در اقتصاد ایران گذاشته.

وی اضافه کرد: نمی‌خواهم مشکلات اقتصادی ایران را نفی کنم و بگویم هیچ‌کدام وجود ندارد و همه چیز در گرو انتظارات منفی است. ما مسائل و مشکلات بسیار زیادی داریم و حتی اگر تحریم برداشته شود، این مسائل حل نمی‌شود. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ اشکالات اقتصادی ما ناشی از سیاست‌گذاری‌های غلط بود. با مدیریت کنونی اگر تحریم‌ها هم برداشته شود قطعاً به اهداف بزرگ خود در اقتصاد نمی‌رسیم.

رئیس کل بانک مرکزی درباره ذخایر ارزی کشور گفت: ذخایر ارزی ما مطمئن است و محدودیتی در ارز، اسکناس و طلا نداریم. ولی محدودیت تصنعی در افکار عمومی ایجاد می‌کنند که این کار را سخت می‌کند. مثلاً در سامانه نیما برای اینکه مصرف را مدیریت کنیم ۸۰۰ میلیون دلار ثبت سفارش تقلبی را حذف کردیم. بخشی از آن مربوط به کالایی بود که اصلاً به آن میزان در کشور احتیاج نداشتیم. با همین موضوع کلی شایعه درست کردند که به دلیل کمبود منابع ارزی به این کالاها ارز تخصیص پیدا نکرده است.

وی تاکید کرد: هم اکنون تراز تجاری ما مثبت است، یعنی ارز به اندازه کافی وجود دارد. تقریباً صادرات غیرنفتی ما به اندازه واردات است. در سال ۱۳۸۳ من مدیرکل برنامه‌ریزی وزارت بازرگانی بودم، در آن زمان تحقق ۵ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی آرزوی ما بود. صادرات غیرنفتی‌مان در اواخر سال گذشته ۴۰ میلیارد دلار را رد کرد که اتفاق بزرگی است.