به گزارش خبرنگار ایمنا، تخریب حیات وحش در دنیا و ایران مهم‌ترین عامل نابودی گونه‌ها و ازبین‌رفتن منابع ژنتیکی است. تنوع جغرافیایی و اقلیمی کشور، طیف منحصربه‌فرد و ارزشمندی از گونه‌های جانوری را در خود جای داده است، اما بسیاری از این گونه‌ها با فلات ایران خداحافظی کرده‌اند.
شکار غیرقانونی، تولیدات صنعتی، توسعه راه‌ها، جاده‌سازی، فعالیت‌های معدنی، چوب‌بری، گسترش شهرها، کم‌آبی و خشکسالی متوالی تخریب زیستگاه و اثرات منفی که سبب تغییرات اقلیمی می‌شود و بارگذاری‌های انجام شده خارج از توان طبیعت، به زیست‌بوم و محل زندگی سایر موجودات آسیب وارد کرده و حاصل آن نابودی بسیاری از حیوانات بوده است.
این روند که سال‌ها پیش آغاز شده و همچنان در جریان است، موجب شده رفته‌رفته تعداد گونه‌های جانوری کاهش یابد و بسیاری از گونه‌ها در لبه پرتگاه انقراض قرار بگیرند. در قرن کنونی به علت صنعتی شدن و افزایش جمعیت، ایجاد صنایع مورد نیاز انسانی بیش از پیش گسترش یافته است.
پیشرفت بهداشت و علم پزشکی و فناوری نسبت به گذشته چشمگیر بوده و روزبه‌روز منابع بیشتری از طبیعت به سود انسان تسخیر شده و بسیاری از عرصه‌های طبیعی در اختیار انسان قرار گرفته است؛ همچنین کنوانسیون‌های گوناگون از جمله سایتیس برای حفاظت از محیط زیست و موجودات طبیعی تشکیل شده‌اند.
در سال ۱۹۷۳ (۱۳۵۱ خورشیدی)، «سایتیس» (کنوانسیون منع تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) برای برخی از گونه‌های در خطر انقراض در برابر بهره‌برداری بی‌رویه از راه کنترل و برقراری محدودیت‌ها در تجارت صادرات و واردات آن‌ها در واشنگتن به تصویب رسید که دارای یک مقدمه، ۲۵ ماده و سه پیوست بود و اکنون ۱۶۰ کشور از جمله ایران در آن عضو رسمی هستند. این کنوانسیون یکی از مهم‌ترین کنوانسیون‌های بین‌المللی محیط‌زیست به‌منظور حفظ تنوع زیستی جانوران و گیاهان به شمار می‌رود.
با چالش‌های فراوانی در زمینه حفظ عرصه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی، همچنین انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری در کشور روبه‌رو هستیم و اکنون نیز ویرانی زیستگاه و شکار به عنوان دو عامل کلیدی بیشترین تهدید را برای حیات وحش کشورمان دارد و باید بدانیم شکار به هر انگیزه‌ای که صورت گیرد، مایه نابودی یا شتاب بیشتر انقراض گونه‌های جانوری می‌شود.
در این میان عواملی مانند توسعه شهرها و روستاها، ساخت کانال‌های آب و نیروگاه‌های تولید انرژی، ترافیک زیاد، ساخت جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مانند بزرگراه‌ها و آزاد راه‌ها، پهنای باند آن‌ها مسیرهای انتقالی و ارتباطی حیات وحش را قطع کرده و چالش‌های بسیاری را برای عرصه‌های طبیعی و موجودات زنده در این عرصه‌ها به وجود آورده است، به‌طوری‌که حتی پرنده‌ها نیز در بسیاری مواقع در یافتن مسیرهای مهاجرت خود دچار مشکل می‌شوند و در این شرایط بیشتر زیستگاه‌های یکپارچه به زیستگاه‌های کوچک تبدیل شده‌اند.
