حکایت «آب»

به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه بسیاری از شهرهای بزرگ جهان در معرض خطر بحران آب قرار دارند، بحرانی که با فشار آوردن روی منابع آب شیرین اعم از سفره‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی، با وجود ضعف مدیریتی در این بخش در بسیاری از نقاط دنیا به اکوسیستم‌ها آسیب می‌زند.

این موضوع منجر به بحران آب‌منطقه‌ای می‌شود و ثبات منطقه‌ای و رشد اقتصادی آینده را تهدید می‌کند، تاجایی‌که پیش‌بینی شده که افزایش استرس آبی طی دهه‌های آینده، احتمال مهاجرت اجباری را افزایش دهد و موجب ایجاد سایر موارد اضطراری انسانی شود.

علاوه بر این، مسئله در دسترس بودن آب تنها یک مشکل انسانی نیست؛ بهره‌گیری‌های انسانی از دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و جویبارها می‌تواند به طور چشمگیری به اکوسیستم‌ها و فرایندهای طبیعی نیازمند به آب آسیب برساند.

براساس تحقیقات، روز جهانی آب در ابتدا قطعنامه‌ای بود که سال ۱۹۹۲ در کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد محیط‌زیست و توسعه در «ریودوژانیرو» به تصویب رسید و مطابق آن از سال ۱۹۹۳، هر ساله بیست‌ودوم مارس (دوم فروردین‌ماه) به عنوان «روز جهانی آب» گرامی داشته می‌شود که هدف آن، افزایش آگاهی درباره مسائل جهانی مرتبط با آن است.

تمرکز این روز بر اطمینان از دسترسی جوامع سراسر جهان به منابع پاک آب قرار دارد که وب‌سایت سازمان ملل متحد، هدف اصلی از آن را «حمایت از دستیابی به ششمین هدف توسعه پایدار (SDG۶)» یعنی «تضمین در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و فاضلاب برای همه» تا سال ۲۰۳۰ می‌داند.

این هدف همه جنبه‌های چرخه آب و سیستم‌های بهداشتی را پوشش می‌دهد و برای دستیابی به آن‌ها در راستای کمک به پیشرفت طیفی از دیگر اهداف توسعه پایدار، به‌ویژه در بخش‌های بهداشت، آموزش، اقتصاد و محیط‌زیست طراحی شده است.

از نظر محققان و صاحب‌نظران در سال ۲۰۱۰، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، صراحتاً حق بشر برای آب و فاضلاب را به رسمیت شناخت که مطابق با آن، هر کسی حق دارد از آب کافی، مستمر، سالم، قابل قبول، در دسترس فیزیکی و مقرون به صرفه برای استفاده شخصی و خانگی برخوردار باشد.

با این حال واقعیت غم‌انگیز موجود حاکی از آن است که بیش از میلیاردها نفر در کشورهای مواجه با تنش‌های آبی زندگی می‌کنند که انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک، وضعیت حاضر در مناطقی که تحت تأثیر تغییرات آب‌وهوایی و رشد جمعیت قرار دارند، بسیار تشدید شود.

براساس آخرین برآوردهای سال ۲۰۲۰، از هر ۱۰ نفر در سراسر جهان، سه نفر امکان شست‌وشوی دست‌های خود را با آب و صابون در طول همه‌گیری کووید -۱۹ نداشته‌اند و حدوداً از هر چهار نفر، یک نفر فاقد آب آشامیدنی ایمن و نیمی از جهان فاقد دسترسی به سرویس بهداشتی تمیز بودند.

از نظر کارشناسان محیط‌زیستی با افزایش جمعیت جهان، نیاز فزاینده‌ای برای ایجاد تعادل بین تمام تقاضاهای تجاری رقابتی در مورد منابع آب شکل گرفته است. از سوی دیگر، جوامع مختلف دنیا برای رفع نیازهای خود حتی در سطح روزانه، دسترسی کافی به این عنصر گران‌بها ندارند؛ حال آنکه برای مسائلی همچون کاهش بار جهانی بیماری‌ها و بهبود سلامت جوامع، آموزش، بهره‌وری اقتصادی و مواردی از این قبیل که هر روز میان این جمعیت روزافزون بیشتر می‌شود، آب، سیستم‌های بهداشتی و سایر بخش‌های جوامع باید در کنار هم عمل کنند.

