به گزارش خبرنگار ایمنا، در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی کودکی به نام رئیس‌علی در یکی از روستاهای جنوب ایران چشم به این دنیا گشود که در جوانی عرصه را بر استعمارگران این مرزوبوم تنگ کرد. وی که فرزند زائرمحمد ملقب به معین‌الاسلام بود، با گذر از دوران کودکی و با شناختی که از دنیای پیرامون خود به دست آورد، خیلی زود به صف مبارزات مشروطه‌خواهی ملت مسلمان ایران پیوست و به مبارزه با حکومت ستم‌شاهی قاجار پرداخت. اوج دوران مبارزه این رادمرد بوشهری به هنگام وقوع جنگ جهانی اول در دوره احمدشاه قاجار می‌رسد که رهبری قیام مردم جنوب و تنگستان را در مقابل استعمارگرانی که چشم به خاک این سرزمین دوخته بودند، بر عهده گرفت و سرانجام جان خویش را در راه این مبارزه گذاشت.
دوازدهم شهریورماه، سالروز شهادت، رئیس‌علی دلواری، قهرمان مبارزه با استعمار است که به نام روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس نیز نام‌گذاری شده است، به همین مناسبت گفت‌وگویی با محمدحسن احمدی، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ معاصر داشته‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید:
پیش از گفت‌وگو درباره قیام رئیس‌علی دلواری علیه انگیسی‌ها در جنوب کشور از نقش او در نهضت مشروطه بگویید؟
نهضت مشروطه که در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار به قصد آزادی ملت مسلمان ایران و برقراری حکومت قانون آغاز شد، در اقصی نقاط کشور به یک درخواست تقریباً عمومی مبدل شد و این جنبش در میان مردم بوشهر (فارس بزرگ) هم طرفدارانی پیدا کرد، یکی از شخصیت‌های مهمی که به این جنبش پیوست، رئیس‌علی دلواری بود که در قامت یک انسان آزادی‌خواه و رهبر این جنبش حضور فعال و حماسی پیدا کرد. طرفداران نهضت مشروطه‌خواهی به درخواست ملاعلی تنگستانی و سیدمرتضی مجتهداهرمی که از مخالفان سلطنت مستبدانه محمدعلی شاه بودند، در یک اقدام هماهنگ به شهر بوشهر هجوم بردند و این شهر را از اشغال حاکمیت دولت مرکزی خارج کردند و به مدت ۹ ماه کنترل این شهر را در دست گرفتند.
جرقه شروع قیام رئیس‌علی دلواری از کجا زده شد؟
به دنبال آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ میلادی در اروپا که به دنبال قتل ولیعهد اتریش در شهر سارایوو، آغاز شد، درگیری شدید بین دو گروه متخاصم متفقین و متحدین روی داد و از آنجا که کشور ایران در یکی از معبرهای بسیار مهم تاریخی واقع شده بود، ارسال کمک به اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یکی از نیروهای متفقین در جنگ جهانی اول از سرزمین ایران به علت هم‌جواری و هم‌مرز بودن امکان‌پذیر بود، از سوی دیگر با وجود اعلام بی‌طرفی دولت مرکزی ایران به ریاست احمدشاه قاجار، دولت متجاوز انگلیس وارد آب‌های خلیج فارس شد. از آن جایی که دولت پادشاهی قاجار فاقد امکانات نبرد دریایی بود، نیروهای متجاوز پادشاهی بریتانیا توانستند خود را به سواحل بوشهر برسانند، آنها قصد اشغال شهر را داشتند که با مقاومت نیروهای مردمی و وطن‌دوست مواجه شدند، اما از آنجایی که ارتش متجاوز مجهز به توپ جنگی و هواپیما بود، توانست وارد شهر شود. این ارتش حتی تعدادی از مردم دلاور بوشهر را که به جنگ با آنان اقدام کرده بودند، دستگیر و به هندوستان سرزمین افسانه‌ای و مستعمره انگلستان تبعید کرد تا شاید خیال مبارزه و جنگ را از آنها سلب کند.
رئیس‌علی چگونه این قیام را هدایت کرد؟
رئیس‌علی در زمان مشروطه به صورت پارتیزانی از دلوار حرکت می‌کرد و به سمت بوشهر می‌آمد و با همکاری کسانی که در شهر بوشهر بودند از جمله سیدمحمدرضا کازرونی، سیدمهدی بهبهانی و عبدالرضای چوب‌بر به مقابله با انگلیسی‌ها می‌پرداخت.
انگیسی‌ها مردم را اذیت می‌کردند و آذوقه مردم را محدود کرده بودند و رئیس‌علی به مقابله با آنها می‌پرداخت و درگیری‌ها ادامه یافت. هر روزی که رئیس‌علی به بوشهر می‌آمد تعدادی از انگلیسی‌ها کشته می‌شدند.
انگلیسی‌ها از دست رئیس‌علی دلواری به ستوه آمدند و نمی‌توانستند او را ساکت کنند. انگلیسی‌ها می‌خواستند از بوشهر به برازجان و از آنجا به شیراز بروند، اما رئیس‌علی مانع حرکت آنها شده بود، از این‌رو انگلیسی‌ها حرکت‌هایی را علیه او آغاز کردند و چهار ناو جنگی را مستقر و دلوار را بمباران کردند. ارزشمندترین حرکت‌های مردم در شبی که با انگلیسی‌ها مقابله کردند، اتفاق افتاد و انگلیسی‌ها در دلوار شکست خوردند و غرور ملی ایجاد شد.
