به گزارش خبرنگار ایمنا، «ما همانیم که می‌خوانیم» شعار هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران است. هفته‌ای که از بیست‌ویکم آبان آغاز شده است و تا بیست‌وهفتمین روز همین ماه پاییزی ادامه دارد. پاییزی که فصل برگریزان است و گویا خزانش بر کتاب و مطالعه هم اثر گذاشته و این فصل پررنگ فرهنگی را به حاشیه برده است.
می‌گویند ملتی که کتاب می‌خواند همیشه سربلند است و فرهنگ در آن می‌درخشد، اما شاید کتاب نخواندن هم دلیلی بر کم‌خوانی نباشد، گو اینکه مطالعه با ابزارهایی مانند تلفن همراه و گوش دادن به کتاب‌های گویا کم و بیش رونق دارد.
کتاب فکر و ذهن آدمی را جلا می‌دهد و این مطالعه است که بر شعور و آگاهی فردی می‌افزاید و افق دید آدمی را بازتر و روشن‌تر می‌کند. کتابی که امروز بیش از هر زمانی به خوانش نیاز دارد و به همگان می‌گوید مرا بخوانید تا سعادت شما را ضمانت کنم.
شهرداری اصفهان از جمله نهادهایی است که برای کتاب و کتابخوانی گروه‌های مختلف مردمی برنامه دارد. برنامه‌ها و اقداماتی که بخشی سخت‌افزاری و بخشی نرم‌افزاری است و می‌کوشد مردم به‌ویژه نسل جدید را کتاب‌خوان کنند.
سیدمحمد سجادزاده، معاون فرهنگی، هنری سازمان فرهنگی و ورزشی شهرداری اصفهان است که پاسخگوی سوال‌های خبرنگار ایمنا در مورد کتاب، فرهنگ مطالعه و فعالیت‌های مجموعه شهرداری در حوزه کتاب و مطالعه بوده است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
رویکرد معاونت فرهنگی، هنری سازمان فرهنگی و ورزشی شهرداری اصفهان در ترویج کتاب و کتابخوانی چیست؟
مسائل مربوط به کتاب و کتابخوانی، تنها به سازمان فرهنگی اختصاص ندارد بلکه همه نهادهای مرتبط فرهنگی و اجتماعی در کشور باید در این حوزه کار کنند و برنامه داشته باشند. کتاب عنصر مهمی است که محصول و اثرش را باید در سایر حوزه‌ها مانند کاهش آسیب‌های اجتماعی، ارتقای دانش عمومی، کاهش نزاع‌های شهری و دیگر موضوعات مشاهده و لمس کرد.
اگر می‌خواهیم اقدامی در حوزه پایداری اجتماعی داشته باشیم، راهی نداریم جز اینکه به حوزه مطالعه و کتاب به طور جدی بپردازیم؛ بخشی از کار دولتی است و بخش دیگر مربوط به برنامه‌ریزی اجتماعی در این حوزه تأثیرگذار است، به شکلی که پدر و مادر در یک خانواده بدون لحاظ کردن نقش دولت و دیگران، تلاش کنند خانواده و فرزندانی اهل علم و مطالعه تربیت کنند. این مهم می‌تواند با یک برنامه‌ریزی تربیتی در خانه حاصل شود.
سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان چه راهبردی را برای توسعه کتابخانه‌ها دنبال می‌کند؟
فضاهای مطالعه و کتاب نخستین مواردی است که باید به آنها ورود کرد. بازنگری جدی در حوزه سیاست‌های سالن‌های مطالعه و کتابخانه‌ها متناسب با تغییرات رسانه‌ای، اجتماعی و تکنولوژی نکته اساسی در این حوزه است. برنامه محوری ما در این بخش اصلاح، بهبود، ارتقا و بازنگری در خصوص عملکرد کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه است.
