به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرها مهم‌ترین دستاوردهای تمدنی بشر به‌شمار می‌آیند، از این‌رو هرچه بر قدمت شهرها و اینگونه زیستگاه‌های انسانی افزوده شود، ارزشمندتر می‌شود و مردم، قدمت یک مکان یا عرصه شهری را نمادی از هویت خویش می‌دانند؛ در این میان بافت تاریخی شهرها از اهمیت خاصی برخوردار است و به دلیل اینکه اگر میراث مشترک شهروندان و یک کشور آسیب ببیند، قابل برگشت نیست، باید در کانون توجه دقیق مسئولان و برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد.
در سال‌های اخیر با توجه به تحولات سریع علوم و فنون و به‌دنبال آن، دگرگونی در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهرها، اهمیت نوسازی و بهسازی اینگونه مراکز سکونتگاهی دوچندان شده است، به‌طوری‌که در سده بیست‌ویکم، بهسازی و نوسازی شهری از مباحث بسیار مهم و مورد توجه محققان و صاحب‌نظران است.
نواحی کهن شهری که در زمان برپایی و شکل‌گیری فضایی، پاسخگو به سلسله مراتب نیازهای ساکنان خود بوده است، در پی تحولات فن شناختی و تغییر در نیازهای زیستی، اجتماعی و اقتصادی در حال حاضر عملکرد قوی ندارند؛ این نواحی زمانی محل و کانون ثروت و قدرت شهرها بود اما در شرایط کنونی (در اکثر شهرها) از حیث برخورداری از زیرساخت‌ها و خدمات شهری ضعیف و از حیث کالبدی نابسامان است.
در این راستا نوسازی و بهسازی شهری یک بار برای همیشه رخ نمی‌دهد، بلکه روندی مداوم است که باید به سیستمی خودجوش تبدیل شود، البته این امر آنی و سریع نیست، بلکه فرایندی حساس و پیچیده است که نیاز به طراحی برنامه‌های هدفمند کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دارد و برای دستیابی به ساماندهی و احیای موفقیت‌آمیز، به شناخت دقیق بافت قدیمی و کل سیستم شهر و نظام منطقه‌ای نیاز است.
لزوم شناخت دقیق بافت قدیمی برای احیای موفقیت‌آمیز آن
علی شمس‌الدینی، دانشیار معماری و شهرسازی با بیان اینکه در ایران، تجارب مدیریت شهری و برنامه‌ریزی احیای ناحیه تاریخی شهرها به فاصله زمانی سال ۱۳۰۰ تاکنون بازمی‌گردد، اظهار می‌کند: دفتر بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری در وزارت مسکن و شهرسازی تأسیس شده است و در برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی نیز در بخش عمران شهری، فصلی با عنوان «تهیه و اجرای طرح‌های نوسازی و بهسازی» ایجاد شد.
وی ادامه می‌دهد: تاکنون طرح‌های مختلفی در بافت قدیم با هدف اصلاح گذرگاه‌ها برای تردد وسایل نقلیه موتوری و با تاکید بر حفظ کالبد و ارزش‌ها و روحیه حاکم بر محله‌ها، مرمت و احیا شده است و طرح‌های ویژه بافت قدیم برای شهرهای تاریخی کشور با هدف باززنده‌سازی و ارائه ارزش‌های تاریخی، معماری و هنری ساخت‌وساز در این شهرها، طرح تجمع در بافت و طرح احداث مجتمع‌های مسکونی برای نوسازی و تغییر در بافت‌های محله‌های قدیم که از طریق وزارت مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۸۱ ارائه و در شهرهای کشور اجرا شده، مورد توجه قرار گرفته است.
دانشیار معماری و شهرسازی می‌گوید: بافت‌های قدیمی به‌طور کلی شامل آن دسته از بافت‌های درون‌شهری است که به‌رغم فرسودگی در گستره بناها ممکن است دارای میراث شهری به‌صورت تک‌بنا باشد یا در کل میراث تاریخی نداشته باشد اما این مراکز کهن شهری هنوز به‌عنوان یک انعکاس اقتصاد زنده و پویا در بسیاری از شهرها محسوب می‌شود.
شمس‌الدینی معتقد است: فرسودگی، یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به فضای شهری است که در ایران مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است و تاکنون در ۷۶ شهر بزرگ کشور بیش از ۳۲ هزار هکتار بافت فرسوده بر اساس شاخص‌های شورای عالی معماری و شهرسازی ایران توسط سازمان عمران و بهسازی شهری وزارت مسکن و شهرسازی شناسایی شده است، در حالی‌که برآوردها نشان از حدود ۵۰ هزار هکتار بافت فرسوده در کشور دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در شهرهای قدیمی و کهن ایران قسمت‌هایی وجود دارد که دارای بافت‌های قدیمی و فرسوده است و گاه با بافت تاریخی همراه شده که در روزگاران نه چندان دور رونق خاصی داشته است، می‌افزاید: با گذشت زمان این بافت‌ها به دلیل نبود آینده‌نگری و استفاده از مصالح نامناسب دچار فرسودگی شده است و باعث ناکارآمدی و کاهش کارایی بافت شهری نسبت به کارآمدی سایر بافت‌ها می‌شود.
وی خاطرنشان می‌کند: محله‌های پرجمعیت و فرسوده شهرها به علت کمبود امکانات اقتصادی و اجتماعی، انحرافات اجتماعی بیشتری دارند و بی‌میلی بسیاری از مردم برای سکونت در مناطق داخلی شهرها به‌دلیل ترس از جرایم است.