قیام رئیس‌علی بیشتر جنبه ملی داشت یا مذهبی؟
خمیرمایه قیام رئیس‌علی مذهبی است و به عنوان یک حرکت ملی در مقابل تهاجم بیگانگان به کشور شناخته می‌شود. آن چیزی که قیام رئیس‌علی را نگه داشت حرکت در مسیر دین بود.
وقتی منشور رئیس‌علی دلواری را در نامه جامع و کاملی که به مجتهد برازجانی نوشته بود، می‌خوانیم، وی می‌گوید بنی‌هاشم در مدینه زیاد بودند، اما امام حسین (ع) در مقابل ظلم یزید ایستاد یا اینکه می‌گوید اگر ما امروز در مقابل انگلیس نایستیم، فردا چه حرفی برای گفتن خواهیم داشت.
در این نامه تکیه بر نام امام حسین (ع) و حرکت این امام همام است و مبنای حرکت رئیس‌علی بر اساس حرکت امام حسین (ع) است و نشان می‌دهد که شالوده این حرکت مذهبی و حسینی است.
در زمانی که رئیس‌علی مشغول جنگ و نبرد بوده است، پدرش مجلس و حسینه داشته است و مردم و روحانیون و علما در کنارش بودند و کل قیام هم به نام علما و با امضای علما حرکت می‌کرده است. نقش پررنگ مذهب در قیام رئیس‌علی موجب ماندگاری رئیس‌علی در تاریخ شده است.
نام و نشان رئیس‌علی در تاریخ ایران به خاطر خدایی بودن کار او بوده است. رهبر معظم انقلاب رئیس‌علی را جوان مؤمن و شهید راه وطن می‌دانند.
انگلیسی‌ها برای مقابله با رئیس‌علی دست به چه اقداماتی زدند؟
نیروهای متجاوز اشغالگر که دشمن انسانیت، فرهنگ، دین، ملیت و غیرت بودند، نتوانستند رودررو مقابل او بایستند، برای همین دست به کارهایی زدند که از شرافت و عزت به دور بود، در سیاست آنها همواره سه اصل زر و زور و تزویر وجود دارد. دشمن خبیث انگلیسی پس از قطع امید از نبرد مستقیم سعی کرد مبارزه را به سمت و سوی دیگر به غیر از جنگ و رزم سوق دهد تا شاید به‌این وسیله پیروزی را به آغوش کشد، از این‌رو فرمانده قوای متجاوز پیامی به رئیس‌علی داد تا ضمن دعوت به تسلیم در قبال ۴۰ هزار پوند انگلیسی، او را به دست کشیدن از مبارزه وادار کند، اما دلیرمرد جنوب پاسخی زیبا به نمایندگان دولت متجاوز می‌نویسد: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در خطر جدی قرار گرفته است.» این پاسخ هوشمندانه دشمن را زمین‌گیرتر می‌کند تا جایی که تهدید می‌کند، در صورت ادامه مبارزه، خانه‌هایتان ویران و نابود خواهیم کرد و نخلستان‌های شما را آتش خواهیم زد اما این تهدیدها هم نتوانست خللی در روحیه مرد مبارز جنوب ایجاد کند و او پاسخی دندان‌شکن، محکم و قوی که از روحیه وطن‌پرستی او نشأت گرفته بود، به این تهدید داد: «خانه‌های ما کوه است و انهدام و تخریب آن از حیطه قدرت امپراتوری بریتانیا خارج است و ما تا آخرین حد امکان در آن خانه‌ها اقامت خواهیم کرد.»
از نحوه شهادت او بگویید که چگونه این رادمرد بوشهری در خون خود غلتید؟
رئیس‌علی دلواری در نبرد تطمیع دشمن به شهادت رسید، او در منطقه تنگک بوشهر در سال ۱۲۹۴ شمسی به هنگام رزم مردانه و یورش بر قلب دشمن توسط یکی از نیروهای زرخرید شده به نام غلام‌حسین تنگکی مورد هدف گلوله‌های ناجوانمردانه قرار گرفت و قلب تپنده شیرمرد خطه جنوب از حرکت باز ایستاد تا چرخه ارابه‌های دشمن زخم خورده به حرکت افتد و بتواند از نعش مبارزان عبور و به اشغال این سرزمین اقدام کند.
پس از شهادت رئیس‌علی قیام او به کجا رسید؟
پس از شهادت رئیس‌علی کار قیام به هم پیچید و مشکلاتی بروز کرد و به نحوی این قیام از حرکت ایستاد. بعد از شهادت رئیس‌علی مرحوم زائرخضرخان اهرمی و شیخ‌حسین‌خان چاه‌کوتاهی خواستند عملیاتی را علیه انگلیسی‌ها در بست چغادک انجام دهند که صبح تا ظهر این عملیات به طول انجامید؛ پسر شیخ‌حسین چاه‌کوتاهی کشته شد و خالو حسین دشتی بردخونی که از بستگان رئیس‌علی بود در آن جنگ اسیر شد. حدود ۴۰ تا ۵۰ نفر شهید و ۱۵ نفر نیز اسیر شدند و قیام جمع شد.
سپس معاهده‌ای بین انگلیسی‌ها و خوانین منعقد شد که از مفاد آن آزادی خالو حسین و برخی دیگر از تعهدات آن بود که انگلیسی‌ها آن تعهدات را هم انجام ندادند و مشکلاتی برای مردم ایجاد کردند. بعد از آن که آنها به تعهد خود عمل نکردند، جنگ جدیدی شکل گرفت و برخی از خوانین عقب‌نشینی کردند و انگلیس شیراز را تسخیر کرد.
نظر شما