بنا به گفته کارشناسان، تکامل انسان و پیشرفت روزافزون فعالیت‌های بشری با کاهش شدید میزان آب‌های شیرین سطحی و پایین آمدن کیفیت آن، همچنین افزایش آلودگی آب‌ها و هوا همراه بوده و معیشت میلیاردها انسان و سایر جانداران کره زمین را تحت تأثیر قرار داده است.

بدین‌ترتیب امکان اختصاص صرف آب‌های زیرزمینی غنی به مصارف خانگی توسط جمعیت جهانی که به‌طورعمده برای همین منظور در نظر گرفته شده است، بیش از این وجود ندارد. آب‌های زیرزمینی که تقریباً ۹۹ درصد از کل آب شیرین مایع روی زمین را تشکیل می‌دهد، فراهم‌آورنده بخش عمده‌ای از مزایا و فرصت‌ها برای جوامع هستند و درحال‌حاضر بیش‌از اندازه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

بنابراین روز جهانی آب در وهله نخست بر دسترسی به آب تمیز و بهداشت کافی برای همگان متمرکز است؛ اما به کل مسائل مرتبط با آب که در ابعاد گسترده‌تر جوامع جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند نیز می‌پردازد.

این روز، هر سال جنبه خاصی از آب شیرین را مورد توجه خاص خود قرار می‌دهد که توسط اعضای سازمان ملل متحد و بخش‌های مربوط به آب، هر سال برای روز جهانی آب در دو یا سه سال آینده پیشنهاد داده می‌شود و تعیین‌کننده موضوع تمرکز گزارش سالانه توسعه جهانی آب نیز است.

نمایندگی‌های مختلف سازمان ملل متحد هر سال در روز جهانی آب سعی دارند با استفاده از شیوه‌های گوناگون و هماهنگ با فعالیت‌های بین‌المللی، همچنین سازماندهی فعالیت‌های تبلیغاتی برای پرداختن به مسائل مربوط به بحران آب، کل مردم جهان را در هر جایگاه و موقعیتی که قرار دارند به مدیریت صحیح و پایدار آب سوق دهند.

در همین راستا، سازمان ملل همه ساله از ۲۲ تا ۲۴ مارس اقدام به برگزاری کنفرانس آب می‌کند؛ برگزاری این کنفرانس فرصتی است که تنها یک بار در هر نسل با هدف متحدسازی جهان برای حل بحران آب و فاضلاب رخ می‌دهد. به همین منظور دولت‌های ملی و ذی‌نفعان از همه سطوح جامعه برای تعهد به انجام کار گرد هم می‌آیند.

براساس تحقیقات به پیشنهاد مرکز بین‌المللی ارزیابی منابع آب زیرزمینی (IGRAC)، برای روز جهانی آب در سال ۲۰۲۲ موضوع «آب‌های زیرزمینی؛ مرئی کردن نامرئی‌ها» تعیین شد که تمرکز آن بر اهمیت توجه به مخازن در حال خشک شدن سفره‌های زیرزمینی و عواقب جدی این بحران برای مردم سراسر جهان بود؛ چراکه تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی ازجمله رشد جمعیت و پیشرفت‌های اقتصادی باعث افزایش فشار بر منابع آب زیرزمینی، کاهش چشمگیر سطح آن‌ها و مشکلات آلودگی می‌شود، با این حال دور از چشم بودن این منابع سبب می‌شود که هیچ‌کس متوجه این تغییرات نباشد. بنابراین شعار روز جهانی آب در سال ۲۰۲۳ از سوی سازمان ملل «شتاب در تغییر برای حل بحران آب» تعیین و اعلام شد.

شتاب در تغییر برای حل بحران آب

محمد جوانبخت، معاون آب و آبفای وزیر نیرو به مناسبت انتخاب شعار «شتاب در تغییر برای حل بحران آب» برای روز جهانی آب امسال (دوم فروردین) نوشت: جهان، با خطر جدی و خشن خشکسالی مواجه است؛ خطری که دیر یا زود دامن تمام ساکنان این کره خاکی را خواهد گرفت. بحران خشکسالی همواره این سیاره را تهدید می‌کند. نام‌گذاری بیست‌ودوم مارس (دوم فروردین) به عنوان روز جهانی آب تلاشی برای جلب توجه همگان برای عبور از این بحران است.

سازمان ملل هر سال شعاری را برای این روز انتخاب و از بیست‌ودوم تا بیست‌وچهارم مارس کنفرانس آب را در یکی از شهرهای جهان برگزار می‌کند. امسال شعار روز جهانی آب، «شتاب در تغییر برای حل بحران آب» است که حاوی پیام بسیار مهمی است. "شتاب" گویای ضرورت سرعت بخشیدن به رفع بحران آب است.

