رویکرد قرن بیستمی «خودت انجام بده» در طراحی شهرهای امروز

به گزارش سرویس ترجمه ایمنا، رویکردی تحت عنوان «خودت انجام بده» در نیمه اول قرن بیستم میان شهرنشینان بسیاری از نقاط دنیا، به‌ویژه کشورهای اروپایی شکل گرفت که بر مبنای آن، مردم با دقت بیشتر به محیط اطراف سکونت خود می‌کوشیدند بدون نیاز به حمایت از سوی مدیران محلی و دولت‌ها به اعمال تغییراتی مثبت بپردازند و از این طریق، کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند. این استراتژی پس از ظهور در مدت‌زمانی بسیار کوتاه به محبوبیت بسیار بالایی در میان مردم جهان دست یافت، چراکه این قابلیت را برای آن‌ها به‌وجود می‌آورد تا با صرف کمترین هزینه، چالش‌های مربوط به محل سکونت خود را برطرف کنند و آن‌گونه که خود مایل هستند به طراحی فضاهای اطراف بپردازند.

اگرچه رویکرد «خودت انجام بده» به تدریج در میان مردم جهان اهمیت خود را از دست داد، با این حال به نظر می‌رسد که امروزه به شکل و عنوانی مدرن، یعنی «شهرسازی تاکتیکی» یک بار دیگر، به محبوبیت جهانی دست یافته است.

شهرسازی تاکتیکی

بدیهی است که فرآیندهای طراحی شهری اغلب مبتنی بر رویکردهای سنتی است و به همین دلیل نمی‌تواند به‌خوبی تمام نیازهای شهرنشینان را برآورده کند، ضمن این‌که پیاده‌سازی بسیاری از آن‌ها مستلزم صرف هزینه‌های بسیار بالا است. شهرسازی تاکتیکی می‌تواند به بهترین شکل ممکن و بر اساس ملزومات شهری باعث ایجاد تغییراتی جزئی در مناطق شود، با این حال اثربخشی بالا، تداوم وجود آن‌ها را برای شهرها رقم خواهد زد. در واقع، فرصت‌هایی که شهرسازی تاکتیکی برای شهرهای تحت فشارهای زیاد ناشی از افزایش قابل‌توجه جمعیت، زیرساخت‌های نابرابر شهری، محدودیت‌های منابع عمومی، بحران‌های زیست‌محیطی، افزایش نابرابری اجتماعی و فرانمایی‌های نابرابر به وجود می‌آورد، طراحی‌های شهری سنتی را زیر سوال می‌برد. شهرسازی تاکتیکی، تغییرات کوتاه‌مدت را برای ایجاد تحولات دائمی در شهرها شامل می‌شود، ضمن این‌که هزینه‌های شهرداری را برای بهبود فضاهای عمومی به طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.

شهرسازی تاکتیکی در بسیاری از نقاط دنیا به واسطه استفاده از مواد نه‌چندان پرهزینه مانند رنگ و در پاسخ به چالش‌های شهری پیاده می‌شود و شهروندان را به حضور فعال در شکل دادن به محیط زندگی خود سوق می‌دهد. اگرچه این استراتژی مزایای بسیاری برای شهرها و مدیران محلی به ارمغان می‌آورد، با این حال شهروندان به دنبال بهبود کیفیت محیط‌های شهری ناشی از این رویکرد، بیشترین بهره را تجربه می‌کنند.

شهرسازی تاکتیکی به روش‌های مختلف و در فضاهای عمومی متفاوت شهری پیاده می‌شود و می‌تواند به ایجاد پارک‌های جیبی، دیوارنگاری‌های خیابانی و اقدامات مؤثر بر ترافیک خودرویی منجر شود و از طریق این تغییرات مثبت، حس تعلق شهروندان را به محیط زندگی خود افزایش دهد که این امر به سهم خود می‌تواند مردم را به اعمال تحولات اثربخش در فضاهای عمومی محل سکونت تشویق کند.

بسیاری از مدیران، شهرسازی تاکتیکی را با طراحی استراتژیک شهری برابر می‌دانند، با این حال منتقدان و کارشناسان شهری این دو فرآیند را کاملاً جدا از هم تصور می‌کنند.

