به گزارش خبرنگار ایمنا، انسان همواره به دنبال تأمین امنیت به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی خود است و احساس امنیت یکی از شاخصه‌های مهم کیفیت زندگی شهری به‌شمار می‌رود، البته احساس امنیت در یک شهر به عوامل بسیاری بستگی دارد.
در بررسی علل پیدایش شهر و اینکه چرا اجتماعات بشری در محیطی همچون شهر گردهم آمدند، نظرات مختلفی ارائه شده است که یکی از آنها، مسئله امنیت و ابعاد ایمنی را در پیدایش شهر مؤثر می‌داند؛ حال با گذر قرن‌ها از پیدایش نخستین اجتماعات شهری، شهرها در نتیجه رشد و گسترده کالبدی و جمعیتی خود درگیر مسائل جدیدی در چارچوب ابعاد مختلف زندگی شهروندان هستند که در این میان امنیت شهری، یکی از مسائل مهم در مباحث و اصطلاحات و ساماندهی شهری است.
نیاز به امنیت در شهرها، بازتاب‌های فضایی و کالبدی را به‌عنوان یک اصل مهم و حیاتی به همراه داشته است، بنابراین برقراری امنیت در ساختار شهری و برخورداری شهروندان از احساس امنیت، اهمیت فزاینده‌ای دارد. نظم و امنیت از نیازهای اولیه و حیاتی مهم شهروندان در شهر است، در واقع اساس زندگی شهری بر این دو محور قرار دارد، این در حالی است که بعضی از فضاهای شهری زمینه را برای برهم خوردن نظم و امنیت فراهم می‌کند.
با توجه به اینکه فضا و جرم رابطه‌ای نزدیکی با یکدیگر دارد، شناخت این فضاها و تأثیر آن در کاهش امنیت و بر هم خوردن نظام شهری از نکات بسیار مهمی است که طراحان و برنامه‌ریزان شهری در مدیریت شهرها باید به آنها توجه ویژه‌ای داشته‌اند.
شهر امن چه مزایایی برای شهروندان دارد؟
فریاد پرهیز، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: در یک فضای امن و راحت، شهروندان تمایل دارند که یکدیگر را ببینند، چنین فضایی قابلیت اجتماعی شدن دارد و اتصالات به پیرامون یا دسترسی‌های آن فضا راحت‌تر خواهد بود و مکان خوبی برای انجام بعضی فعالیت‌ها می‌شود و با جذابیت خود در اذهان عموم مردم ماندگار می‌ماند.
وی با بیان اینکه به‌طور کلی یکی از نشانه‌های اصلی یک فضای امن شهری، رونق و حیات جاری در آن است، ادامه می‌دهد: حتی اداره‌های مربوط به تأمین امنیت همچون پلیس نیز تأیید کرده‌اند که تأمین امنیت یک مکان پررونق برای آنها بسیار راحت‌تر از یک مکان خالی از همان نوع است.
این کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با اشاره به ویژگی‌های پروژه فضای امن، که در سال ۲۰۰۲ مطرح شده است، خاطرنشان می‌کند: بهره‌وری، قابلیت دسترسی و ارتباط، راحت بودن و احساس آرامش و داشتن روابط اجتماعی از جمله این ویژگی‌ها است.
وی با اشاره به بهره‌وری در حوزه فضای امن، تاکید کرد: شهروندان انتظار دارند از شرایط محیطی و امکانات یک فضا برای فعالیت‌های خود استفاده کنند؛ اگر شهروندان در فضای اجتماعی، امنیت لازم را برای فعالیت‌های خود احساس نکنند، از حضور در فضاهای اجتماعی امتناع می‌ورزند.
پرهیز با بیان اینکه یکی از معیارهای ارزیابی محیط امن، قابلیت دسترسی به امکانات در آن است، می‌گوید: در زمینه راحت بودن و احساس آرامش نیز، شهروندان باید تصور ذهنی خوشایندی از محیط داشته باشند.