به موازات گذر بی‌امان زمان، بر تعداد اهالی کره زمین نیز افزوده می‌شود و مصرف‌کنندگان منابع محدود آبی روز به روز بیشتر می‌شوند. اندیشمندان جهان و سیاست‌گذاران کشورها برای نجات جهانیان از کم آبی باید سریع‌تر اندیشه و اقدام کنند و تمام ساکنان زمین نیز برای حفاظت و صیانت از این منبع بی جایگزین به فراخور توان خود، اقدامات لازم را انجام دهند.

اختلال و سوءمدیریت در سراسر چرخه آب، باعث تضعیف پیشرفت در همه مسائل مهم جهانی، از سلامت تا گرسنگی، برابری تا اشتغال‌آفرینی، آموزش و پرورش تا صنعت، بلایا تا صلح می‌شود. در حال حاضر در سراسر جهان، میلیاردها نفر و تعداد بی‌شماری از مدارس، مشاغل، مراکز بهداشتی، مزارع و کارخانه‌ها به دلیل اینکه حقوق انسانی آن‌ها در مورد آب و فاضلاب هنوز برآورده نشده است، ضعیف نگه داشته شده‌اند. باید تغییرات را تسریع و فراتر از "اقدامات معمول" حرکت کنیم. کاری که سال‌ها است در کشور آغاز شده و ایران را از حیث دسترسی عادلانه به آب سالم و بهداشتی در شمار کشورهای موفق جهان قرار داده است.

بنا به برآوردهای بین‌المللی کشورهای در حال توسعه باید به‌طورمتوسط چهار برابر سریع‌تر از وضع کنونی کار کنند تا بتوانند در مدار توسعه‌یافتگی قرار بگیرند. اما این وضعیتی نیست که دولت‌ها بتوانند به تنهایی آن را حل و فصل کنند. محدودیت منابع آب همه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین تمام ما باید در این زمینه کاری انجام دهیم.

کشور ما در کمربند بیابانی و نیمه‌بیابانی کره زمین قرار دارد؛ از ویژگی‌های این منطقه محدودیت منابع آب سطحی، تبخیر بالا، وابستگی به منابع آب زیرزمینی و نیز بارندگی کم است، به طوری که میانگین بارندگی در کشور تقریباً یک‌سوم میانگین جهانی است. همچنین این میزان از بارندگی نیز توزیع یکسانی در سراسر کشور نداشته و در برخی مناطق بسیار کمتر از این مقدار است. لازم به ذکر است که طی سالیان اخیر، مسئله گرمایش جهانی و تغییر اقلیم نیز بر گسترش تنش‌های آبی در ایران افزوده است.

همچنین به دلیل نبود توجه کافی به ارزش این منابع، در جای‌جای کشور شاهد آلوده شدن همین منابع اندک توسط فاضلاب‌های صنعتی، زه آب‌های کشاورزی و نیز ورود فاضلاب‌های شهری به آب‌های سطحی هستیم. از طرف دیگر، به دنبال استحصال بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کاهش مقدار آن‌ها، روزبه‌روز شاهد بالا رفتن غلظت املاح و شور شدن این منابع ارزشمند هستیم.

این مسائل حکایت از آن دارد که بیان ارزش این منبع حیاتی برای همه، کاملاً ضروری است، زیرا زمانی یک منبع برای ما مهم است و حفاظت و مراقبت از آن را در عمل دنبال می‌کنیم که برای آن، ارزش حقیقی قائل باشیم. ارزش آب را بدانیم و برای صیانت از این منبع حیات، تلاشی مضاعف و شتابان پیشه کنیم تا ایرانی آباد، شاد و پایدار را برای آیندگان به ارمغان گذاریم.

صددرصد مساحت اصفهان درگیر خشکسالی شده است

براساس این پیوند، منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان پیش‌تر در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه طی نبود بارندگی‌ها در سال‌های گذشته، صددرصد مساحت استان درگیر خشکسالی شده است و با شدیدترین شرایط کم‌آبی در این مدت مواجه بودیم، می‌گوید: طی ماه‌های گذشته بسیاری از درختان کهن نوار سبز حاشیه زاینده‌رود و ۱۶ هزار هکتار از باغات استان اصفهان، به‌دلیل خشکسالی و کمبود منابع آبی تحت‌تأثیر تنش آبی و خشکی قرار گرفته‌اند.

