تورج فتحی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره اینکه خاک یکی از عناصر ارزشمند طبیعت است، اظهار کرد: در اثر معدن‌کاری، پروفیل خاک که لایه زنده‌ای از محیط‌زیست است و در هر سانتی‌متر مکعب آن بسته به نوع آب و هوا و اقلیم هر منطقه، هزاران میلیون موجود زنده ذره‌بینی وجود دارد، نابود خواهد شد.
وی ادامه داد: در مباحث محاوره‌ای و عامیانه برای خاک ارزشی قائل نیستیم، درحالی‌که تمام فعالیت‌های انسانی از تولید محصولات کشاورزی و منابع غذایی از بستر خاک آغاز می‌شود، بنابراین به منظور حیات و زندگی باید در حفاظت از این لایه خاک اقدامات زیست‌محیطی اساسی انجام شود.
تولید یک سانتی‌متر خاک طی چند میلیون سال
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران افزود: با توجه به اقلیم هر منطقه وقتی خاکی را نابود یا تخریب می‌کنیم، تولید لایه خاک به زمانی نیاز دارد تا آن خاک دوباره احیا شود. در مناطق آب و هوای خشک کشورمان، به چندصد هزار تا چند میلیون سال زمان نیاز است تا یک سانتی‌متر یا چند سانتی‌متر خاک بدون هیچ‌گونه فعالیت انسانی در زمین زایش شود.
وی ادامه داد: در ایران برخلاف مناطقی همانند حاره‌ای استوایی و دیگر مناطق گرمسیری که فعالیت فرآوری خاک به لحاظ طبیعی سرعت بیشتری دارد، اگر منابع خاکی را به واسطه استخراج، تولید ماده معدنی و باطله‌برداری فعالیت‌های معدن‌کاری نابود کنیم، تقریباً زایش خاک با توجه به شرایط سرعت اندک تولید آن در کشور ما غیرقابل بازگشت است.
تشکیل کانون‌های عظیم گردوغبار و تخریب و آلودگی خاک
فتحی، درباره نقش معادن در فرسایش و تخریب خاک، تصریح کرد: وقتی بر اثر فعالیت‌های معدن‌کاری و یا تأسیسات در محدوده معادن با اقدامات جاده‌سازی و راه‌سازی سبب تخریب و تغییر خاک می‌شویم منابع خاکی در این مناطق به‌طور صددرصد از بین نمی‌رود بلکه دچار فرسایش شده و تخریب اتفاق می‌افتد.
وی با بیان اینکه در فعالیت‌های معدنی، بخشی از خاک به‌طورکامل نابود و بخش دیگر دچار فرسایش خاکی و قسمتی هم گرفتار آلودگی می‌شود، گفت: با نابودی کامل خاک با پدیده غیرقابل برگشت تولید خاک روبه‌رو هستیم، اما در تخریب بخشی از منابع خاک بر اثر فرسایش‌ها که قابل احیا هستند، فرآیندها هزینه‌بر و زمان‌بر است اما تخلیه فاضلاب‌ها و باطله‌کاری یا پساب‌های سمی معادن، بخش تاثیرپذیری از خاک را در معرض آلودگی قرار می‌دهند.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران پیرامون اینکه معدن‌کاری تا چه میزان می‌تواند موجب پدیده ریزگرد شود، اظهار کرد: ریزگردها بر اثر میزان ذخایر مواد معدنی، روش‌های استخراج معدن‌کاری به‌ویژه در مناطق روباز و افزایش بالای مقیاس و عرصه‌های تحت‌تأثیر فعالیت‌های معدنی می‌تواند سبب تشکیل کانون‌های عظیم و تخریب و آلودگی خاک شود.
وی اضافه کرد: گاهی آلودگی خاک‌ها ناشی از فعالیت‌های معدن‌کاری در حد خیزش گردوغبار است و در برخی شرایط آلودگی‌ها متأثر از تخلیه فاضلاب‌ها، پساب و باطله‌های سمی و خطرناک که قابل مشاهده است، در هر موقعیتی بر اثر مقیاس معدن‌کاری، تأثیر این عرصه می‌تواند بر محیط‌زیست، شدید، متوسط یا ضعیف باشد.
آلودگی حادتر منابع آبی با فعالیت معادن فلزی
فتحی، اثر فعالیت‌های معدنی را بر آب‌های سطحی و زیرزمینی مطابق با طبقه‌بندی صنایع معدنی فلزی و غیرفلزی بی‌تاثیر ندانست و تاکید کرد: تأثیرگذاری فعالیت معادن فلزی بر آلودگی منابع آبی بیشتر و حادتر از مواد معدنی غیرفلزی است؛ زیرا معدن‌کاری که فرآوری و کانه‌آرایی آن‌ها در خود سایت معدن انجام می‌شود، شدت اثر آلودگی بر آب‌ها را نیز افزایش می‌دهد.
وی ادامه داد: در معادن فلزی سرب، روی، آهن، آلومینیوم که پس از استخراج ماده معدنی، هیچ‌گونه فرآیند فناوری بر روی آن‌ها انجام نمی‌شود تنها یک نوع آلودگی بر منابع آبی ایجاد می‌شود، اما با وجود کارخانه‌های نزدیک معادن که سنگ استخراج شده بر اثر فرآیند کانه‌آرایی به ماده معدنی همانند شمش، مس، سرب و طلا تبدیل شده است روند اتفاقات جدا کردن کانی سنگ از برخی مواد بی‌ارزش کاملاً ظرفیت آلودگی شدید در محیط‌زیست را دارد.
آلودگی آب‌های زیرزمینی با تخلیه پساب‌های سیانور معادن طلا
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران تاکید کرد: برای نمونه در معدن‌کاری طلا طی مدت زمان فراوری و فرآیند کانه‌آرایی به وفور از سیانور استفاده می‌شود و در جهت تبدیل طلا به محلول و جداسازی آن از بافت سنگ در مراحل بعدی با اسیدشویی از طریق الکترولیت طلا را استخراج می‌کنند که در نتایج این فرآیندها با آلودگی‌های به شدت خطرناک مواجه هستیم.
وی با بیان اینکه ظرفیت آلودگی معادن فلزی در مراحل فرآوری بسیار بالاتر است و اگر مراقبت‌های ویژه محیط‌زیستی بر عملکرد این معادن انجام نشود می‌تواند آلودگی‌های آن خطرناک‌تر باشد، افزود: براساس تجربیات در کشور، معدن طلایی به واسطه تخلیه پساب‌های سیانور سبب آلودگی آب‌های زیرزمینی، رودخانه‌ها و منابع آبی سطحی شد.
فتحی اضافه کرد: به‌طوری‌که طی استقرار چندین روز گشت‌های ویژه ۲۴ ساعته در منطقه، هشدارهای لازم به مردم جهت عدم استفاده از آب رودخانه برای احشام و دام‌ها انجام شد، چراکه این مواد معدنی مرگ‌آور است و طبیعتاً روند فرآیند و اتفاقات منجر به تخلیه پساب و یا باطله‌ها به منبع پذیرنده آبی می‌تواند اثرات مخربی بر محیط‌زیست داشته باشد.
وی تصریح کرد: تأثیر آلودگی بالای فعالیت‌های معدنی فلزی بر محیط‌زیست کاملاً مشهود است اما به این معنا نیست که معادن غیرفلزی هیچ‌گونه آلایندگی ندارند بلکه آلودگی این معادن هم در جایگاه خود قابلیت اثرگذاری بر منابع‌آبی و محیط‌زیست را دارد.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران ادامه داد: بنابراین موقعیت معدن، مقیاس ذخایر، عرصه و میزان تناژ استخراج سالانه، بزرگی و کوچکی و روش‌های فرآوری معادن می‌تواند به صورت محلی بر محیط‌زیست منطقه مؤثر باشد که براساس شرایط موجود باید در مورد آن‌ها نظریه‌ها را ارائه کرد.
هم‌اکنون بالغ بر ۸۲۰۰ معدن فعال در کشور وجود دارد
وی با اشاره به فعالیت تعداد معادن فلزی و غیرفلزی، گفت: براساس آمار وزارت صنعت و معدن و آمارهای مرکز آمار ایران، هم‌اکنون بالغ بر ۸۲۰۰ معدن فعال در کشور وجود دارد که نزدیک به ۱۲۰۰ مورد آن جزو معادن فلزی است، از این تعداد بالغ بر ۴۵۰ معدن فلزی بزرگ مقیاس هستند و کارخانه‌های فرآوری و تأسیسات کانه‌آرایی قابل توجهی در سایت معدن دارند که ظرفیت آلودگی آن‌ها می‌تواند بسیار بالا، حساس و مهم باشند.
فتحی ادامه داد: بنابراین فعالیت معدنی جزو فعالیت‌های کاملاً اثرگذار بر محیط‌زیست کشور تلقی می‌شود، مباحث با اهمیتی که تاکنون هم از سوی معدن‌کاران و هم برخی از بخش‌های صنعتی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: کم‌توجهی معدن‌کاران به مباحث فوق دلایل مختلفی دارد اما یکی از مهم‌ترین دلایل این است که آن‌ها اعلام می‌کنند با پرداخت حقوق دولتی استخراج معدن خود، باید هزینه‌های محیط‌زیست آن برعهده دولت باشد، اما مطابق با قوانین محیط‌زیست قطعاً چنین مسئله‌ای صحیح نیست.
کاهش خسارت محیط‌زیست با لزوم منع تخلیه پساب معادن بر رودخانه‌ها
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران گفت: متأسفانه با برداشت‌های حقوقی از قانون معادن، برخی از معدن‌کاران به استناد واریز سالانه حقوق معدنی یا مالیات به خزانه دولت استدلال می‌کنند که در این شرایط باید دولت مباحث محیط‌زیستی معادن را اجرایی کند، اما در هیچ کجای دنیا چنین مسئله‌ای انجام نمی‌شود.
وی اظهار کرد: بنابراین طبق قوانین و مقررات کشور قرار نیست که دولت معدنی را بازسازی، احیا و از ایجاد آلودگی آن‌ها جلوگیری کند بلکه معدن‌کاران طی مراقبت‌ها و روش‌های صحیح باید ضمن حداقل خسارت‌های وارده بر محیط‌زیست بتوانند مطابق با قوانین مانع تخلیه پساب‌ها و باطله‌ها بر رودخانه‌ها، آب‌های زیرزمینی، سطحی و چشمه‌ها شوند.
نظر شما