به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه مقاوم‌سازی بناهای شهری دغدغه بسیاری از کارشناسان حوزه ساختمان‌سازی، برنامه‌ریزان شهر و شهرسازان است. افزایش جمعیت و تراکم شهری موجب شده است بلندمرتبه‌سازی به یک روش متداول ساخت‌وساز در بیشتر شهرهای کشور تبدیل شود، با این وجود تمهیدات مؤثری برای تأمین امنیت شهر و شهروندان در این فرآیند در نظر گرفته نشده است و طی چند سال گذشته شاهد وقوع حوادث تلخی در بناهای ناایمن سطح شهرها بوده‌ایم.
شهرهای کشور به دلیل تغییرات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به صورت نامتوازن در حال رشد است، در این بین بسیاری از شهروندان تنها به دنبال سقفی برای گذران زندگی خود هستند و توان مالی کافی برای خرید زمین و ساخت خانه مطابق استانداردها را ندارند؛ لذا به سمت حاشیه شهر با زمین‌ها و مصالح ارزان‌تر و هزینه کمتر روی می‌آورند که این خود ایمنی بناها و تاب‌آوری شهرها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تمام این فرآیندها در نهایت منجر به ساخت بنایی با مقاومت کمتر می‌شود که استانداردهای لازم را ندارد و به شکل غیراصولی ساخته شده است.
در گفت‌وگو با حسن سجادزاده، دکترای طراحی شهری و مدیر گروه شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا همدان، معیارهای ساخت‌وساز ایمن، راهکارهای جلوگیری از ساخت بناهای ناایمن و عوامل و سازمان‌های دخیل در این فرآیند را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
اصول حاکم بر طراحی ساختمان‌های ایمن چیست؟
این اصول به سلسله مراتبی از فرآیند ساخت‌وساز مربوط می‌شود؛ روزی که قرار است اقدام به ساخت یک بنا کنیم باید آزمایش‌های ژئوفیزیکی خاک را انجام دهیم. میزان سفتی یا سستی خاک با توجه به بارگذاری‌هایی که قرار است انجام شود، باید به طور دقیق مورد بررسی قرار بگیرد و نوع ساخت‌وساز و دادن تراکم متناسب با بارگذاری‌ها انجام شود.
لازم است اصول حاکم بر طراحی و معماری منطقه با اصول طراحی سازه هماهنگ باشد. هماهنگی میان سازه و معماری در بیشتر ساختمان‌هایی که امروزه دچار مشکل می‌شود وجود ندارد.
بسیاری از مهندسان طراح با مسائل سازه آشنا نیستند و ارتباط مؤثری میان مهندسان طراح و سازه وجود ندارد؛ لذا نوع سازه‌ای که انتخاب می‌شود با نوع معماری همخوانی ندارد.
بناهای سنتی گذشته پایداری خاص داشت، چرا که در گذشته سازنده یعنی معمار و مهندس سازه یک نفر بوده و همه مراحل را درک می‌کرده است. جدایی میان مهندس سازه و معمار دلیل عمده ناایمن بودن ساختمان‌های امروزی است.
بخشی از مشکلات نیز به مرحله اجرا مربوط می‌شود. مجریان بر فرآیند ساخت‌وساز نظارت دقیقی ندارند و این کار را به پیمانکار واگذار می‌کنند.
مهندسان سازه در صورت ساخت‌وساز غیراصولی باید مراتب را به شهرداری گزارش دهند، اما چندان توجهی به این مهم نمی‌شود.
نوع زمین، میزان بارگذاری، طراحی سازه، تعمیر و نگهداری بنا از عمده‌ترین عواملی است که بر ایمنی ساختمان مؤثر است.
چرا بناهای ناایمن احداث می‌شود؟
پیشگیری در کشور ما در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و شهری وجود ندارد.
شهرداری یا دستگاه‌های اجرایی دیگر پیشگیری و نظارت لازم را انجام نمی‌دهند و پس از گذشت سال‌ها از ساخت ساختمان، چنانچه اتفاقی افتاد به دنبال مقصر می‌گردند؛ این موضوع مهمترین آسیب در کشور در تمام زمینه‌ها از جمله ساخت‌وساز است.
از نظر من مهمترین چالش پیشگیری نکردن از ساخت‌وسازهای ناایمن و نظارت نداشتن دقیق بر این فرآیند است.