شمس‌الدینی با بیان اینکه بازسازی مراکز قدیمی شهر با هدف احیای اقتصادی و اجتماعی در سطح جهان جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است، می‌افزاید: مداخله در بافت‌های فرسوده شهری ایران از زمانی آغاز شد که قابلیت زندگی در بسیاری از بافت‌های مرکزی و میانی شهرها از جنبه‌های مختلف کالبدی، ساختاری، اجتماعی و محیطی دچار نقصان شد و شرایط سکونت در این بافت‌ها با نیازهای زندگی کنونی مطابقت خود را از دست داد و کارکردهای موجود بین عناصر درونی این بافت‌ها با یکدیگر و نیز مناسبات و تناسبات این عناصر با سایر عناصر ذی‌ربط دچار آسیب شد.
وی با اشاره به ناحیه تاریخی شهر یزد می‌گوید: این شهر یکی از یادگارهای مهم معماری سنتی کشور محسوب می‌شود و از ارزش‌های منحصربه‌فرد تاریخی و فرهنگی برخوردار است؛ این قسمت از شهر یزد در روند پیدایش و تکوین تاریخی خود، شرایط و وضعیت‌های خاص فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را تجربه کرده و نشانه‌هایی از هویت فرهنگی دوران و مقاطع تاریخی را در دل خود پذیرا شده است.
دانشیار معماری و شهرسازی با بیان اینکه ناحیه تاریخی شهر یزد از این تغییر و تحولات تأثیر پذیرفته و به‌دلیل فرسودگی بافت، گروه‌های اجتماعی ساکن در آن، نبود برنامه‌های راهبردی متوازن و یکپارچه، کمبود خدمات و امکانات، معابر کم‌عرض و سایر مشکلات در مقایسه با سایر نواحی شهر یزد آسیب‌پذیر تر بوده است، می‌افزاید: این ناحیه از یک‌سو به‌دلیل بافت ارگانیک و تثبیت زیرساخت‌های شهری خود و از سوی دیگر در اثر سرعت تحولات در بخش‌های دیگر شهر نتوانسته است خود را با تحولات نوین شهری منطبق سازد و اصول مدیریت اثر تاریخی و سازگار در واقع تلاشی برای بهره‌وری پایدار از مجموعه اثر تاریخی و تضمین پایداری آن است.
به‌کارگیری استراتژی‌های مؤثر برای نوسازی و حفظ بافت تاریخی یزد
مونا رستمی، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین می‌گوید: استراتژی‌های مؤثر برای بهسازی و نوسازی و حفظ بافت تاریخی در شهر یزد به‌کار گرفته شده است، اگر چه این شهر از لحاظ قدمت و تعدد آثار تاریخی و باستانی، غنی محسوب می‌شود اما دچار مشکلاتی از جمله بی‌توجهی به ارزش بناها و حفظ و نگهداری آن‌ها است.
وی ساختار قدیم شهر یزد را متشکل از عناصر به‌هم پیوسته‌ای همچون محله فهادان در شمال شهر، مجموعه مسجد جامع و بازار مربوطه به این مجموعه، بازار بزرگ شهر، میدان امیرچخماق، میدان شاه‌طهماسب و مجموعه باغ خان و باغ دولت‌آباد می‌داند و می‌افزاید: بافت یکپارچه تا اوایل قرن بیستم که خیابان‌کشی جدید آغاز شد، نظام قدیم شهری یزد را شکل می‌داد؛ به‌طور کلی بافت قدیم شهر یزد در حد فاصل خیابان دهم فروردین و شهید رجایی از جنوب، بلوار دولت‌آباد و شهید سعیدی در غرب، بلوار بسیج و دهه فجر در شرق و خیابان فهادان، ۱۰ متری بعثت و کوچه سراج در شمال قرار دارد و به ناحیه تاریخی معروف است.
این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین ادامه می‌دهد: کارشناسان میراث فرهنگی و سازمان مسکن و شهرسازی، بافت قدیم شهر یزد را به هفت محله اصلی به نام‌های شش بادگیر، دولت آباد، فهادان، گازرگاه، گنبد سبز، گودال مصلی و شیخ‌داد و ۴۲ زیر محله تقسیم‌بندی کرده‌اند.
وی با بیان اینکه ناحیه تاریخی شهر یزد یکی از یادگارهای معماری سنتی کشور محسوب می‌شود و از ارزش‌های منحصربه‌فرد تاریخی و فرهنگی برخوردار است، تصریح می‌کند: با در نظر گرفتن پیشینه تاریخی این شهر، این نتیجه حاصل می‌شود که بافت تاریخی آن دارای اهمیت فراوانی است، زیرا نقش ستون فقرات اقتصادی و سیاسی شهر را ایفا می‌کند و همراه بافت مسکونی که با آن پیوند داشته و از آن تغذیه می‌کرده است، موجودیتی منسجم و یکپارچه را ساخته است.
رستمی خاطرنشان می‌کند: در بررسی مشکلات، امکانات و ظرفیت‌های موجود، راهبردهایی از جمله تجهیز و تدارک پهنه‌های فرسوده برای پاسخگویی به نیازهای حال و آینده ساکنان این مناطق، رفع مشکل رفت و آمد سواره‌رو و مسیرهای متروکه و بن‌بست، آموزش افراد محلی به‌دلیل نداشتن اطلاعات کافی و آگاهی لازم اکثر ساکنان از بافت تاریخی شهر یزد برای حفظ و نگهداری آن و استفاده از مشاوران حرفه‌ای و فنی محلی و بومی آشنا به ناحیه تاریخی جهت حفظ و نگهداری بافت تاریخی شهر یزد، طراحی و ایجاد شبکه انتظامی در بافت و پاکسازی نقاط جرم خیز و ناامن در بافت قدیم ارائه شده است که این موضوعات می‌تواند برای نوسازی بافت تاریخی یزد مورد توجه برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد.
نظر شما