مسئله دوم مربوط به فرهنگ مطالعه است. در برنامه‌ریزی کنونی، بازنگری در موضوع سالن‌ها و کتابخانه‌ها است؛ ابتدا بهبود و ارتقای کیفیت این فضاها اهمیت دارد. امروز ۷۲ کتابخانه و سالن مطالعه در شهر اصفهان وجود دارد که بازسازی، بهینه‌سازی و به‌روزرسانی سازه و منابع همچنین ارتقای استاندارد کیفیت فضاها را در دستور کار معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان است از جمله این سیاست‌ها و اقدامات اصلاح کالبدی، بهبود وضعیت نور، روزآمدی سیستم‌ها و تأسیسات و اموری از این قبیل است.
تلاش می‌کنیم با توجه به نام و عنوان اصفهان و سابقه تمدنی تاریخی این خطه، برای پیشرفت و ارتقای این بخش اقدام و برنامه‌ریزی کنیم. اصفهان دارای کتابخانه‌های متعدد تاریخی و از سرآمدان کتاب و کتابخانه‌های جامع در کشور بوده است.
امروز نیز تأمین کتاب‌های مورد نیاز مخاطب و روزآمد را دستور کار دائمی داریم.
در همین ابتدای سال جاری، چهار هزار عنوان کتاب از نمایشگاه کتاب تهران خریداری شد. ضمن اینکه با توجه به بالا بودن قیمت کتاب، کتابخانه‌ها می‌توانند مرجع خوبی برای مطالعه عموم مردم باشند.
به‌روزرسانی سیاست‌ها و کاربری‌ها در مجموعه‌های کتابخانه‌ای و سالن‌های مطالعه اقدام دیگر ما در این حوزه است. یکی از مهمترین سیاست‌های سازمان فرهنگی شهرداری اصفهان در این بخش حرکت به سمت ایجاد و شکل‌گیری کتابخانه‌های تخصصی در شهر اصفهان است.
به‌دنبال ایجاد کتابخانه‌های تخصصی بیشتر در اصفهان هستیم و در حال حاضر ۱۰ کتابخانه تخصصی داریم. این مراکز در سطوح محدودی فعالیت داشته‌اند و تلاشمان بر تقویت و توسعه این مراکز است. نمونه این امر «کتابخانه تخصصی هنر است» که از پایگاه‌های مهم دریافت و امانت کتاب‌های مربوط به رشته‌های متنوع هنری و مطالعات هنر محسوب می‌شود. شمار زیادی از علاقه‌مندان، پژوهشگران و استادان دانشگاه هم به این کتابخانه مراجعه می‌کنند.
همچنین کتابخانه تخصصی حقوق از جمله مراکز تخصصی مطالعات و مراجعات حقوقی در استان اصفهان است.
علت انتخاب تقویت کتابخانه‌های تخصصی در شهر اصفهان به عنوان راهبرد اصلی این سازمان چیست؟
هرچقدر کتابخانه‌های تخصصی گسترش یابند، گروه‌های تخصصی هم در این مراکز حضور پیدا می‌کنند و یک دورهمی تخصصی دوستانه را شکل می‌دهند. این تخصصی‌سازی‌ها آثار خوبی را به دنبال خواهد داشت از جمله اینکه به رشد علمی روزآمد در این حوزه‌های تخصصی کمک زیادی می‌کنند.
نکته مهمی که باید اشاره کنم اختلاف نظری شهرداری‌های شهرهای کشور با نهاد عمومی کتابخانه‌ها است. شهرداری‌ها معتقدند که‌هم فضا و امکانات در اختیار نهاد قرار داده‌اند و هم سرانه را حتی بیش از مبلغ مصوب به این نهاد پرداخت می‌کنند. امروز هم می‌توان وضعیت کتابخانه‌های نهادی را دید و با مجموعه‌های دیگر مقایسه کرد.
تاکید و دغدغه اصلی نهاد کتابخانه‌های کشور بر شکل‌گیری کتابخانه‌های عمومی است اما ما معتقدیم هر چند کتابخانه عمومی ارزشمند است و جایگاه خود را دارد، اما امروز مردم به فضاهای تخصصی نیاز بیشتری دارند؛ بنابراین رویکرد و گرایش ما به سمت کتابخانه‌های تخصصی است.