وی اضافه می‌کند: شهروندان باید در روابط اجتماعی خود با دیگران در یک فضا احساس امنیت کنند و بتوانند در شبکه تعاملی فعال شوند؛ در این میان شهرها اثرات بسیاری بر محیط و ساکنان خود در زمان فعلی و بر نسل‌های آینده می‌گذارند.
این کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه شهرنشینی، طیف وسیعی از تهدیدات جدید برای بهداشت عمومی، امنیت و رفاه را ایجاد کرده است، ادامه می‌دهد: گسترش سریع و برنامه‌ریزی نشده شهرها به ازدحام بیش از حد، آلودگی، فقر، بیماری و جرم منجر شده است و شهرهای امروزی با رشد روزافزون، تمرکز جمعیت شهری و پراکنده‌رویی به سمت مناطق جغرافیایی گسترده‌تر و رشد سریع کلان‌شهرها مواجه شده است.
وی اضافه می‌کند: امروزه اجرای مفهوم امنیت عمومی در شهرها به یکی از مهم‌ترین دستور کارهای کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است و بدون توجه به جنبه‌های امنیت، زندگی در یک منطقه شهری برای رفاه شهروندان سخت خواهد بود؛ شهری که از تمام تهدیدهای فیزیکی، نابسامانی‌های اجتماعی و اختلالات روانی فارغ باشد، در برابر عوامل تهدیدکننده رفاه جامعه، محافظت شده است و به ایجاد یک محیط مرفه، امن و راحت کمک خواهد کرد.
پرهیز تاکید می‌کند: در سده بیستم، فرایند شهرنشینی بیشتر به‌عنوان رشد برنامه‌ریزی نشده، غیرنظام‌مند و قارچگونه بدون مدیریت اصولی و هدفمند مقامات محلی دیده شده است.
وی با بیان اینکه شهرهای امن، نقطه مقابل شهرهای ناامن تلقی می‌شود، تصریح می‌کند: شهرهای ناامن به دلیل نورپردازی ضعیف، خیابان‌های تاریک، سیستم‌های عمومی و حمل‌ونقلی خطرناک و نیروهای پلیس ناکافی، خطرات زیادی برای ساکنان (به‌ویژه فقرا) به همراه دارد، از این‌رو همواره در معرض تهاجم‌های ناگهانی و ترس از جرم و جنایت قرار دارد.
چه عواملی در ایجاد فضاهای امن مؤثر است؟
وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان در تعریف شهر امن می‌گوید: شهر امن شهری است که بر حذف خشونت‌های جنسیت‌محور تاکید می‌کند و در همان حال که به‌طور همزمان فرصت‌های یکسانی را برای مردان و زنان در تمام جنبه‌های زندگی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فراهم می‌سازد؛ این شهرها تنها به شهرهایی اطلاق می‌شود که شهروندان می‌توانند در صلح و آرامش نسبی، احترام و رفاه بدون تهدید از جرم و جنایت و قربانی با یکدیگر زندگی می‌کنند.
وی با بیان اینکه نیاز به امنیت، همواره از بنیادی‌ترین نیازهای انسان در جامعه بشری به‌شمار می‌رود، می‌گوید: مبحث امنیت از نظر روان‌شناسی به‌ویژه در بهداشت روانی و در آسیب‌شناسی روانی اهمیت بسیار دارد و آرامش، رشد، شکوفایی انسان، بروز استعدادها، خلاقیت‌ها و نیل به تمام کمالات انسانی در سایه امنیت به دست می‌آید.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با بیان اینکه امروزه امنیت از شاخصه‌های کیفی زندگی در شهرها است و آسیب‌های اجتماعی از مهم‌ترین پیامدهای مختلف امنیت به‌شمار می‌رود، خاطرنشان می‌کند: از آنجا که فضاهای شهری امروزی، مولفه‌ای برای وقوع ناهنجاری‌های شهری و در نتیجه نبود امنیت در شهر است، بررسی جنبه‌های کیفی و کمی امنیت، از لحاظ کالبدی و اجتماعی در هر یک از فضاهای شهری امری ضروری است.