تفاوت میان شهرسازی تاکتیکی و طراحی استراتژیک شهری

اگرچه شهرسازی تاکتیکی و طراحی استراتژیک شهری هر دو به ایجاد تغییراتی مقرون‌به‌صرفه و مؤثر در فضاهای شهری منجر می‌شود و به همین دلیل، بسیاری از مردم آن‌ها را برابر می‌دانند، با این حال منتقدان و کارشناسان ضمن تاکید بر نقاط مشترک میان این دو، به بعضی از تفاوت‌های میان آن‌ها اشاره کرده‌اند.

در شهرسازی تاکتیکی بر اعمال مداخلاتی با مقیاس کم و هزینه پایین تاکید می‌شود که به‌راحتی قابل اجرا است. اقداماتی که در این رویکرد پیاده می‌شود؛ اغلب کوتاه‌مدت در نظر گرفته می‌شود، با این حال اثربخشی آن‌ها می‌تواند به وجود دائمی پروژه‌های مربوطه منجر شود و انعطاف شهری را افزایش دهد. هدف از شهرسازی تاکتیکی ایجاد قابلیت تغییر مثبت در شهرها به منظور تقویت حس مالکیت مردم نسبت به محیط زندگی خود است که می‌تواند در نهایت به تحولات بسیاری در شهرها منجر شود.

اجراکنندگان طراحی استراتژیک شهری از همان ابتدا رویکرد درازمدت را برای پیاده‌سازی پروژه‌های خود در سر می‌پرورانند و از همان آغاز کار، مناطق ویژه‌ای را برای توسعه اهداف خود مشخص می‌کنند.

بهترین نمونه‌های شهرسازی تاکتیکی

گروهی از مردم و نهادهای اهل استان انتاریو در کانادا، در اوایل دهه ۲۰۰۰ به ایجاد پروژه‌ای تحت عنوان SuperCrawl در خیابان جیمز در مرکز همیلتون پرداختند که به دنبال آن یک زمین بازی به شکل پارکور به‌وجود آمد و در آن جشنواره موسیقی برگزار شد. موفقیت این پروژه به اندازه‌ای زیاد بود که دولت محلی تصمیم گرفت هر ساله در یک روز مشخص، خیابان‌های اطراف این مکان را به روی خودروها ببندد و به برگزاری جشنواره موسیقی در آن بپردازد.

طرح "دسترسی زنان به حمل‌ونقل عمومی" در استانبول ترکیه نیز یکی از بهترین نمونه‌های شهرسازی جهان به‌شمار می‌رود که از زمان آغاز تاکنون ایمنی، امنیت و راحتی را برای عبور و مرور زنان در سراسر شهر فراهم آورده است. در این پروژه، توسعه مداخلات فضایی و روش‌های مشارکتی برای افزایش ایمنی زنان در مقابل مردان حین تردد از طریق وسایل حمل‌ونقل عمومی مورد تمرکز قرار گرفت. در این راستا، مشکلات زنان در استفاده از وسایل نقلیه عمومی از زبان خود آن‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گرفت و سپس نهادهای دولتی به مداخله برای رفع آن‌ها می‌پرداختند. قابلیت مشارکت شهروندان، به‌ویژه زنان استانبول در حل مشکلات مربوط به عبور و مرور از طریق یک نرم‌افزار فراهم می‌شد که مانند پلی ارتباطی میان شهروندان و مقامات دولتی عمل می‌کرد.

مسئولان شهر جرزی‌سیتی آمریکا برای بهبود رفت‌وآمد عابران پیاده و افزایش ایمنی آن‌ها، جلساتی را با مشارکت شهروندان برای تغییر و توسعه چندین پیاده‌رو در شهر انجام دادند. پس از جمع‌آوری ایده‌ها، نهایتاً چندین پارکلت، میز و صندلی مجزا، گلدان‌های رنگارنگ و تغییر ورودی‌های پیاده‌روها در چندین نقطه شهر اجرا شد. این روند ایده‌پردازی و اجرا با مشارکت شهروندان، این فرصت را برای ساکنان فراهم آورد تا از نزدیک یک پروژه بالقوه بهبود ایمنی را تجربه کنند و نقش خود را به وضوح در تغییرات شهری ببینند.