به گزارش خبرنگار ایمنا، اثرات تغییر اقلیم بر محیط و جامعه پیچیده و فراگیر است و اصلی‌ترین و بارزترین پیامد آن در سراسر جهان افزایش درجه حرارت و تغییر الگوهای بارش است که باعث گسترش بیابان‌زایی و خشکسالی‌های پی‌درپی شده است. خشکسالی بخش جدایی‌ناپذیر تغییرات اقلیمی است و از ویژگی‌های اصلی آب و هوایی ایران محسوب می‌شود، درنتیجه تغییرات اقلیمی روی آن محسوس‌تر است.
دانشمندان معتقد هستند که افزایش دمای بیش از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، خطر تغییرات برگشت‌ناپذیر آب و هوا را به شدت افزایش می‌دهد. برای مثال، خطر از دست دادن یخ‌های تابستانی قطب شمال بالا می‌رود که همین امر تأثیرات بدی بر آب‌وهوا خواهد داشت و اگر روند افزایش دما به همین صورت ادامه یابد، در پایان قرن به سه درجه سانتی‌گراد یعنی دو برابر میزان فعلی می‌رسد که موجب بروز سیلاب‌ها و آتش‌سوزی‌های گسترده خواهد شد؛ شاید بتوان گفت آتش‌سوزی‌های اخیر در اروپا، گرمای هوا در ژاپن و سیل در ایران نشانه‌های این ادعا است.
همچنین تغییر اقلیم، تمام بخش‌های اقتصادی نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و پیامدهای گسترده‌ای بر اکوسیستم‌های طبیعی دارد و عامل بسیار مهمی در تشدید وقوع گردوغبار، اضمحلال تنوع‌زیستی، طغیان آفات در زیست‌بوم‌ها، تهدید عملکردهای زیستی تالاب و تغییر در پراکندگی جغرافیای طبیعی جانوران است؛ از این رو مسئله تغییر اقلیم و پیامدهای ناشی از آن به عنوان یک مشکل جهانی نیاز به بررسی بیشتر دارد.
در این خصوص با داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
مهم‌ترین علل تغییرات اقلیمی چیست؟
در شرایط عادی و طبیعی، الگوهای آب و هوایی و دمای زمین در طول یک دهه یا سال تغییر می‌کند که دلیل آن چرخه طبیعی زمین است که طوفان، سیلاب‌ها، خشکسالی و آتش‌سوزی‌های شدید در جنگل‌ها حاکی از تغییراتی غیر معمول با سرعتی بالا در جو زمین است، اما به جز این تغییر دمایی که به شکل طبیعی رخ می‌دهد، فعالیت‌های مخرب انسانی مهم‌ترین دلیل تغییرات اقلیمی است که اکنون به عنوان تهدید بزرگ قرن با آن مواجه هستیم.
چه عواملی سبب تغییرات اقلیمی می‌شود؟
تغییرات توزیع الگوی زمانی و مکانی بارندگی‌ها یکی از اثرات تغییر اقلیم بر محیط‌زیست است، سیلاب‌های اخیر یکی از نمونه‌های بارز دگرگونی زمان و مکان بارش‌ها است، لذا سیلاب‌ها خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به بعضی مناطق وارد کردند و شاهد خشکسالی، نبود پوشش گیاهی مناسب و قدرت جذب منابع خاکی در این مناطق هستیم.
با وقوع سیلاب‌ها سطح فوقانی خاک با برخورداری از پوشش مرغوب کشاورزی از بین می‌رود و اراضی کشاورزی و مراتع از نظر ظاهری فقیر می‌شوند و طی سال‌های آینده با پوشش گیاهی اندک، تنوع زیستی و جانوری در زیستگاه‌های حیات‌وحش از لحاظ جمعیت و گوناگونی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، ایران نیز جزو کشورهایی است که تا حدودی زیادی تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار دارد. بروز سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع به نوعی اثرات تغییر اقلیم است.
امروز بدون درنظرگرفتن حریم و بستر رودخانه‌ها اقدام به ساخت‌وساز می‌کنیم. تصرف اراضی، ساخت‌وساز غیرمجاز در کنار رودخانه‌ها رخ می‌دهد، این در حالی است که نظارتی در این زمینه وجود ندارد، اما اگر مجازات‌های بازدارنده به طور کامل و جامع اجرایی شود، دیگر روند تکرار این‌گونه تخلفات در اراضی نخواهیم بود.