وی ادامه می‌دهد: ناامنی پدیده‌ای همانند فقر است و می‌توان گفت که فقر مقدمه دیگر پدیده‌های آسیب‌شناختی از جمله ناامنی و خشونت شهری است؛ فضای شهری ایمن و امن شامل تمام جنبه‌های ایمنی (در برابر آتش‌سوزی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، تصادفات و دیگر عناصر طبیعی غیرمنتظره) و امنیت (جرم و بزهکاری علیه افراد و دارایی آنها) است، بنابراین فصل مشترک بین این زمینه‌ها به عنوان مکان شهری امن شناخته می‌شود.
مهدویان با بیان اینکه مفهوم فضای قابل دفاع نخستین بار از حوالی دهه شصت میلادی وارد حوزه شهرسازی شد، می‌گوید: این مفهوم به این معنا است که امنیت شهری زمانی ایجاد می‌شود که بتوانیم ابزارهای لازم را برای ساختن فضای قابل دفاع فراهم کنیم؛ فضایی که شهروندان در آن احساس امنیت، آرامش و رضایت خاطر کنند.
وی اضافه می‌کند: اطمینان خاطر شهروندان ناشی از هراس نداشتن آنها چه عینی و چه ذهنی از هر نوع تهدید و خطر علیه عوامل مختلف سازنده شهر از جمله فضاهای شهری، مجتمع‌های مسکونی، تأسیسات و فضاهای سبز عمومی که احساس ناامنی را در شهروندان به وجود می‌آورد، بخشی از شهر امن است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با بیان اینکه فضاهای قابل دفاع در نحوه شکل‌گیری بافت سنتی ایران مؤثر بوده و موجب شکل‌گیری شهرهای قابل دفاع و امنی شده است که با مسئولیت جمعی مراقبت می‌شده است، تصریح می‌کند: مسئولیت‌پذیری مؤثر ساکنان در پایش محیط زندگی خود، نتیجه عواملی است که فضای قابل دفاع را خلق می‌کند و موجب احساس نظارت جمعی در ساکنان شده است.
وی می‌افزاید: ارتباط دوسویه «محیط رفتار» باعث شده است تا عوامل مؤثر برای دخالت در محیط، به گونه‌ای که بر رفتارهای اجتماعی و فردی اثری مطلوب بگذارد، مورد توجه قرار گیرد.
مهدویان اضافه می‌کند: «نیومن»، از نظریه‌پردازان حوزه شهرسازی برای ایجاد فضای قابل دفاع وجود چهار عامل را ضروری می‌داند که از جمله آنها نظام ارباب-رعیتی و ایجاد حکومت مستقل ناحیه‌ای است، به آن معنا که خانه هر فردی مقدس است؛ عامل سوم نظارت طبیعی است به‌طوری که پیوستگی بین خصوصیات فیزیکی فضا و توانایی ساکنان برای مشاهده آنچه اتفاق می‌افتد و عامل چهارم مجسم کردن یا پندار به معنی قابلیت طراحی فیزیکی برای بیان احساس امنیت و قلمرو است.
وی تاکید می‌کند: شهر امن، عادلانه و مرفه باید مجموعه‌ای از ویژگی‌ها را پوشش دهد، ایمن و سالم باشد و در برابر فجایع و رویدادهای محیطی و اجتماعی قابلیت تاب‌آوری بالایی داشته باشد، از نظر فضاهای سبز و عمومی در سطح قابل قبولی باشد، از لحاظ زیرساخت‌ها، مهارت‌های انسانی و استانداردهای زندگی سرزنده، دربرگیرنده یا فراگیر باشد و برنامه‌های توسعه و برنامه‌ریزی شهری تمام گروه‌ها و اقشار را پوشش دهد.
نظر شما