به گزارش خبرنگار ایمنا، تاریخ و روند حاکم بر گذشته یک شهر بر فرآیند برنامه‌ریزی و طراحی شهری مؤثر است. بسیاری از عناصر شهر که در پرشتاب‌ترین دگرگونی‌های تاریخی شکل و ساختار تازه‌ای یافته است، با گذشت زمان کارکرد اجتماعی خود را از دست داده و مفهوم و کارکرد جدیدی در شهرهای امروزی پیدا کرده است.
بسیاری از شهرهای ایران تحولات عمیقی را در این زمینه تجربه کرده‌اند و با ورود خودرو و دیگر نمادهای نوسازی، هویت و کارکرد مرکز شهر که روزگاری هسته اصلی تعاملات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بود، کمرنگ شده است.
شناخت نسبت به روند اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و فرهنگی می‌تواند به ساخت و رفع مشکلات شهر در زمان حال کمک کند. عناصر تاریخی و هویت‌بخش پیشینه و شخصیت شهر را شکل می‌دهد و این ساختار حتی در صورت از بین رفتن عناصر آن بر روند شهری تا زمان حال اثرگذار است.
شهرکرد به دلیل موقعیت استراتژیک در گذر زمان با تغییراتی در بافت و عناصر تاریخی مواجه بوده است، با این وجود هنوز هم بعضی از آثار به جای مانده، از تاریخ این شهر سخن می‌گوید، در این خصوص با رضا ریاحی، رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شهرکرد گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
تاریخ مساجد شهرکرد مربوط به چه زمانی است؟
ساخت مسجد نو در شهرکرد مربوط به اوایل دوره قاجار است که با اسلوب پسندیده شامل یک شبستان سرپوشیده بوده که به سبک بعضی مساجد اصفهان ساخته شده است. شبستان این مسجد نسبت به کف خیابان، نزدیک به یک متر پایین‌تر و دارای دو ردیف ستون‌های سنگی و سقف ضربی آجری است، در گذشته جوی آب آسیاب‌های آبی بالا و پایین از کنار شرقی این بنا جاری بود، این بنا به همت ملامحمدحسین دهکردی، از علما، بزرگان و مجتهدان آن زمان بنا شده است.
مسجد ابومحمد (مسجد خرابه شهرکرد) بنایی خشتی است که قبل از دوران صفویه احداث شده است، این بنا در نتیجه بارندگی و سیلاب خراب شد و تا مدت‌ها مخروبه بود؛ لذا به مسجد خرابه مشهور شد تا اینکه در سال ۱۳۳۸ به همت و تشویق حاج آقا مرتضی، حاج آقا مصطفی، امام جمعه شهر و با کمک عده‌ای از مردم به شکلی مستحکم ساخته شد. مسجد ابومحمد در خیابان ملت، کوچه ۵۰ واقع شده است.
آیا شهرکرد سقاخانه دارد؟
شهرکرد دارای چندین سقاخانه از جمله سقاخانه بازار، سقاخانه مسجد اتابکان و سقاخانه محله پایین نزدیک فلکه فردوسی بوده است، تمام سقاخانه‌های نام برده از بین رفته است. ابتدا و انتهای بعضی از کوچه‌ها یک اتاقک کوچک و حوض سنگی وجود داشت که در مناسبت‌های مختلف، مردم داخل اتاقک و اطراف حوض سنگی، شمع روشن می‌کردند.
در حال حاضر تنها سقاخانه باقی مانده، سقاخانه ارباب میرزا ریاحی‌دهکردی است؛ بر دیوار جنوبی سقاخانه روی یکی از کاشی‌ها سال ۱۳۳۰ هجری قمری نگاشته شده و بیانگر تاریخ کاشی‌کاری و تزئینات آن است.
