به گزارش خبرنگار ایمنا، اگر تاریخ چند هزارساله ایران را ورق بزنید، می‌بینید که هر آئینی از دیرباز آداب‌ورسوم دیرینه‌ای داشته که با گذشت زمان یا کم‌رنگ شده یا از بین رفته است، مانند آداب‌ورسوم ماه مبارک رمضان.
دورهمی‌های رمضانی از دیرباز در گوشه و کنار ایران با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شد؛ وجه مشترک همه این آئین‌های رمضانی از قدیمی تا امروزی‌شان، تقویت همدلی و درک بهتر تجربه‌های معنوی از این ماه بوده است اما متأسفانه امروزه بخشی از آئین‌ها به دلیل تغییرات فرهنگی و سبک زندگی فراموش‌شده است.
ازاین‌رو خبرگزاری ایمنا در جهت معرفی و احیای این آئین‌های ارزشمند در ماه مبارک رمضان به آئین‌های فراموش‌شده یا در حال فراموشی در سه استان کشور می‌پردازد.
منصور قربانی، رئیس دفتر تخصصی هنرهای ملی و آئینی شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: فرصت سی‌روزه ماه مبارک رمضان، به‌تدریج و در طول سده‌ها، زمینه شکل‌گیری خرده‌فرهنگ‌های بسیاری را میان اقوام و ملیت‌های گوناگون موجب شده که به‌صورت آداب و سنن متنوع اینجاوآنجا خودنمایی می‌کند. هر قوم و ملتی بسته به ظرفیت روحی، علایق، توانایی‌ها، شرایط اقلیمی و گذشته تاریخی خود دست به ابداع و خلق گونه‌های فرهنگی یا هنری متنوعی زده که در چارچوب کلی «فرهنگ رمضان» قابل‌تعریف و دسته‌بندی است.
وی افزود: رسم پهلوانی که از دیرباز در شهرهای بزرگ کشورمان رواج داشته که حافظ امنیت و حفظ حریم‌ها و حرمت‌ها بوده، در همین راستا به خلق آداب و آئین خاصی مبادرت کرده که به نوبه خود قابل‌توجه است. پهلوانان افرادی بودند برخوردار از قدرت بدنی و شجاعت روحی که از فرهنگ دینی به‌ویژه صفات و فضائل مولای متقیان علی (ع) متأثر بوده و با پایبندی به‌رسم جوانمردی، مروج فرهنگ فتوت و خاکساری بوده‌اند و موفق به خلق اسطوره‌هایی همچون پوریای ولی نیز شده‌اند.
زورخانه که از آن با عنوان مسجد دوم یاد می‌شود، خاستگاه و نماد این رسم کهن و جایگاه پهلوانانی است که مربیان و مرشدانش اهتمام ویژه‌ای به آن دارند تا پیش و بیش از اشتغال به تناوری نوآموزان، آنان را مؤدب به تربیت منطبق با سلوک بزرگان مذهب بار بیاورند.
مدیر دفتر تخصصی هنرهای ملی و آئینی شهرداری اصفهان تصریح کرد: ایام ماه مبارک رمضان که با یاد و نام سرسلسله جوانمردان عالم مولا امیرالمؤمنین علی (ع) همراه است، جمعیت پهلوانان و علاقه‌مندان به راه و رسم جوانمردی به جنب‌وجوش محسوسی روی می‌آورند و هریک به طریقی می‌کوشند تا ارادت خود را به شهید این ماه نشان دهند.
یکی از رسوم تقریباً منسوخ‌شده در این ایام «ترنا بازی» است که در شب‌های ماه رمضان تا سحر برقرار بوده و ضمن آن به ذکر فضائل امیرالمؤمنین (ع) و صله‌رحم و دیدوبازدید می‌پرداختند و با آئین فتوت و ریشه‌های فرهنگی آن بیشتر آشنا می‌شدند.
