به گزارش خبرنگار ایمنا، گاه‌گاه مشاهده می‌شود شیشه‌های اتوبوس‌های عمومی شکسته، درها و صندلی‌های ورزشگاه‌ها شکسته، گوشی تلفن‌های عمومی کنده، روی درختان، نیمکت‌های پارک و دیوارهای عمومی عباراتی نوشته، سطل‌های زباله جدا، کابل‌های برق پاره و محافظ کیوسک‌های تلفن با فندک سوزانده و سوراخ شده است. گاهی کودکان در تخریب اموال عمومی از یکدیگر سبقت می‌گیرند؛ این نوع رفتارهای مخرب و خشونت‌آمیز در قالب وندالیسم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
وندالیسم جزو آن دسته از انحرافات و بزهکاری‌هایی است که در جامعه جدید ظهور یافته است و آن را یک بیماری مدرن دانسته‌اند که به‌مثابه معضل فرهنگی و اجتماعی تا نیم‌قرن پیش مطرح نبود. امروزه در بسیاری از شهرها وندالیسم به‌صورت یک مشکل فرهنگی و اجتماعی حاد مطرح است که نه‌تنها سلامت و امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های مالی گزافی را به مالیات‌دهندگان و ساکنان شهرها تحمیل می‌کند. برخلاف بسیاری از جرایم و انحرافات، آثار وندالیسم مشهود است.
علل فرهنگی بروز وندالیسم شهری
غلامرضا فتح‌آبادی، پژوهشگر فرهنگی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: وندالیسم در زمره انحراف و بزهکاری اجتماعی است که به‌صورت عکس‌العمل خصمانه و تخریب‌گرایانه به محیط اطراف بروز می‌کند و اغلب منشأ ناملایمات و شکست‌ها در زندگی است.
وی می‌افزاید: نوجوانان و جوانان پدیدآورندگان اصلی این رفتارهای خرابکارانه هستند که در اثر آن امکانات شهری نظیر آثار هنری، نقاشی‌ها، بناهای تاریخی، مجسمه‌ها، فضاهای سبز، باجه‌های تلفن، رستوران‌ها، هتل‌ها، اتوبوس‌ها و سایر اموال عمومی در معرض تخریب قرار می‌گیرد.
این مدرس دانشگاه تصریح می‌کند: در شکل‌گیری این آسیب عوامل مختلفی دخالت دارد، اما جامعه‌شناسان معضل بیکاری، فقر اعم از معیشتی، فرهنگی و اجتماعی، احساس بی‌عدالتی، تبعیض، فشارهای روحی روانی، نبود تفریحات سالم، حاشیه‌نشینی، مهاجرت و طرد شدن اجتماعی را بیش از همه مؤثر می‌دانند.
وی اضافه می‌کند: پدید وندالیسم برای ساکنان شهرهای بزرگ و پرجمعیت واقعیتی تلخ و آزاردهنده است و روزانه این آسیب را به‌صورت‌های مختلف مشاهده می‌کنند. روانشناسان اجتماعی بر این باورند که این آسیب رابطه مستقیمی با سرمایه اجتماعی دارد، به این معنی که تعاملات و روابط اجتماعی در جامعه، مجموعه‌ای از ارزش‌ها و هنجارها را به وجود می‌آورد که موجب گرمی روابط اجتماعی، تعهد و احساس مسئولیت شهروندان می‌شود.
نقش شهروند مسئولیت‌پذیر در کاهش وندالیسم
فتح‌آبادی ادامه می‌دهد: در این میان، اعتماد، امید، تعلق اجتماعی و پذیرش قواعد اجتماعی از مؤلفه‌های ارزشمند سرمایه اجتماعی هستند که درنهایت به رضایت و رفاه اجتماعی و دل‌بستگی و تعلق شهروندان به محیط زندگی منجر می‌شود.
وی اظهار می‌کند: اگر چنین شرایط مساعدی در محیط شهری فراهم شود، شهروندان احساس وظیفه می‌کنند و با فهم حقوق خود و دیگران برای صیانت از امکانات شهری می‌کوشند. حکمرانی خوب و برخورداری از شهروندان آگاه، قانون‌مدار و مشارکت‌جو، زمینه‌ساز توسعه شهری است.
این جامعه‌شناس می‌افزاید: بی‌شک برای رسیدن به شهروند مسئولیت‌پذیر باید از یک‌سو شاخص‌های سرمایه اجتماعی در جامعه بهبود یابد و از سوی دیگر مدیریت شهری وظیفه خطیر در امر آموزش شهروندان به‌ویژه در حوزه‌های حقوق شهروندی، مشارکت اجتماعی، مهارت‌های زندگی، انضباط و اخلاق شهروندی، نشاط اجتماعی، مدیریت آسیب‌های اجتماعی و نهادینه‌سازی هنجارها و ارزش‌های جامعه را دارد.