تأثیر خشکسالی‌ها بر تغییرات اقلیمی و تنوع زیستی چگونه است؟
خشکسالی‌ها یکی از مهم‌ترین پدیده‌ها و اثرات تغییرات اقلیم محسوب می‌شود و ایران با قرارگیری در موقعیت پهنه خشک و نیمه‌خشک، جزو کشورهایی است که تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار دارد و تاکنون اقداماتی جهت سازگاری و افزایش تاب‌آوری کشور در مقابل اثرات تغییرات اقلیمی اجرایی نشده است که این امر خسارت‌های بسیاری به اقتصاد، منابع طبیعی و محیط‌زیست وارد می‌کند.
در کشورهای آسیایی سالانه ۴۸۰ میلی‌متر و در جهان ۷۵۰ میلی‌متر بارندگی ثبت می‌شود، اما در ایران تنها با حدود ۲۴۸ میلی‌متر بارش مواجه هستیم. در زمان خشکسالی و بارندگی با معضلاتی مواجه هستیم، زیرا چه برف و باران ببارد و چه نبارد با مشکلاتی روبه‌رو هستیم! همچنین باید مسائل کشور را مطابق با حداقل‌های صحیح برنامه‌ریزی کنیم و معیشت مردم محلی را به حفظ منابع طبیعی و تالاب‌ها گره بزنیم تا یک معیشت موقتی نباشد، محیط‌زیست پایدار یعنی معیشت مردم به آن وابسته باشد.
خشکی تالاب‌ها بر تغییرات اقلیم چقدر تأثیرگذار است؟
نقش خشک شدن تالاب‌ها بر مباحث اقتصادی و معیشت مردم محلی بسیار تأثیرگذار است، چراکه تالاب‌ها زیستگاه‌های زمستانی پرندگان مهاجر و گونه‌های خاص آبزی محسوب می‌شود، اما با خشکی آن‌ها به‌طورمستقیم خسارت‌های زیست محیطی بر تنوع زیستی گیاهی و جانوری این مناطق وارد خواهد شد. با نابودی اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع براثر آتش‌سوزی، معیشت مردم تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با افزایش مشکلات اقتصادی، تخریب منابع و محیط‌زیست ایجاد خواهد شد.
برخی از گردوغبارها ناشی از نبود پوشش گیاهی و رهاسازی اراضی کشاورزی و تخریب سرزمین است، اگر موقعیت جوی بادها صعودی و خیزش گردوخاک با بادهای افقی همراه باشد، شاهد انتشار و انتقال ذرات گردوغبار با منشأ داخلی و خارجی در بسیاری از نقاط کشور خواهیم بود.
چگونه می‌توان تاب‌آوری شهرها و روستاها را در برابر تغییرات اقلیم افزایش داد؟
منابع آبی را باید به نحوی مدیریت کنیم که شرایط نسبی رعایت شود؛ همچنین تغییر در الگوی کشت و بهره‌مندی از گونه‌های مناسب برای کشاورزی و در اراضی با ظرفیت مقاومت استفاده از گونه‌های گیاهی با آب کمتر مورد استفاده قرار گیرد. با صادرات محصولات آب‌بر، آب پنهان را از کشور صادر می‌کنیم، برای توسعه و دستیابی به امنیت و خودکفایی غذایی نیاز به افزایش و تخریب سطح اراضی نداریم که به کانون جدید گردوغبار تبدیل شوند، بلکه می‌توانیم به منظور کاهش اثرات تغییرات اقلیم بر جنگل‌ها، مراتع و محیط‌زیست، بهره‌وری را در پهنه وسیعی گسترده کنیم.
بارش باران در زمان خشکسالی نعمت است که باید با اقدامات لازم، سیلاب‌ها را در مسیرها پخش کنیم تا علاوه بر جلوگیری از بروز خسارت بتوانیم از این حجم آب بهترین استفاده را داشته باشیم؛ با این کار می‌توانیم اراضی کشاورزی را از آب کافی سیراب کنیم، اما این فرصت‌ها به علت بی‌برنامگی به تهدید تبدیل می‌شود.
بر این اساس سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه و تصویب طرح سازگاری با تغییر اقلیم را در برنامه خود دارد تا مطابق آن، هر سازمانی منطبق با این طرح برنامه‌های خود را پیش ببرد. با توجه به اهمیت موضوع باید سند بالادستی داشته باشیم؛ این مسئله باید در بخش‌های مختلف از جمله قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری، طراحی شهری و انتخاب پروژه‌ها به گونه‌ای باشد که تأثیرات تغییر اقلیم دیده شود تا در زمان وقوع آسیب به حداقل برسد.
نظر شما