وی ادامه داد: سیدابوالفضل کاظمی یکی از مطلعان از این رسم دیرین در شهر اصفهان می‌گوید: «عشق علی (ع) در مردم ما رخنه کرده و هر روز بیشتر می‌شود. افرادی هم که شهید شدند همه در این مسیر بودند. در شب‌های ماه رمضان هر کس به‌قدر درک خود از این ماه بهره می‌برد. آن‌وقت‌ها با سینه زدن خیلی رفیق نبودند. سینه زدن مثل در زدن است، انگار در خانه اهل‌بیت را زده‌ای. آمدم در می‌زنم این خانه را / تا ببینم روی صاحب‌خانه را / خلاصه آن سال‌ها در شب‌های ماه رمضان این عشق برقرار بود.»
قربانی گفت: وی در ادامه و در ارتباط با ترنا بازی و دلیل برگزاری آن در قهوه‌خانه‌ها می‌افزاید: «مسجد جای عبادت بود، حسینیه هم جای ذکر اباعبدالله، گود زورخانه هم که حکم مسجد دوم را دارد و همه‌چیزش معنا و مفهوم خودش رادار است، بنابراین می‌ماند قهوه‌خانه‌های شلوغ و پررفت و آمد شهر تا در این شب‌ها محل گعده اهل‌دل و ترنا بازی باشد.»
وی اضافه کرد: ترنا بازی جنبه معنوی‌اش بیشتر از جنبه بازی و سرگرمی‌اش بود و رسمی بود که تا همین چند وقت پیش رواج داشت. ریشه این بازی را برخی از همدان گفته‌اند، بعضی هم می‌گویند از مشهد آمده، حرف‌ها متفاوت است. من حدود ۵۰ سال شاهد ترنا بازی در تهران بوده‌ام که اغلب در قهوه‌خانه‌های شلوغ آن موقع همانند؛ خرابات احمد مورچه، قهوه‌خانه شعبون‌خان برگزار می‌شد.
نحوه اجرای ترنا بازی
مدیر دفتر تخصصی هنرهای ملی و آئینی شهرداری اصفهان اظهار کرد: در این بازی یک نفر کارگزار است و از هر محله چند نفر آدم موجه می‌آمدند. هر گروه دارای یک بزرگ‌تر است، یک نفر پول‌خرج‌کن و یک نفر هم غزل‌خوان است که نوبتی وارد گود می‌شوند. در شروع بازی به یک پیشکسوت «پیش» می‌دادند یعنی بیا و میدان‌داری کن. بعد قاب می‌انداختند، اگر شاه می‌آمد آنکه شاه آورده بود میدان‌دارشده و همه به یاد شاه کربلا صلوات می‌فرستادند. بعد شاه، یک وزیر انتخاب می‌کرد و وزیر جولان می‌داد و با شالی که به آن «ترنا» می‌گفتند به دستور شاه با آن می‌زد.
وی با بیان اینکه جنبه آموزشی این بازی داستان‌های سازنده از مثنوی یا شاهنامه، یا تاریخ انبیا و اهل‌بیت (ع) بود که با صلوات مکرر همراه می‌شد، افزود: در پایان یک نفر از آن گروه غزلی از بر می‌خواند و ادامه بازی را به گروه دیگری از یک محله دیگر واگذار می‌کرد. آن ایام غزل‌خوان‌های مشهوری بودند که در این محافل حضور می‌یافتند و یکی از جاذبه‌های این‌گونه مجالس بودند. دست‌آخر آن‌هایی که وسعی داشتند مبلغی را به دخل قهوه‌چی می‌ریختند تا او هم از این محفل بهره‌ای ببرد و چیزی نصیبش شود.
قربانی ادامه داد: همچنین گاهی برای ایتام و فقرا و بیوه‌زنان نیز مبالغی جمع‌آوری می‌شد. سید ابوالفضل کاظمی ترنا بازی را موجب صله‌رحم و در راستای این تعلیم دینی می‌داند و می‌افزاید: «ترنا بازی صله‌رحم و دیدوبازدید هم بود، چون از محلات مختلف در این شب‌ها دورهم جمع می‌شدند و از حال‌وروز یکدیگر باخبر می‌شدند.» تُرنا بازی که تا چندی پیش در ایران رواج عمومی داشت، در فرهنگ و ادبیات فارسی به بازی «میر و وزیر» و «شاه و وزیر» هم شهرت دارد.
نظر شما