شاهد بودیم که در کنار کتابخانه تخصصی حقوق میرداماد، نشست‌های تخصصی حقوق تشکیل می‌شود. نمونه آن کارگاه دو روزه و رایگان برای حقوق‌دانان، وکلا، قضات و سردفتران بود که با استقبال خوب آنها روبه‌رو شد.
کتابخانه‌های دانشگاهی در اختیار دانشگاهیان و استادان است اما در ساختار مبادله‌ای بین دانشگاهی که ما در مجموعه شهرداری اجرا کردیم، تعامل خوبی با کتابخانه‌های دانشگاهی داریم و همچنین با ایجاد کتابخانه‌ای تخصصی شمار زیادی از مراجعان از همه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی می‌توانند از این مراکز تخصصی استفاده کنند.
کتابخانه‌های شهرداری اصفهان نسبت به کتابخانه‌های سایر شهرداری کشور در چه جایگاهی قرار دارند؟
حقیقت امر اینکه در مقایسه با دو کلان‌شهر، پایین‌تر هستیم اما در مقایسه با مجموعه کلان‌شهرها، وضعیت قابل قبولی داریم. در واقع می‌توان به سه حد معقول، مطلوب و ایده‌آل در این رابطه اشاره کرد. شرایط کتابخانه‌های شهرداری اصفهان امروز معقول و متناسب با بودجه‌ای است که اختصاص می‌یابد اما به نسبت بسیاری از کلان‌شهرها بهتر است، اما شرایط مطلوب و ایده‌آل نیست و جای کار زیادی در این حوزه وجود دارد.
سرانه کتابخانه شهرداری اصفهان نسبت به هر نفر چقدر است؟
بیش از یک میلیون جلد کتاب در این کتابخانه‌ها وجود دارد و امروز به نسبت سرانه جمعیت به ازای هر دو نفر در اصفهان یک جلد کتاب داریم.
سالن‌های مطالعه شهرداری اصفهان در چه وضعیتی قرار دارند؟
امروز با تغییر رویکرد جدی در مراجعه به سالن‌ها روبه‌رو هستیم؛ به طوری که اقبال عمومی نسبت به سالن‌های مطالعه به غیر از ایام کنکور و امتحانات پایان ترم امتحانات مدارس و دانشگاه‌ها پایین است.
شهرداری اصفهان در حوزه احداث کتابخانه‌ها در مناطق محروم چه رویکردی را دنبال می‌کند؟ برخی معتقدند ساخت کتابخانه و ایجاد سالن مطالعه در این مناطق پروژه شکست‌خورده است.
دیدگاه ما در مبحث عدالت در توزیع امکانات در همه بخش‌ها است از همین رو میزان دسترس‌پذیری فضاهای مطالعه و در دسترس بودن کتاب در این رابطه مطرح است. بیشتر مناطق در بخش کتابخانه و سالن مطالعه پراکندگی خوبی دارند.
مواردی بوده است که اگر در محله‌ای از سالن مطالعه استقبال نشده، با تصمیم و جمع‌بندی‌ها تغییر کاربردی داده و به فرهنگسرا و مجموعه فرهنگی تبدیل شده است. عدالت توزیعی هم بر مبنای در دسترس بودن فضای مطالعه است. اما بحث مهم‌تری به نام فرهنگ مطالعه مطرح است که برنامه‌های متنوعی برای پیشبرد اهداف در این بخش در دست طراحی داریم.
فرهنگ، منبعث از عوامل و شرایط اجتماعی کشور و فضای رسانه‌ای است که همه در اختیار ما نیست اما در حد توان و ظرفیتی که در اختیار داریم تلاش می‌کنیم کتاب به مسئله‌ای جاری در برنامه‌ریزی‌های اجرایی و سازمانی تبدیل شود. برنامه دیگری در سال‌های گذشته به این نحو نبود اما در سال جاری به این حوزه ورود پیدا کردیم و توانستیم توجه به هفته کتاب و کتابخوانی و تبدیل آن به هفته فرهنگی در تقویم مناسبت‌های شهرداری اصفهان قرار دهیم.