وی تأکید می‌کند: مدیریت شهری باید بستر لازم را برای آموزش فرهنگ شهروندی و غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان و توسعه زیرساخت‌های تفریحی و مؤسسات فرهنگی فراهم کند. به میزانی که در این مسیر سرمایه‌گذاری شود به همان میزان نیز ناهنجاری‌های اجتماعی به‌ویژه گرایش به وندالیسم نیز کاهش خواهد یافت و شهروندان همنوایی بیشتری با برنامه‌های مدیریت شهری خواهند داشت.
فتح‌آبادی می‌گوید: در کنار بُعد آموزش فرهنگ شهروندی که از وظایف مهم مدیریت شهری است، ارتقای کیفیت طراحی فضاها و سازه‌های شهری، بهبود استانداردهای زندگی شهری در تمام مناطق و محله‌های شهری به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار و افزایش نظارت و کنترل اجتماعی در اماکن عمومی به‌عنوان اصلی مهم در پیشگیری از رفتارهای وندالیستی است.
غفلت از افزایش تعلق شهری در پیشگیری از وندالیسم شهری
فرزاد نوابخش، دانشیار جامعه‌شناسی فرهنگی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اگرچه آسیب‌شناسان اجتماعی معتقدند وندالیسم و نظیر آن به بیماری یا اختلال و نابرابری‌های اجتماعی برمی‌گردد، اما نکته‌ای که همیشه از آن غفلت شده است حس تعلق شهری شهروندان به آن شهر است.
وی می‌افزاید: بر اساس نتایج آخرین تحقیقاتی که در حوزه علل وندالیسم شهری صورت گرفته است، مشخص شده است ارتباط مستقیمی بین افزایش وندالیسم و کاهش تعلق شهری شهروندان وجود دارد. درواقع شهرهایی که شهروندان آن کمترین تعلق شهری را دارند شاهد افزایش بی‌رویه وندالیسم شهری هستیم.
این جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: یکی از علل پایین بودن تعلق شهری بین شهروندان، مهاجرت افراد از زادگاه خود به شهر دیگر است، درواقع فرد به علت مهاجرت به شهری دیگر کمترین تعلق را به آن شهر دارد و این موضوع می‌تواند زمینه بروز رفتارهای وندالگرایانه را در وی تقویت کند و حتی در مقیاس کوچک‌تر شهروند از ساده‌ترین قوانین شهری همچون قرار دادن زباله‌های منزل به بیرون در روزهای مخصوص سرپیچی کند.
وی ادامه می‌دهد: درواقع آن فرد حس تعلقی به آن شهر ندارد که بخواهد خود را نسبت به آن شهر مسئول بداند و زمانی این موضوع حادتر می‌شود که فرد از بودن از این شهر رضایت نداشته باشد به همین جهت خشم‌های فروخورده خود را در غالب یک اعتراض خاموش در قالب تخریب سیما و منظر شهری انجام می‌دهد.
نوابخش اضافه می‌کند: اینکه طی سال‌های اخیر در شهری همچون اصفهان که دارای سابقه تاریخی، فرهنگی و هنری است شاهد افزایش وندالیسم شهری، تخریب و یادگاری نوشتن روی آثار تاریخی به‌ویژه سی‌وسه‌پل هستیم، به دلیل مهاجرت بی‌رویه افراد از شهرهای دیگر به این شهر است ضمن اینکه اگر نسبت به تخریب و یادگاری نوشتن در سی‌وسه‌پل بررسی شود درخواهیم یافت زندگی و معیشت اقتصادی بخشی از افرادی که اقدام به این کار می‌کنند، به‌نوعی با آب زاینده‌رود ارتباط دارد.
نقش فرهنگ شهروندی در افزایش حس تعلق شهری
وی می‌گوید: حال این سوال پیش می‌آید که اگر رابطه مستقیمی بین مهاجرت و وندالیسم وجود دارد، پس چگونه در بسیاری از شهرهای مطرح جهان پدیده وندالیسم بسیار کم است؟ که در پاسخ باید گفت مجموعه مدیریت شهری این شهرها، توسعه و آموزش فرهنگ شهروندی را شاه‌کلید فعالیت‌ها و سیاست‌های خود قرار داده است.
این جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: درواقع مدیریت شهری شهرهای مطرح جهان به‌خوبی این موضوع را درک کرده‌اند که با توجه به توسعه آموزش‌های فرهنگ شهروندی می‌توانند حس تعلق را بین شهروندان آن شهر به‌ویژه مهاجران افزایش دهند زیرا ارتباط مستقیمی بین فرهنگ شهروندی و افزایش حس تعلق شهری وجود دارد.
وی می‌گوید: البته ذکر چند نکته لازم و ضروری است؛ در بسیاری از شهرهای مطرح جهان شهرداری‌ها حوزه اختیارات بیشتری نسبت به شهرداری‌های ایران دارند و به همین خاطر می‌توانند به‌عنوان یک دستگاه ستادی آموزش شهروندی را راهبری کند اما در کشور ما نیاز است برای توسعه فرهنگ شهروندی به‌ویژه در حوزه آموزش، سایر دستگاه‌ها و نهادها با شهرداری تعامل و همکاری داشته باشند که متأسفانه این امر صورت نگرفته است.
گزارش از: کورش دیباج، دبیر سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما