به گزارش خبرنگار ایمنا، در دنیای امروز کودکانی که قرار است شادی‌بخش خانواده و امید جامعه باشند، با مشکلات روحی و جسمی بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، درحالی‌که توان حمایت از خود را ندارند. در این بین نیز گویا پایانی برای یا فروکش‌کردن جنگ‌ها و خشونت‌ها، متصور نیست و کودکان بی‌دفاع نیازمند حمایت چندجانبه هستند.
بسیاری از کودکان به دلایل مختلفی ازجمله بی‌سرپرستی، بدسرپرستی، جنگ و بلاهای طبیعی، تغذیه نامناسب، آلودگی به انواع بیماری‌های خطرناک، اعتیاد والدین و طلاق آنها، در شرایط دشواری به سر می‌برند یا تحت تأثیر سوءاستفاده‌هایی مانند توزیع مواد مخدر و کار اجباری هستند و حقوقشان نقض می‌شود.
فراز و نشیب‌هایی گریبان‌گیر کودکان است که توان مقابله با آن برای آن‌هایی که سرد و گرم روزگار را چشیده‌اند، نیست، لذا افراد تحت عنوان انجمن‌ها و سازمان‌های مختلف به حمایت از کودکان برخاسته‌اند، اما آیا این حمایت‌ها مؤثر بوده و آیا از مشکلات بزرگ و کوچکی که تن کودکان را رنجور کرده کاسته شده؟ آیا چتر حمایتی که همه از آن دم می‌زنند بر سر کودکان آسیب‌دیده از جنگ، فشارهای روحی و فقر گسترده شده است؟
روز جهانی کودک در ۵۰ کشور جهان، اول ژوئن جشن گرفته می‌شود، اما این روز از سوی یونیسف، بیستم نوامبر مصادف با بیست‌ونهم آبان‌ماه سال جاری با هدف آگاهی‌بخشی به افرادی که خشونت را در قالب سوءاستفاده، استثمار و تبعیض تجربه کرده‌اند، نام‌گذاری شده است.
روزی به بلندای جهان برای کودکان نام نهاده شده تا درد آنها شنیده و دیده شود، اما در ظاهر این گونه نیست و هر روز بر تعداد کودکان بی‌خانمان، بی‌سرپرست و فقیر افزوده می‌شود، کودکانی که در جای جای این کره خاکی چشم امیدی به حمایت‌های لفظی سازمان‌ها و انجمن‌های گوناگون ندارند و در برابر ستم‌های بی‌پایان روزگار روئین‌تن شده‌اند.
رعایت حقوق کودکان حساس‌ترین موضوع بین‌المللی
مریم شعبان، مدیرگروه جامعه‌شناسیِ کودکیِ کرسی یونسکو در سلامت و توسعه اجتماعی درخصوص شرایط کودکان و تهاجم‌هایی که با آن مواجه هستند به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در شرایط بحرانی به خصوص جنگ‌ها، شاهد کشتار و تحمیل تبعات به قشری هستیم که سن کمی دارند، نقشی در سیاست ندارند، کنشگر سیاسی نیستند و تأثیری در آغاز یا اتمام جنگ‌ها ندارند، به همین علت حقوقی تحت عنوان حقوق کودک، برای این قشر در نظر گرفته شده است؛ در واقع با تعریف حقوق کودک، مفاهیمی ساختاری برای افراد کم سنی که ممکن است مورد تعرض، تهاجم یا حتی قتل قرار گیرند، در نظر گرفته شد که دارای ضمانت اجرایی باشد و سیستم قانون، اجرای آن را پیگیری کند.
وی با بیان اینکه اولین بار حقوق کودک پس از جنگ جهانی دوم مورد تمرکز قرار گرفت، چراکه پس از این جنگ بسیاری از کودکان دچار سوءتغذیه، معلول یا کشته شده بودند، می‌افزاید: از دهه هفتاد حقوق کودک در ایران مطرح شد، اما پایبندی به آن وجود نداشت؛ زیرا در جامعه ایران، نهاد خانواده بر هر موضوعی ارجحیت دارد و هسته اصلی جامعه خانواده محسوب می‌شود، اما هسته اصلی جامعه در کشورهای اروپایی فرد است و به همین علت حقوق کودک پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای اروپایی ایجاد شد و رشد کرد.
مدیرگروه جامعه‌شناسیِ کودکیِ کرسی یونسکو در سلامت و توسعه اجتماعی با بیان اینکه دهه ۹۰ شمسی، کنوانسیون حقوق کودک در عرصه بین‌المللی شکل گرفت و از تمام کشورها خواسته شد در آن عضو شوند و کشور ایران نیز در این کنوانسیون عضو شد، تصریح می‌کند: پس از عضویت در این کنوانسیون، جامعه مدنی روی کار آمد، حساسیت‌های اجتماعی شکل گرفت، حقوق کودک برای کنشگرها به خصوص والدین، معلمان و مربیان اهمیت یافت و توجه آنها را جلب کرد؛ در پی این اتفاقات، حقوق کودک تبدیل به موضوعی حساس شد که جامعه مدنی آن را مسئله‌مند کرد.
شکل‌گیری کنشگری سیاسی در قشر کودک و نوجوان
وی ادامه می‌دهد: مسئله‌مندشدن حقوق کودک، منجر به شکل گرفتن ساختاری تحت عنوان حقوق منسجم کودک در ایران شد، برای آن ضمانت‌های اجرایی نظیر شکل‌گیری پلیس کودک و نوجوان یا اطفال، در نظر گرفته شد و تغییرات بسیاری نسبت به قبل در حال اجرا است.
شعبان با بیان اینکه کنشگری کودک طی یک تا دو سال اخیر در کشور شکل گرفته است، می‌گوید: کنشگری سیاسی به کودکان بخشیده شد و در پی آن موج‌هایی از کنشگری سیاسی مخالف نیز در کودکان شکل گرفت که مطالباتی دارند و به دنبال اصلاح و رفع معضلات هستند.
وی با تاکید بر اینکه یکی از حوزه‌های حقوق کودک که درحال‌حاضر در کشور بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد، حوزه سلامت و بهداشت است، اضافه می‌کند: در مقایسه با کشورهای منطقه، می‌توان گفت ایران یکی از کشورهایی است که کودکان از نظر سلامت و بهداشت مورد توجه بسیاری قرار دارند، واکسیناسیون مداوم در مراکز بهداشت برای آنها انجام و با کارت‌های سلامت نوزاد پیگیری می‌شود و قد، وزن، روند تغذیه و رشدشان نیز به صورت مداوم تحت بررسی است.
کنوانسیون حقوق کودک با حالت ایده‌آل فاصله بسیاری دارد
مدیرگروه جامعه‌شناسیِ کودکیِ کرسی یونسکو در سلامت و توسعه اجتماعی خاطرنشان می‌کند: یکی از حوزه‌هایی که مورد توجه قرار دارد، اما نیازمند توجه بیشتری است، تغذیه کودکان است که در سطح متوسط قرار دارد و می‌توان بعضی مکمل‌ها را در پروسه رسیدگی بهداشتی به نوزادان و کودکان، جای داد؛ همچنین لازم است از نظر سلامت، درمان، تغذیه و سرپرستی توجه بیشتری به این قشر از جامعه داشت.
وی با تاکید بر اینکه کودکان پدر و مادر دارند، اما این والدین شرایط و صلاحیت رسیدگی به کودک را ندارند و به همین دلیل قانون توانایی جداسازی و واگذاری آنها را به بهزیستی یا خانواده جایگزین ندارد، اظهار می‌کند: مددکاران با کودکان بسیاری روبه‌رو می‌شوند که کتک خورده‌اند، با سیگار سوزانده شده‌اند و مداوم در کوچه یا خیابان رها شده‌اند یا پدر و مادر شرایط مناسبی از لحاظ پوشاک یا غذا برای نگهداری آنها فراهم نکرده‌اند و بسیاری در پروسه بدسرپرستی، درگیر آسیب‌های دیگری می‌شوند.
شعبان با بیان اینکه پروتکلی در کنوانسیون حقوق کودک مطرح شده است که کشورهای مختلف می‌توانند با توجه به وضعیت جامعه خود آن را اجرا کنند، می‌افزاید: کشور ایران در اجرای پروتکل بومی‌سازی شده کنوانسیون حقوق کودک، در مقایسه با حالت ایده‌آل جامعه خود، فاصله بسیاری دارد، چراکه در اجرا بسیار ضعیف عمل می‌شود، اما با این وجود تلاش‌هایی انجام شده است. هنوز شاهد کودکان بدسرپرست و بازمانده از تحصیل هستیم، کودکان کار کشور تعیین تکلیف نشده‌اند و برخی حتی شناسنامه نیز ندارند و این موارد، قابل چشم‌پوشی نیست.
خانواده؛ کارآمدترین نهاد برای احقاق حقوق کودک
وی با اشاره به مهم‌ترین شیوه احقاق‌حقوق کودک، تصریح می‌کند: در جامعه ایران، بهترین، مناسب‌ترین و کارآمدترین نهاد برای احقاق حقوق کودک، خانواده است و بهترین حالت این است که اعضای یک خانواده، با حقوق کودک آشنا شوند، اهمیت آن را درک کنند و سعی بر این داشته باشند که در کنش‌های خود آن را جای دهند. آگاهی‌بخشی به کودکان نیز می‌تواند در احقاق حقوق آنها تأثیرگذار باشد و مطالبه‌گری داشته باشند.