شناسایی ۴۵۹ گونه مهره‌دار در اصفهان
حسین اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه استان حدود ۱۰ میلیون ۷۰۰ هزار هکتار وسعت دارد، می‌گوید: این استان از ۴۴۵۰ متر از کوهستان‌های زاگرس در جنوب غرب اصفهان تا نواحی کویری در دشت کویر مرکزی بالغ‌بر ۳۷۰۰ متر اختلاف ارتفاع دارد، دارای اقلیم و زیستگاه‌های بسیار متنوع بوده و ۴۵۹ گونه مهره‌دار در استان شناسایی شده است، همچنین ۳۰۲ گونه پرنده، ۶۵ گونه پستاندار، ۴۳ گونه خزنده، هشت گونه دوزیست و بالغ‌بر دو هزار گونه گیاهی مختلف در استان وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه استان اصفهان دارای ۱۲ منطقه حفاظت شده است که بالغ‌بر یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار وسعت دارد، اظهار می‌کند: این استان دارای ۱۰ منطقه شکار ممنوع است که در مجموع بالغ‌بر ۵۰۰ هکتار این مناطق وسعت دارند، همچنین دارای یک زیستگاه تالابی و دو میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار مناطق تحت مدیریت و شکار ممنوع دارد.
یوزپلنگ آسیایی در معرض انقراض است
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با بیان اینکه این استان حدود ۲۵ گونه مختلف جزو گونه آسیب‌پذیر، کمیاب و نیز در خطر انقراض دارد، می‌افزاید: از گونه‌های شاخص حیات‌وحش کمیاب و در معرض خطر استان اصفهان می‌توان به یوزپلنگ آسیایی که به‌شدت در معرض انقراض بوده، پلنگ ایرانی، گونه‌های گربه شنی، سیاه‌گوش، گربه پالاس، شاهین، بالابان، هوبره و جبیر (غزال مینیاتوری) اشاره کرد.
وی در پاسخ به اینکه در دهه‌های گذشته کدام گونه از حیات‌وحش استان اصفهان منقرض‌شده است، تصریح می‌کند: برای اینکه اثبات شود که گونه‌ای از حیات‌وحش منقرض شده، باید آن‌گونه در طول چند دهه مشاهده نشود. گورخر آسیایی، گونه‌ای شاخص از حیات‌وحش که به‌صورت جمعیت‌های محلی در جغرافیای استان اصفهان بوده و درحال‌حاضر منقرض شده، آخرین مشاهدات این‌گونه در زیستگاه‌های بیابانی استان اصفهان در شهرستان‌های نائین، اردستان، آران و بیدگل و اطراف تالاب گاوخونی مربوط به حدود ۴۰ تا ۵۰ سال پیش بوده که به دلیل نبودن زیرساخت‌ها و نیروی حفاظتی از بین رفته است.
اکبری ادامه می‌دهد: البته اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان طرحی مد نظر دارد که گورخر آسیایی را در زیستگاه‌های بیابانی استان اصفهان بتواند دوباره معرفی و احیا کند. در ۳۰ تا ۵۰ سال گذشته برخی جمعیت‌های محلی از دیگر گونه‌ها نیز حذف شده که می‌توان به حذف لکه‌ای آهو، قوچ و میش، کل و بز، پلنگ، سیاه‌گوش و گونه‌های دیگر در مقیاس محلی در برخی شهرستان‌ها اشاره کرد.
