به گزارش خبرنگار ایمنا، توسعه فیزیکی شهرها از پایان دوران جابه‌جایی بشر و آغاز سکونت و کشاورزی آن آغاز شد. در حقیقت انسان با ساکن شدن در منطقه و مکانی امن، منجر به ایجاد فضایی گسترده شد، چراکه با تولید مثل و به‌دنبال آن افزایش جمعیت، این مکان دیگر برای ادامه زندگی کافی نبود و بشر برای حفظ بقا و داشتن امکانات کافی برای سکونت، کشاورزی و تأمین نیازهای روزانه خود به فضایی بیشتر نیاز داشت از این رو خانه‌ها، زمین‌ها و پس از آن به تدریج به تعداد شهرها اضافه شد و طی زمان گسترش یافت.
افزایش جمعیت در شهرها پس از انقلاب صنعتی صورت منفی خود را نمایان کرد؛ در واقع می‌توان گفت که عرصه شهرها قبل از این دوران، در فضایی محدود ایجاد و این روند بعد از مدت‌ها منجر به فرسایش بیش از حد نواحی مرکزی شهری از لحاظ کالبدی شده است و توسعه فیزیکی خود را در قالب فعالیت‌های انسانی یا کاربری زمین‌ها در شهرها نمایان می‌کند.
انجام هرگونه عملیات یا اصلاح و تغییر در زمین توسط انسان برای ایجاد محیطی قابل زیست و راحت است، از این رو توسعه فیزیکی شهر، فرایندی پویا و مداوم است که طی آن محدوده‌های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن به لحاظ کمی و کیفی افزایش یافته و اگر این روند سریع و بی‌برنامه باشد، سامانه‌های شهری را با مشکلات زیادی مواجه خواهد کرد.
شهرها اغلب در تضاد با معیارهای زیست‌محیطی حرکت کرده‌اند و در ایجاد و گسترش اجتماعات حاشیه‌نشین، بی‌ثباتی اجتماعی و مشکلات بهداشتی نقش اساسی دارند، از همه مهم‌تر اینکه این فرایند با کابوس گرمایش زمین نیز پیوند خورده است. این افزایش روزافزون جمعیت شهرنشین و در پی آن رشد کالبدی و فضایی شهرها در کشور، توجه به چگونگی کنترل گسترش شهرها و گام برداشتن در راستای توسعه پایدار به‌منظور ایجاد شهر سالم را ضروری ساخته است.
توسعه نامتجانس شهرها و تخریب اکوسیستم‌های طبیعی
علی شمس‌الدینی، دانشیار معماری و شهرسازی با اشاره به افزایش روز افزون جمعیت و گسترش شهرنشینی اظهار می‌کند: به‌دنبال توسعه شهرها، پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی بروز می‌کند که در پی آن واکنش‌های گسترده طرفداران زندگی سالم به‌دور از آلودگی و سلامت جامعه انسانی و محیط را داشته است.
وی با بیان اینکه یک شهر سالم باید بتواند بین تمام نیازهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی خود تعادل برقرار کند، می‌افزاید: توسعه بی‌رویه شهرها در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، مشکلات فراوانی را به‌وجود آورده که یکی از این آن‌ها، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و بدون در نظر گرفتن استانداردها و بی‌توجهی به محیط‌زیست شهری است.
این دانشیار معماری و شهرسازی تصریح می‌کند: یک شهر موفق باید بتواند دغدغه‌های شهروندان را در فراروی هر برنامه‌ریزی در نظر گیرد و از امکانات طبیعی، محیطی و استعداد ساکنان خود، آگاه بوده و بر اساس آن‌ها به استقبال یک آینده مطمئن برود.
وی ادامه می‌دهد: شهر مجموعه تجسم و تبلور فضایی ایفای نقش‌های اساسی انسان در محیط جغرافیایی است که به تناسب امکانات، استعدادها، بضاعت فرهنگی و ذوق و سلیقه‌های فردی شکل می‌گیرد و توسعه می‌پذیرد.
شمس‌الدینی می‌گوید: شکل‌گیری و تغییرات ظاهری بافت شهری و رشد و توسعه آن در تبعیت از مجموعه عوامل مکانیزم‌های تصمیم‌گیری، سیاست شهری، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی انسان صورت خواهد گرفت و شکل‌گیری جدید در راستای عوامل فوق تحقق خواهد یافت.