وی درباره آثار خشکی زاینده‌رود بر باغات و فضای سبز استان، اظهار می‌کند: بسیاری از درختان کهن ۷۰ تا ۸۰ سال در حاشیه زاینده‌رود که ریشه آن‌ها در خاک اطراف رودخانه بوده است، اکنون در نبودِ جریان آب بر بستر رودخانه با تنش‌های آبی مواجه هستند و اکثر کشاورزان هم موفق به برداشت محصول باغات خود نشده‌اند و آب‌رسانی تنها با تانکر انجام می‌شود.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان ادامه می‌دهد: با وجود آب‌رسانی با تانکر، اما با نبود آب کافی و کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی بسیاری از درختان ریشه‌دار اصفهان دچار تنش خشکی می‌شوند؛ به‌طوری‌که در تابستان امسال غیر از خشکسالی باغات شاهد خزان فضای سبز هستیم. کم‌بارشی، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی، خشکی قنوات و چاه‌ها و افت سطح آب‌های زیرزمینی منجر به این پدیده شده است.

وی در رابطه با اینکه ۳۲ درصد مساحت استان به علت اقلیم خشک و نیمه‌خشک و شرایط کم بارش، جزو مناطق کویری و بیابانی است، می‌افزاید: کانون‌های فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران‌وبیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید می‌کند.

شیشه‌فروش با بیان اینکه در استان شاهد آب و هوای بیابانی هستیم که مناطق خوروبیابانک، انارک و شمال اردستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اضافه می‌کند: در قسمت‌هایی از استان، آب و هوای نیمه‌بیابانی داریم که شهرستان اصفهان و مناطق مرکزی را تحت پوشش قرار می‌دهد و از ویژگی‌های آن خشکی هوا و کمی باران است.

وی درباره بارگذاری‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از حوزه زاینده‌رود، خاطرنشان می‌کند: بخشی از برداشت مرتبط با دیگر استان‌ها است که وزارت نیرو برای رسیدگی و پیگیری این بارگذاری‌ها و برداشت‌ها فردی را به عنوان مسئول حوزه آبریز زاینده‌رود تعیین کرده است که اکنون با خشکسالی‌ها و کم‌آبی در استان اصفهان خواستاریم نسبت به بهره‌برداری‌ها در تمام استان‌ها، به صورت ویژه اقدامات اساسی و مهم برای احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی اجرایی شود.

فرونشست زمین و خشکسالی دو خطر مهم محیط زیستی

حسین اکبری، معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان پیش‌تر در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، فرونشست زمین به ویژه در استان اصفهان را یکی دیگر از چالش‌های محیط زیستی می‌داند و می‌گوید: برداشت بی‌رویه از آب و خشکسالی باعث فرونشست زمین شده است. تغییرات اقلیمی و خشکسالی که به دنبال آن مرگ‌ومیر، مهاجرت، ورود حیوانات به مناطق ناامن و کشاورزی، سوءتغذیه و شیوع بیماری‌ها در حیات وحش را به دنبال دارد و همه اینها از جمله چالش‌های مهمی است که با آن روبه‌رو هستیم.

وی خشک شدن رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی را از مسائل مهم محیط زیستی استان اصفهان می‌داند و اظهار می‌کند: رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به‌طورمیانگین پذیرای هزاران پرنده مختلف بوده است که در ۲۰ سال اخیر بارگذاری بیش از حد ظرفیت زاینده رود در زمینه کشاورزی، صنعتی و انتقال بین حوزه‌ای و شرب باعث شده تا این رودخانه و تالاب گاوخونی با قدمت ۱۰ هزار ساله خشک شود اما احیای تالاب گاوخونی به تدریج قابلیت اجرا دارد و با کمک همه دستگاه‌های اجرایی تأیید شده و در حال انجام است و احیای این تالاب در بازه هشت ساله محقق خواهد شد.

سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با اشاره به راهکار رفع چالش‌های محیط زیستی، تصریح می‌کند: حفظ محیط زیست رسالتی فرا ملی و جهانی است، چرا که همه باید برای حفظ محیط زیست و رفع مشکلات تلاش کنند، همچنین تلاش برای رفع چالش‌های محیط زیستی برابر با تلاش برای حفظ حیات انسان و زمین خواهد بود، رسانه‌ها و مردم باید به بهبود وضعیت محیط زیست کمک کنند.