خشکسالی‌ها رابطه مستقیمی با شکارهای غیرمجاز دارد
وی با تاکید بر اینکه خشکسالی‌ها رابطه مستقیمی با شکارهای غیرمجاز دارد و هر قدر خشکسالی بیشتر باشد، گونه‌های حیات‌وحش از مناطق امن و حفاظت شده، خارج و به مناطق دیگر می‌روند که همین امر باعث شکار مجاز آن‌ها می‌شود، می‌گوید: گونه‌های پستانداری که در استان بیشتر شکار غیرمجاز می‌شوند شامل گونه‌های آهو، قوچ و میش، کل و بز و جبیر است. از میان پرندگان هم کبک، تیهو، انواع باقرقره، کبوتر و هوبره بیشتر شکار غیرمجاز می‌شود. برخی پرندگان شکاری مثل عقاب طلایی، شاهین، بحری و بالابان و پرنده هوبره هم با تهدید زنده‌گیری و قاچاق مواجه هستند.
وی در پاسخ به این پرسش که برای کاهش تصادفات جاده‌ای و تلف شدن حیات‌وحش چه اقداماتی انجام شده است، اظهار می‌کند: تصادفات جاده‌ای و تلف شدن گونه‌های حیات‌وحش، واقعیتی انکارناپذیر است. در استان اصفهان که به دلیل عبور بسیاری از جاده‌های اصلی از داخل (بالغ‌بر ۲۲۰ کیلومتر) و حاشیه مناطق حفاظت شده (بالغ‌بر ۳۴۰ کیلومتر) و شبکه گسترده‌ای از جاده‌ها از داخل مناطق شکار ممنوع و زیستگاه‌های آزاد می‌گذرد، شاهد تلف شدن قابل توجهی از گونه‌های حیات‌وحش در اثر تصادفات جاده‌ای هستیم، اما به دلیل کمبود نیروهای پایش و حفاظت محیط‌زیست در استان، شاهد تعدادی از گونه‌های حیات‌وحش تلف شده در اثر تصادفات جاده‌ای هستیم. این گونه‌ها شامل طیف متنوعی از گوشتخواران، سُم‌داران، خزندگان و برخی پرندگان است.
بقای حیات وحش درگرو حفظ زیستگاه
اسماعیل کهرم، کارشناس و کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، بقای حیات وحش را درگرو حفظ زیستگاه می‌داند و می‌گوید: حیات وحش ایران مانند دیگر کشورها به دلیل نابودی زیستگاه‌ها و شکار بی‌رویه در حال نابودی است. برای نمونه در باغ وحش بزرگی که مصداق جهان است اگر برای حیات پنگوئن‌ها با یخ‌ها غاری ساخته شود با چنین کاری زیستگاه این نوع پرنده را فراهم می‌کنند، اما اگر یخ‌ها را از زندگی پنگوئن‌ها حذف کنیم، این باغ وحش نابود خواهد شد، در جهان نیز شاهد این اقدام هستیم.
وی با بیان اینکه شکار غیرقانونی، توسعه راه‌ها، تخریب کوه‌ها، جاده‌سازی و خشکسالی متوالی بخشی از تخریب زیستگاه حیات وحش است، اظهار می‌کند: با این اقدامات ممکن است طی مدت‌ها، متوجه نابودی زیستگاه‌ها نباشیم، اما به‌تدریج قابل شهود است که تخریب محیط‌زیست موجب انقراض تک‌تک جانوران خواهد شد، بدون شک طی این سال‌ها چنین برخوردی را با حیوانات حیات وحش انجام داده‌ایم.
نابودی صدف جانوران صدف‌دار با مصرف گازهای گلخانه‌ای
این کنشگر محیط‌زیست می‌افزاید: لازم است بدانیم بر اثر مصرف گازهای گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن، منوکسید کربن به‌ویژه متان که ۳۴ برابر سایر گازها در حیات وحش تأثیرگذار است، آب اقیانوس‌ها با تغییر مزه به ترشی، تبدیل به اسید شده که بر اثر این اسیدهای موجود در آب‌های اقیانوس، صدف‌های تمام جانوران صدف‌دار ذوب شده است.
