به گزارش خبرنگار ایمنا، تسلط نظام سرمایه‌داری بر فضاهای شهری، شهرها را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو کرده است که یکی از مهمترین این چالش‌ها، بی‌عدالتی فضایی و نابرابری در توزیع خدمات در شهرها است. بی‌تردید اجرای هر طرح و برنامه‌ای می‌تواند برای عده‌ای سود داشته باشد و به زیان گروهی دیگر که به‌صورت معمول از قدرت اقتصادی و اجتماعی کمتری برخوردار هستند، تمام شود.
از این منظر، طرح‌های توسعه و عمران شهری یکی از اهرم‌هایی است که می‌تواند جهت کاهش تبعیض اقتصادی، اجتماعی و توزیع عادلانه امکانات میان شهروندان و گروه‌های مختلف به‌کار رود. پیگیری مفهوم عدالت در برنامه‌ریزی شهری نشان از حرکت عدالت از جنبه اجتماعی به جنبه توزیعی و در نهایت جنبه فضایی آن دارد. تأمل در شهر عدالت‌محور به تقویت ادعای هنجاری برنامه‌ریزی شهری کمک می‌کند؛ ادعایی که در دوره فعلی عمل‌گرایی و عقب‌نشینی بسیاری را نیاز دارد.
با وجود عقب‌نشینی برنامه‌ریزی شهری در عمل، باید خواهان بازگشت به دیدگاه هنجاری در شهر باشیم و به سمت شهر عدالت‌محور حرکت کنیم؛ از این‌رو تبیین چارچوب مفهومی از عدالت فضایی در شهر و کاربردی کردن آن جهت تحقق، می‌تواند کمک شایانی به برنامه‌ریزی شهری ایران کند. در این راستا به منظور اطلاع از موارد مربوط به عدالت فضایی، گفت‌وگویی را با فرزاد مؤمنی، کارشناس شهرسازی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
اطلاعات مکان‌مند چقدر در افزایش دسترسی شهروندان به خدمات عمومی و عدالت فضایی تأثیرگذار است؟
وقتی اطلاعات مکان‌مند در اختیار برنامه‌ریزان شهری باشد، می‌توان فقر کاربری در نقاط مختلف شهر را در نظر داشت و به این نتیجه رسید که در کدام نقاط کمبود فضایی داریم و کدام نقاط باید تراکم‌زدایی شود.
با توجه به وجود چنین اطلاعاتی، می‌توان این تحلیل را انجام داد تا عدالت فضایی به‌بهترین حالت محقق شود. تأثیر عدالت فضایی در طول زمان هویدا می‌شود و این گونه نیست که پس از تحلیل و حین اجرای پروژه در نقاط مختلف، ملموس شود.
برنامه‌ریزی‌های کلان در شهر همچون طرح‌های جامع و تفصیلی چه تأثیری در عدالت فضایی دارد؟
برای تدوین طرح‌های کلان شهری همچون تفصیلی و جامع، بر اساس نیازهای شهرداری، لایه‌های مختلفی در مقیاس یک به دوهزار توسط مشاور تهیه می‌شود و با توجه به زمان‌بر بودن برای اجرا و استفاده از آن به‌عنوان نقشه زیردستی، وقتی بتوانیم اطلاعات این طرح‌ها را مکان‌مند کنیم، می‌توانیم انتظار داشته باشیم این اطلاعات از حالت نقشه‌های کاغذی به نقشه‌های دیتامحور تبدیل شود و از طریق سرورهای GIS، پروژه‌ها بر مبنای دیتاها یا وب‌سرویس به‌صورت حداقل ماهانه به‌روزرسانی شود.
با توجه به اینکه طرح‌های جامع و تفصیلی ۱۰ تا ۱۵ سال یک‌بار تدوین می‌شود، دیتایی که برای تدوین آن استفاده می‌شود، باید به‌روز شده باشد و اگر در حوزه GIS اطلاعات بارگذاری شود، مثمرثمر خواهد بود.
اگر از دیتاهای ۲۰ سال گذشته در تدوین طرح‌های جامع و تفصیلی استفاده کنیم، می‌تواند منجر به تحقق نیافتن عدالت فضایی در شهرهای کشور شود؛ زیرا این اطلاعات مربوط به گذشته بوده است و امروز که حدود ۲۰ سال از آن می‌گذرد، نیازهای شهر و شهروندان متفاوت است.
زمانی که طبق سرور GIS، نقشه‌ها و لایه‌های مختلف تهیه و تنظیم شود، می‌توانیم مشارکت شهروندان را در آن دخیل کنیم و برنامه‌ریزی پایین به بالا را نیز داشته باشیم که باعث تشویق شهروندان به تعامل با مدیریت شهری و پیاده‌سازی آسان‌تر طرح‌ها خواهد شد و هزینه‌های آن کاهش خواهد یافت. باید یک لایه دیگر به لایه‌های طرح تفصیلی برای تحقق عدالت فضایی اضافه شود که این لایه، طرح‌های استراتژیک نام دارد؛ این طرح‌ها باید بر مبنای زمان و مکانی طراحی شود.