مدرسه ملی و علمیه شهرکرد چه زمانی تأسیس شد؟
احداث مدرسه ملی (مدرسه مبارکه بختیاری شهرکرد) به پیشنهاد حاج علی قلی‌خان سردار اسعد و سردار اشجع، توسط آحسن خان دهکردی از محل دریافت مالیات‌ها در سال ۱۲۸۳ آغاز و سال ۱۲۹۴ افتتاح شد. این بنا جهت تأسیس مدرسه به سبک جدید، روبه‌روی مسجد جامع مسجد خان، جنب چهار عصاری و چهار کارخانه واقع شده است و نزدیک به دو هزار مترمربع مساحت دارد.
مدرسه علمیه امامیه شهرکرد به همت و علاقه مرحوم میر سیدمحمد، امام جمعه وقت شهرکرد، به جای تیمچه خرابه‌ای که کدخدای محل باقی مانده بود، با کمک خیران برابر طرح و نقشه یکی از مدارس علمیه اصفهان احداث شد؛ در این مدرسه عده‌ای از طلاب علوم دینی به مدرسی میرسیدمحمد و سیدابوالقاسم نجفی‌دهکردی به فرا گرفتن علوم دینی اشتغال داشتند.
کاربری عصارخانه‌های شهرکرد چه بوده است؟
عصارخانه‌های شهرکرد نمونه‌های اولیه کارخانه روغن‌کشی است که از دوران قدیم باقی مانده و کمتر در آنها تصرف شده است. این نوع کارخانه‌ها به لحاظ صنعتی و اقتصادی و تولید محصولات دانه‌های روغنی و کشاورزی اهمیت خاصی داشته است. محصول آنها در تغذیه حیوانات، رنگ‌آمیزی و صابون‌پزی به کار می‌رفته است. این دستگاه‌ها هنوز هم کم و بیش پابرجا مانده است، هرچند که در این شهر از ۱۰ باب عصاری، اثری باقی نمانده و وسایل آنها یا به بهای ناچیز فروخته شده یا در زیر خروارها خاک مدفون شده است.
چهار کارخانه شهرکرد در کنار یکدیگر نمونه بارز ذوق هنری و هنرمندی صنعتگران و معماران قدیم بوده است که بر اثر بی‌توجهی یکی پس از دیگری خراب شده و کسی نیز اقدامی در راستای نگهداری از این مؤسسات هنری و حرفه‌ای انجام نداده است.
آسیاب‌های آبی شهرکرد چگونه فعالیت داشته است؟
آسیاب طاحونه از مهمترین آسیاب‌های شهرکرد بوده که دستگاه‌های قدیمی موجود در آن مشهور است. این دستگاه‌ها به صورت تنوره‌ای و آبشاری توسط آب کار می‌کرده است. در این آسیاب جوی‌های بزرگ و شیب‌داری برای رسیدن آب به مقصد، برخورد آن به چرخ‌ها، ایجاد فشار و انتقال نیرو به محور و حرکت سنگ‌ها احداث شده است.
آسیاب‌های تنوره‌ای شبیه همان آسیاب‌های پره‌ای بوده است، به علاوه اینکه آب در مخزن عمیقی به شکل مخروطی معکوس جمع می‌شد و بر اثر فشار، چرخ و سنگ را به حرکت می‌انداخت.
در سمت غرب شهرکرد دو آسیاب وجود داشته است؛ آسیاب بالا که در خیابان فردوسی بین چهارراه فردوسی و مسجد نو بوده است و توسط حاج شکرالله ریاحی، جد اعلای آقایان ریاحی در این شهر احداث و نسل در نسل به تولیت اولادش، وقف بر اولاد و سپس وقف مصرف ضروری مسجد خان شد.
دومین آسیاب، آسیاب پایین است که در ضلع جنوب شرقی میدان فردوسی امروزی قرار دارد. در حال حاضر که مسیر مسدود شده است و آبی وجود ندارد، دستگاه قدیمی و جالب توجه این آسیاب نیز از بین رفته است و شاید ادوات آن در زیر خاک باقی مانده باشد؛ آسیاب دیگری نیز میان میدان آبی و چهارراه فصیحی وجود داشته که آن هم سرنوشتی مشابه دو آسیاب مذکور پیدا کرده است.
نظر شما