چه راهکارهایی به منظور احداث بناهای ایمن وجود دارد؟
لازم است از همان ابتدای کار ساخت‌وساز نظارت هوشمند نسبت به احداث بنا انجام شود و میزان بارگذاری متناسب با توپوگرافی زمین باشد. کنترل و نظارت بر ساخت‌وسازها باید به صورت مستمر انجام شود و هماهنگی میان سازه و معماری وجود داشته باشد.
نگهداری ساختمان در مراحل ساخت‌وساز نیز باید مورد توجه قرار گیرد. این فرآیند نیاز به سازماندهی قوی دارد و سازوکار مرتبط با آن باید با همکاری سازمان نظام مهندسی و ارگان‌های مرتبط لحاظ شود.
نقش شهرداری‌ها در این بین چیست؟
شهرداری نقش نظارت و کنترل دارد و بر مبنای گزارش مهندسان ناظر می‌تواند جلوی تخلف را بگیرد، در حالی که دامنه نظارت شهرداری باید بیشتر باشد.
در فرآیند تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی میزان بارگذاری‌ها، تراکم و سرانه‌ها واقع‌بینانه دیده نمی‌شود و در مسیر ساخت‌وسازها گزارش‌های مهندسان ناظر مورد توجه قرار نمی‌گیرد و آنها تنها یک گزارش می‌نویسند، اما در عمل شهرداری پیگیری لازم را انجام نمی‌دهد و نسبت به گزارش‌ها مهندسان ناظر کوتاهی می‌شود؛ شهرداری‌ها باید روی گزارش‌های مهندسان ناظر نظارت جدی‌تری داشته باشند.
نقش سازمان نظام مهندسی در فرآیند ساخت‌وساز چیست؟
نظام مهندسی متولی امر ساخت‌وساز است، اما در سازوکار نظام مهندسی سلسله مراتب مشخصی نسبت به کار ساخت‌وساز وجود ندارد.
آزمون نظام مهندسی در کشور ما بدون در نظر گرفتن بعضی معیارها برگزار و هر فردی به راحتی عضو سازمان نظام مهندسی می‌شود و کار نظارت، مطالعات و طراحی را انجام می‌دهد. ایران جزو کشورهایی است که یک فرد به راحتی عضو سازمان نظام مهندسی می‌شود، در حالی که نه آموزش لازم را دیده و نه مسلط به کار است؛ مهندسان سازمان باید با تجربه باشند.
مسیر گزارش‌دهی به سازمان نظام مهندسی از سوی مهندسان ناظر هنوز بر مبنای کاغذبازی است و مشاهده می‌شود انبوهی پرونده در دفاتر سازمان تلمبار شده است، در حالی که گزارش‌دهی باید به صورت آنلاین، هوشمندانه و اتوماسیونی انجام شود تا مهندسان هر لحظه بتوانند گزارش را به دست متولیان امر برساند و آنها کنترل و نظارت لازم را داشته باشند، در واقع تبعیض و بی‌عدالتی در سازمان نظام مهندسی و دفاتر مرتبط با سازمان وجود دارد و سازوکار سازمان نظام مهندسی در ایران شفاف نیست.
نبود شفافیت موجب شده است بعضی دفاتر با رانتی که دارند روی پروژه‌های زیادی کار کنند، علاوه بر آن سازمان نظام مهندسی در حوزه طراحی، نظارت و اجرا تخصص دارد و به حوزه آموزش، فناوری و سازه‌های جدید کم‌توجهی شده است.
سازه‌های بناها در ایران با ۳۶ سال گذشته تفاوتی ندارد و استفاده از فناوری هوشمند و سازه‌های جدید در دستور کار سازمان نظام مهندسی نیست؛ هنوز ساخت‌وسازهای سنتی در دستور کار است و این ضعف عمده در بدنه سازمان نظام مهندسی وجود دارد.
آیا همکاری میان سازمان نظام مهندسی و شهرداری به رفع معضل ساخت‌وسازهای ناایمن کمک می‌کند یا مشکل جای دیگری است؟
لازم است یک هماهنگی در حوزه نظارت، طراحی و اجرا در بدنه سازمان نظام مهندسی لحاظ شود؛ هماهنگی میان سازمان نظام مهندسی، شهرداری، راه و شهرسازی و سایر دستگاه‌های مربوطه ضرورت دارد، نظارت بر ساخت‌وسازها نباید تنها به شهرداری و سازمان نظام مهندسی واگذار شود.
یکی از مشکلات در حوزه ساخت‌وسازها نبود مدیریت واحد، موازی‌کاری و ناهماهنگی در بخش دولتی و خصوصی است؛ تا زمانی که این هماهنگی نباشد همچنان باید منتظر مشکلات در این حوزه باشیم.
نظر شما