به نظر می‌رسد استفاده از اطلاعات مکان‌مند در جانمایی پروژه‌های شهری مورد توجه قرار نگرفته است؟
با توجه شرایط فعلی کشور، خود را از جامعه جهانی جدا کرده‌ایم، لذا باید سرور مجزایی برای شهرداری‌ها در نظر گرفته شود تا شهرهای مختلف کشور دسترسی مشخصی به آن داشته باشند و تعیین نقش شوند؛ این سرور باید به‌صورت یکپارچه، اطلاعات شهرداری‌ها ثبت و ضبط کند.
در کشورهای پیشرفته، منابع اطلاعاتی در حوزه GIS، برای عموم شهروندان در دسترس است؛ هر شهروندی که اطلاعاتی از یک مکان یا مباحث اجتماعی دارد، به‌صورت لکه‌های قابل ترسیم در نرم‌افزار ثبت می‌کند که بانک اطلاعاتی ایجاد شده، مبنای تصمیم‌گیری مدیریت شهری برای توسعه‌های آینده شهر است.
توسعه‌های افقی، عمودی و درون‌زا از جمله مواردی است که بر مبنای دیتاهای تجمیعی است؛ به عنوان مثال اگر یک شرکت خصوصی اطلاعات اصفهان را از سال ۶۰ در سرورهای خود جمع‌آوری کرده باشد که می‌تواند برای برنامه‌ریزی شهری این کلان‌شهر مورد استفاده قرار گیرد، دولت باید برای توافق با این شرکت خصوصی اقدام کند تا بتواند زیرساخت توسعه شهر را فراهم کند.
در موضوع اطلاعات مکان‌مند، از جمله اقداماتی که می‌توان در دستور کار قرار داد که در جهان نیز مورد توجه است، توجه به هاب‌های شهری و توسعه پایدار است؛ هاب شهری زمانی مطرح می‌شود که این زیرساخت وجود داشته باشد، یعنی اگر زیرساخت GIS به‌صورت عمومی و یکپارچه برای شرکت‌های مشاور به‌وجود نیاید، نمی‌توانند ایده و برنامه‌های خود را به شهرداری ارائه کنند.
اگر هاب‌ها به‌وجود نیاید، به‌صورت عملی شهرها از یکدیگر گسسته می‌شود و شکافی بین حوزه‌های کاربردی، اجتماعی و حتی دسترسی‌ها و حمل‌ونقل شهری به وجود می‌آید؛ این موضوع باید در طرح‌ها و برنامه‌های دولت قرار گیرد.
یکی از نکات مورد توجه در توسعه پایدار، توجه به آیندگان است، بدان معنا که نباید تمام امکانات امروز را برای همین نسل استفاده کنیم و باید به نسل‌های بعدی توجه کنیم؛ این مسئله را نیز می‌توان با استفاده از یکی از تحلیل‌های حوزه GIS که بر مبنای دیتا تعریف شده است، حل کرد و ملزومات توسعه پایدار را در پروژه‌های شهری در نظر گرفت. این مسئله در شهرهای کشور به‌صورت عملی پیاده‌سازی نشده است و زیرساخت آن نیز همان GIS است که می‌توان از آن استفاده کرد.
استفاده از اطلاعات GIS چه تأثیری در جانمایی پروژه‌های شهری دارد؟
زمانی که می‌خواهیم پروژه‌های شهری را جانمایی کنیم، باید اطلاعاتی داشته باشیم که به تحلیل فضای شهر کمک قابل توجهی کند، در این راستا لازم است اطلاعات اولیه به‌درستی از سطح شهر جمع‌آوری شود تا قابل استناد باشد؛ نظام‌های دسترسی‌ها و درجه‌بندی شبکه‌های معابر، تراکم ساختمانی، مباحث جمعیت، ترکیب‌های جمعیتی، مباحث اجتماعی همچون تقسیمات قومی و قبیله‌ای و جانمایی یا سازگاری کاربری‌ها در کنار یکدیگر که از دیتاهای طرح تفصیلی به‌دست می‌آید، از جمله این اطلاعات است.
به‌عنوان مثال، برای جانمایی یک کتابخانه در شهر باید تراکنش کتابخانه‌ها را در نظر بگیریم تا به نتیجه درستی برای جانمایی آن دست یابیم؛ اگر دیتای تراکنش فرهنگسراهای شهر در دسترس باشد، بر اساس تحلیلی که در اطلاعات مکان‌مند می‌تواند انجام شود، جانمایی‌های مناسب ارائه می‌دهد تا دسترسی عمومی به آن آسان‌تر باشد و در نتیجه، پروژه‌ای که با مخاطب مرتبط می‌شود، از نظر مدیریت شهر موفق‌تر خواهد بود.
نظر شما