مدیرگروه جامعه‌شناسیِ کودکیِ کرسی یونسکو در سلامت و توسعه اجتماعی با بیان اینکه سازمان آموزش‌وپرورش باید قشر کودک و نوجوان را از زمانی که وارد نظام آموزشی کشور می‌شوند، با حقوق خود آشنا کند و به آنها آموزش دهد، ادامه می‌دهد: با والدین از طریق آموزش‌وپرورش، دانشگاه‌ها و شهرداری‌ها باید ارتباط برقرار شود و رسانه‌ها نیز، باید در این راستا تلاش کنند. در سند ۱۴۰۴ که توسط مرجع کنوانسیون حقوق کودک در ایران نوشته شده، این موارد دیده شده است، اما اجرا نمی‌شود.
وی با تاکید بر اینکه در راستای تغییر وضعیت موجود و احقاق حقوق کودک در جامعه، مطالبه‌گری بخش مدنی از ساختار دولتی نیز باید افزایش یابد، می‌گوید: در حال حاضر بخش بزرگی از جامعه مدنی دچار سلطه اقتصادی و بنگاه‌گرایی شده و فضای اقتصادی بر آن سایه انداخته است. آنها مقید به ایجاد تغییر نیستند در صورتی که ایجاد تغییر، ماهیت جامعه مدنی است. در صورت ایجاد فضای کنشگری مدنی واقعی، جامعه به سمتی پیش خواهد رفت که حقوق کودک در نهاد و ساختارها دقیق‌تر اجرا شود.
پاسخ به نیازهای کودک وظیفه کیست؟
سعید رحیمی روان‌شناس کودک و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درخصوص تاریخچه نام‌گذاری روز کودک، اظهار می‌کند: دهه دوم قرن بیستم در آمریکا مسئله رفاه کودکان بیشتر از جنبه مذهبی مطرح شد. یک کشیش به نام «چارلز لئونارد» جهت رفاه کودکان اعلامیه‌ای مبنی بر نام‌گذاری روزی به نام کودکان را اعلام کرد، به دنبال این اعلامیه کنفرانسی جهانی در شهر ژنو برگزار شد و پس از جنگ جهانی دوم به طور جدی به دلیل آسیب‌هایی که کودکان دچار آن می‌شدند و تلفاتی که از کودکان در جنگ‌های جهانی به جای ماند این مسئله در سازمان ملل متحد مطرح و از سال ۱۹۵۹ پیمان‌نامه دفاع از حقوق کودک منعقد شد و در بیستم نوامبر ۱۹۸۹ این پیمان‌نامه در سازمان ملل به تصویب رسید.
وی ادامه می‌دهد: دوران کودکی از لحاظ روانشناختی از ابتدای تولد تا پایان ۱۸ سالگی در نظر گرفته می‌شود، براساس اصول روان‌شناسی، تحول و رشد کودک را از ابعاد هیجانی، اجتماعی، جسمی، اخلاقی و حرکتی مورد بررسی قرار می‌دهند و با توجه به موارد مطرح شده نیازمندی‌هایی را برای کودک در نظر می‌گیرند که پاسخ به آنها، وظیفه مجموعه اولیای تربیتی است که بر تربیت کودک نظارت دارند.
کودکان قربانی مقایسه هستند
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: گاهی شاهد این هستیم که در برخی جوامع تفکر و نگاه سنتی کمتر اهمیت دادن به کودکان دختر و دسترسی به امکانات کمتر ورزشی یا آموزشی نسبت به پسران وجود دارد و ترجیح بر جنس پسر است، چراکه شرایط بیرون رفتن راحت‌تر و امکان پاسخگویی بهتر به نیازهای آنها را دارند. در بسیاری از خانواده‌ها دختران باید بیشتر در منزل بمانند و این شرایط را تحمل کنند که این موضوع باید اصلاح شود، زیرا توهینی نسبت به جنس دختر و زن است و اگر قرار باشد این‌گونه تحقیر شوند و به نیازهای آنان پاسخ داده نشود، شاهد پیشرفت کودکان دختر در آینده نخواهیم بود.
وی ادامه می‌دهد: هیچ فردی و به‌طورویژه والدین و مربیان، اجازه مقایسه کودک از لحاظ نوع نیاز و تفاوت‌های فردی کودکان را ندارد. چنین مقایسه‌هایی بیشتر از نگاه‌های سنتی نشئت گرفته و به آن دامن می‌زند که در کودک منجر به ایجاد حس حسادت، کینه‌ورزی و آسیب روانشناختی می‌شود. همچنین کودکانی که قربانی مقایسه می‌شوند، از درس و جامعه کناره‌گیری می‌کنند و در قالب رفتارهای پرخاشگرانه، نافرمانی‌ها و رفتارهای ناشایست از خود نشان می‌دهند.
نظر شما