وی توسعه فیزیکی ناموزون شهرها را بیشتر به سیاست‌های اداری روستا و شهر وابسته می‌داند و می‌گوید: روند بورس‌بازی، معاملات اقماری زمین نیز از عوامل اصلی در توسعه فیزیکی ناموزون شهرها محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه معتقد است، تحلیل و ارزیابی تناسب زمین برای توسعه کالبدی شهرها یکی از نگرانی‌های اصلی جغرافیدانان و برنامه‌ریزان شهری است؛ در شرایطی که در اغلب شهرها توسعه کالبدی روندی سریع و فزاینده دارد، شناخت و مکان‌یابی اراضی مناسب برای توسعه کالبدی شهرها بسیار ضروری است.
وی با اشاره به اینکه مناطق طبیعی و روستایی در حاشیه شهرها به‌عنوان ماده خام توسعه شهری مورد استفاده قرار می‌گیرند، خاطرنشان می‌کند: جایی که توسعه کاربری‌ها منجر به تحلیل زمین‌های مرغوب و از بین‌رفتن اکوسیستم‌های حساس می‌شود و محیط طبیعی و مصنوعی را دچار بحران می‌کند.
شمس‌الدینی ادامه می‌دهد: برای کنترل و هدایت چنین توسعه‌هایی مشخص کردن جهت‌های مطلوب توسعه، مکان‌های صحیح زمین و اعمال سیاست‌های حفاظت طبیعی در راستای اهداف اجتماعی و اقتصادی، نیاز به برنامه‌ریزی توسعه زمین‌های شهری دارد.
وی با اشاره به توسعه نامتجانس شهرها تاکید می‌کند: در این حالت با تراکم بیش از اندازه جمعیت، تمرکز فعالیت‌ها و فراوانی ساخت‌وسازها، رشد و گسترش فیزیکی بی‌رویه کانون‌های شهری و تخریب اکوسیستم‌های طبیعی مواجه هستیم.
شهر سالم نوعی نتیجه و محصول نیست!
پریا کیانی، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با اشاره به الگوی توسعه فیزیکی شهر، اظهار می‌کند: این توسعه به‌دلیل تأثیر بالایی که در شکل‌دهی نظام استقرار خدمات و استخوان‌بندی شهر ایفا می‌کند، می‌تواند مبنای مناسبی برای ایجاد و توسعه مطلوب به‌شمار آید؛ در واقع با ارائه چارچوب مناسب طراحی فیزیکی شهر می‌توان از آثار توسعه نامناسب شهری کم کرد.
وی می‌افزاید: افزایش کمی و کیفی کاربری‌ها و فضاهای کالبدی یک شهر در ابعاد افقی و عمودی که در طول زمان انجام می‌گیرد را می‌توان توسعه فیزیکی تلقی کرد.
این کارشناس با بیان اینکه توسعه فیزیکی یا کالبدی یک شهر نمی‌تواند بد یا خوب و بی نقص باشد، تصریح می‌کند: نمی‌توان مانع توسعه شهرها شد، چراکه شهر نیز همچون موجودات زنده، به‌وجود می‌آید، رشد می‌کند و بزرگ می‌شود، عوامل مهمی نظیر رشد جمعیت و مهاجرت به شهر، این توسعه فیزیکی را سریع می‌کند.
کیانی با اشاره به اینکه نرخ رشد جمعیت شهری چهار برابر جمعیت روستایی است، خاطرنشان می‌کند: ایران نیز این روند شتابان شهرنشینی و توسعه شهرها را از جهت توسعه فیزیکی و جمعیتی طی چند دهه اخیر داشته است.
وی با بیان اینکه ایده یا جنبش «شهر سالم» از کشور کانادا آغاز شد، می‌گوید: این جنبش در آغاز اهداف زیست‌محیطی و بهبود وضعیت بهداشتی شهرها و سکونت‌گاه‌های انسانی را مدنظر داشت، اما به‌مرور اهدافی فراتر از مسائل بهداشتی شهرها را دنبال‌کرد.
این کارشناس معتقد است، در ایده شهر سالم، شهر موجودی زنده است که رشد می‌کند و متحول می‌شود، لذا شهر سالم نوعی نتیجه و محصول نیست، بلکه نوعی جهت‌گیری و فرایند است و حرکت تکاملی دارد؛ در این ایده بر این نکته تأکید می‌شود که انسان و شهر زیر مجموعه‌هایی از طبیعت هستند که نمی‌توان آن‌ها را از هم منفصل کرد.
کیانی می‌گوید: یک شهر سالم و شهرنشینی متعادل بدون همکاری، هماهنگی و تعامل همه عناصر اعم از مردم (شهروندان)، دولت و نظام برنامه‌ریزی کشور، شهرداری‌ها و سایر نهادهای شهری مانند شورای اسلامی شهرها و حتی سازمان‌های غیر دولتی (NGO) ممکن نخواهد بود.
نظر شما