به گزارش خبرنگار ایمنا، منظومه شمسی به‌عنوان محل زندگی بشر، از اهمیت بسیاری برخوردار است و پژوهشگران همواره به‌دنبال بررسی شرایط و ویژگی‌های آن هستند. با این حال منظومه شمسی همواره دارای رازها و مشخصات بسیاری است و سازمان‌های فضایی برای بررسی این مشخصات، پروژه‌های مختلفی را در نظر گرفته‌اند.
یکی از کاوشگرانی که در زمینه شناسایی و بررسی شرایط منظومه شمسی به فضا ارسال شده IBEX نام دارد. این فضاپیما برخلاف انتظارهای بشر بیش از ۱۵ سال در حال فعالیت است و همواره نقش مؤثری در شناخت منظومه‌شمسی داشته است. برای شناخت بیشتر کاوشگر IBEX و بررسی اهداف و دستاوردهای آن با محسن منتظری، ستاره‌شناس و مخترع فناوری‌های حوزه نجوم گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
کاوشگر IBEX چیست؟
IBEX یکی از کاوشگرهای سازمان فضایی ناسا است که اندازه‌ای در حدود تایر اتومبیل‌های سنگین دارد. IBEX 15 سال گذشته به فضا پرتاب شده و در حال حاضر در لایه بیرونی جو زمین در حال فعالیت است. این کاوشگر وظیفه دارد که در زمینه شناخت مرز منظومه‌شمسی فعالیت کند و منطقه‌ای که تحت عنوان هلیوسفر شناخته می‌شود را مورد مطالعه قرار دهد.
کاوشگر IBEX بر چه اساس نام‌گذاری شده است؟
اصطلاح IBEX با توجه به ناحیه‌ای که مورد مطالعه و بررسی این کاوشگر قرار می‌گیرد، انتخاب شده و حروف مختصر انبوه فشرده‌ای از ذرات است. محدوده فعالیت IBEX ناحیه هلیوسفر است و این موضوع نیز دلیل دیگری برای نام‌گذاری این کاوشگر محسوب می‌شود.
عملکرد IBEX طی دوران مأموریت خود چگونه بود؟
IBEX زمانی که در جو زمین قرار گرفت خورشید را مورد مطالعه قرار داد و لایه هلیوسفر را بررسی کرد. نکته حائز اهمیت پیرامون این کاوشگر مقدار زمانی است که فعالیت کرد؛ درواقع IBEX قرار بود تنها پنج سال فعالیت کند و طی این دوره تقریباً هر شش ماه یک بار تصاویر خود را از کیهان به پایگاه‌های زمینی ارسال می‌کرد و با استفاده از داده‌های آن ساختار کلی کیهان از فضایی فراتر از جو مورد مطالعه قرار می‌گرفت.
با این وجود کاوشگر IBEX برخلاف انتظار بشر ۱۰ سال بیشتر از مقدار تعیین شده به فعالیت خود ادامه داد، این کاوشگر قرار بود تا پایان سال ۲۰۱۲ فعالیت کند سپس متوقف شود، اما بر خلاف انتظار تا کنون در حال فعالیت است.
منطقه «هلیوسفر» کجاست؟
هلیوسفر محدوده‌ای است که مرز منظومه شمسی را تعیین می‌کند؛ درواقع زمانی که بادهای خورشیدی از طریق طوفان‌های ستاره وارد محیط منظومه می‌شوند با سرعت و شدت بسیار زیادی تلاش می‌کنند که از منظومه شمسی خارج شوند، اما در اواخر منظومه‌شمسی در ناحیه هلیوسفر متوقف می‌شوند.
یکی دیگر از نام‌های این محدوده از منظومه شمسی، منطقه «پوش خورشیدی» است و با توجه به ویژگی‌های به‌خصوص این ناحیه، نام هلیوسفر برای آن انتخاب شده است. به طور کلی منظومه شمسی دارای نواحی متفاوتی است که یکی از آن‌ها هلیوسفر است؛ این نواحی به دلیل وجود عناصر خاص و ویژگی‌های ویژه تحت این عنوان شناخته شده و عملاً مرز منظومه شمسی را مشخص می‌کند.
مطالعه لایه هلیوسفر چه اهمیتی دارد؟
درواقع پژوهشگران قصد دارند با مطالعه پیرامون هلیوسفر مرز منظومه‌شمسی را بهتر بشناسند. هدف اصلی از بررسی این ناحیه از منظومه شمسی این است که دلیل شکل‌گیری آن را شناسایی کرده و مشخص کنند که چه عاملی در این ناحیه منجر به کاهش سرعت و توقف بادهای خورشیدی می‌شود.
هلیوسفر چه ویژگی‌هایی دارد؟
به‌طورکلی ناحیه هلیوسفر عملکرد حائز اهمیتی دارد. زمانی که خورشید به همراه تمام منظومه شمسی در مرکز کهکشان راه‌شیری حرکت می‌کند با اتم‌ها و ابرهای میان‌ستاره‌ای بسیاری برخورد دارد و عملاً وارد فضاهایی می‌شود که چگالی متفاوتی دارند، اما لایه هلیوسفر همواره در مقابل گازهای هلیم و هیدروژن مقاومت کرده و در هر شرایط ضخامتش تغییر می‌کند؛ درواقع این ناحیه انعطاف‌پذیر است.
این ویژگی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، زیرا هلیوسفر که لایه‌ای بیضی شکل اطراف منظومه شمسی است مانند محافظی برای این منطقه عمل می‌کند. هلیوسفر خاصیت مغناطیسی دارد و باردار است؛ این لایه همواره دور ستاره اصلی منظومه در حال حرکت است و رازهای بسیار زیادی را در خود جای داده که با تلسکوپ‌های زمینی قابل بررسی نیست.
آیا درحال‌حاضر فعالیت IBEX پایان یافته است؟
خیر، درواقع کاوشگر IBEX طی چند هفته گذشته با نقص فنی مواجه شد و دیگر فرمان نمی‌گرفت، به همین دلیل سازمان فضایی ناسا کاوشگر را ریست کرد و خوشبختانه طی چند روز گذشته IBEX دوباره فعال شد. این مسئله منجر به افزایش شهرت کاوشگر IBEX شده است، زیرا این کاوشگر عملاً از مرگ نجات پیدا کرد.
درحال‌حاضر IBEX چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
کاوشگر IBEX قرار است در تحقیقات بعدی خود پیرامون فضای میان‌ستاره‌ای فعالیت کند. درواقع این کاوشگر قصد دارد که خواص فضای میان ستاره‌ای را شناسایی، چگالی آن را بررسی، مواد تشکیل‌دهنده آن را تشخیص و شرایط خورشید را در نقاط مختلف این ناحیه از کیهان را بررسی کند. علاوه بر این موارد ممکن است IBEX بتواند به ماده تاریک نیز در فضای میان‌ستاره‌ای دست پیدا کند.
نظر شما