همه تلاش ما پررونق برگزار کردن هفته کتاب اصفهان بوده است. امسال به مدت یک هفته تا پایان هفته کتاب و کتابخوانی عضویت رایگان در همه کتابخانه‌های شهرداری اعلام شد، این در حالی است که نهاد کتابخانه‌ها یک روز فراخوان عضویت رایگان در طول سال دارد.
چه مشکلات و خلأهای ساختاری در حوزه کتابخانه‌های شهرداری اصفهان وجود دارد که نیاز است متولیان امر برای رفع آن اقدامات اثربخش‌تری انجام دهند؟
هم‌افزا نبودن نهادها و سازمان‌های مرتبط در حوزه کتاب در این بخش مشهود است. سازمان‌های متعددی داریم که می‌توانند در حوزه کتاب فعالیت و در ارتقای کیفیت و کمیت مطالعه کمک کنند؛ بنابراین اگر خواستار حل مشکل اساسی در این بخش باشیم باید این منسجم نبودن و پراکندگی را رفع کنیم.
موضوع مهم دیگر بودجه و برنامه‌ریزی بر اساس اعتبارات است. فعالیت راهبردی و قوی نیاز به بودجه کافی دارد. امروز کتابخانه‌هایی در سطح دنیا داریم که برای استانداردسازی، به‌روزرسانی، تجهیز و تصمیم‌سازی برنامه‌ریزی و اقدامات مؤثری در این رابطه داشته‌اند.
مسئله دیگر استفاده کردن از ظرفیت‌های مردمی است که مغفول مانده است. هر جایی از ظرفیت مجموعه‌های مردمی و داوطلبانه استفاده کرده‌ایم، موفق بوده‌ایم. باید تلاش کنیم به تدریج از ظرفیت این‌ها استفاده کنیم و سیاست مردم‌سپاری و استفاده از ظرفیت‌های مردمی در بهبود فرهنگ مطالعه را جدی بگیریم.
غفلت خانواده‌ها که در ابتدای مصاحبه اشاره کردم موضوع مهمی است؛ فرزندان ما باید اهل کتاب باشند و اینکه پدر یا مادر، برای کتاب‌خوان کردن فرزندشان کاری نکرده‌اند، جای سوال دارد. امروز به نظر می‌رسد کاری برای انتقال فرهنگ کتابخوانی و توسعه فردی توسط والدین به فرزندان صورت نگرفته است.
می‌گویند چرا شهرداری کتاب‌های خود را از کتابفروشی‌های اصفهان خریداری نمی‌کند. این نقد را قبول دارید یا رد می‌کنید؟
معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری اصفهان مجموعه بودجه و منابع خرید کتاب را سه قسمت کرده است. بخش اول اینکه عمده خریدهای ما از نمایشگاه کتاب تهران به‌عنوان رویدادی که همه ناشران برتر داخلی و خارجی در آن حضور دارند، انجام می‌شود و در واقع امکان اینکه خرید کتاب از نمایشگاه تهران حذف شود، وجود ندارد.
در بخش دوم ۳۰ تا ۴۰ درصد بودجه سالانه، به خرید کتاب از کتابخانه‌ها، فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های اصفهان اختصاص دارد. در سومین بخش، اگر ناشر یا نویسنده‌ای کتابی را معرفی کند، کتاب به شورای ارزیابی و خرید می‌رود و پس از آن در قالب خرید دوره‌ای خواهیم داشت پس در مجموع منابع خرید کتاب شامل نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، کتابفروشی‌ها و نمایشگاه‌های کتاب اصفهان و خرید جاری و مستمر در طول سال است.
گفت‌وگو از: محمود افشاری
نظر شما