وی ادامه می‌دهد: در ابتدا متوجه این فاجعه زیست‌محیطی نبودیم، اما با گذشت حدود یک نسل از اثرات گازهای گلخانه‌ای، چنین مسئله حیاتی اکنون قابل توجه قرار گرفته که صدف جانورانی مانند حلزون‌ها، صدف‌های دو لکه‌ای و یک لکه‌ای در حال نابودی است. براساس بعضی نظریه‌ها تصور این است که پایه حیات که از اقیانوس‌ها به وجود آمده، اکنون نیز از همین اقیانوس‌ها از بین می‌رود.
تخریب تنوع زیستی کشور با صید بی‌رویه و غیرمجاز
کهرم، شکار بی‌رویه را نیز تهدید جدی زیستگاه‌های حیات وحش می‌داند و می‌گوید: اکنون با شرایط فعلی صید غیرمجاز در زیستگاه‌ها غوغا می‌کند و درحال‌حاضر بهار شکارچیان است که بیشترین سوءاستفاده را از حیات وحش دارند؛ این افراد با تخریب و شکارهای بی‌رویه به جان حیات وحش افتاده‌اند و تا زمانی که چنین عوامل آسیب‌زایی بررسی و پیگیری نشود، همچنان شاهد نابودی زیستگاه و محیط زیست خواهیم بود.
راهکارهای جلوگیری از نابودی حیات وحش
در ابتدا باید نگاه مسئولان به محیط زیست تغییر کند و محیط زیست در اولویت‌های کشور قرار گیرد؛ تمام دستگاه‌ها باید در هر توسعه‌ای ازجمله جاده‌سازی و معدن‌کاوی، حفاظت از محیط زیست را در نظر گیرند. حفاظت از محیط زیست نباید تنها بر عهده سازمان محیط زیست باشد و سازمان به تنهایی نمی‌تواند ۱۰.۴ درصد از کل مساحت کشور به علاوه قرق‌های اختصاصی را اداره کند و نیاز است که عموم جامعه برای حفظ حیات وحش تلاش کنند.
جزیره‌ای شدن زیستگاه به دلیل کاهش ارتباط جمعیت‌های حیات وحش کشور با فراجمعیت‌ها نیز موضوع دیگری است که کارشناسان محیط‌زیست و تنوع زیستی درباره آن بسیار هشدار داده و بر این باور هستند که به دلیل فشارهای درون آمیزی و درون گروهی، تنوع ژنی گونه‌ها کاهش یافته و به مرور زمان مقاومت گونه‌ها در برابر تغییرات اقلیمی و بیماری‌ها تنزیل داشته و در بلندمدت با کاستن از مقاومت و ایمنی حیوانات وحشی آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند و باید برای آن چاره‌اندیشی کرد.
در کشور برای نظارت هر ۱۰ تا ۱۱ هزار هکتار منطقه حفاظت شده، به‌طور متوسط یک محیط‌بان وجود دارد، در حالی که استاندارد جهانی برای هر یک هزار هکتار عرصه خشکی یک نفر نیرو و برای هر ۵۰۰ هکتار عرصه تالابی و آبی یک نفر را پیشنهاد کرده است؛ در این بین کمبود نیرو و امکانات در عرصه حفاظت از محیط‌زیست، موضوعی است که باید بیشتر به آن پرداخته شود.
اطلاع‌رسانی صحیح به مردم و آموزش به آن‌ها در حفاظت از حیات وحش نقش کلیدی دارد، اما این مهم در کشور مغفول مانده و نیاز است. مراکز آموزشی در این مورد اهتمام داشته باشند و اهمیت به محیط زیست را از دوران کودکی در جامعه فرهنگ‌سازی کنند، بنابراین زمانی که بحث حفاظت و حمایت از حیات وحش مطرح می‌شود، موضوع فراتر از حفظ یک یوز، میش‌مرغ، مار، قوچ و بز است و در واقع حفظ حیات وحش منجر به حفظ حیات انسانی می‌شود و اگر محیط زیست را نابود کنیم، باید منتظر نابودی خود نیز باشیم.
نظر شما