به گزارش خبرنگار ایمنا، معماری اصفهان همچون گنجینه عظیم آن‌قدر غنی و سترگ است که اگرچه از معرفی و توضیح آن‌هم در کلامی محدود بی‌نیاز است اما به جهت یادآوری سرمایه‌های فرهنگی مفید است.
به لحاظ سیر تکامل تاریخی معماری اصفهان و شاهکارهایش اگرچه متعلق به آخرین قرن دوران سنت نیستند اما از این بابت برتری و تکامل‌یافتگی دارند. اما از جهات گوناگون در بر قله کمال معماری ایرانی جای دارند. معماری اصفهان که حاصل دوران اوج قدرت فرهنگی ایران در دوران صفویه محسوب می‌شود همچون نگینی در سبد تاریخ معماری این مرزوبوم می‌درخشد. معماری اصفهان جدایی از کمال زیبایی و هنری آثار، مجموعه‌ای از بناهای گوناگون از پل و مناره گرفته تا بازار و مسجد و مدرسه و کاروانسرا، تا کاخ و خانه و کوشک و باغستان را شامل می‌شود، به‌طوری‌که می‌توان گفت کمتر شهر قدیمی حتی در جهان چنین تنوعی از آثار معماری و تاریخی دارد.
سقف‌ها و گنبدهای آجری: استاد مرحوم «لطیف ابوالقاسمی» در مقاله هنجار شکل‌یابی در معماری ایران نوع پوشش و سقف را تعیین‌کننده نقشه و ابعاد ساختمان می‌داند. یعنی معمار ایرانی قبل از هر چیز نوع سقف بنا را تعیین می‌کرده و متناسب با آن فضاها را سامان می‌داده است. در معماری ابنیه تاریخی اصفهان ما شاهد تنوع و تکامل تاریخی و فناورانه انواع سبک‌ها به‌ویژه گنبدها هستیم.
گنبد به‌عنوان یک ابداع ایرانی که از دوران ساسانی ایجاد شد در دوران اسلامی شهر اصفهان به کمال خود می‌رسد. نقطه اوج این آمیزه هنر و صنعت در گنبدهای سلجوقی مسجد جامع اصفهان و گنبدهای صفوی شیخ لطف‌الله و میدان امام مسجد امام زبانزد اهل فن است. جایی که خیز (نسبت ارتفاع به دهانه) گنبد به کمترین میزان می‌رسد. «استاد پیرنیا» بنای مسجد جامع اصفهان را موزه زنده‌ای از تجربه هزار سال پوشش‌ها و گنبدهای آجری می‌دانستند. شاهکارهای معماری مساجد اصفهان همچون مسجدسید و مسجد حکیم علاوه بر تعالی گنبدسازی، در چالش‌های معمارانه ساماندهی فضا در پلان نیز الگوهای بی‌زمانی را برای معماران ارائه کرده‌اند: ایوان‌های مسجد جامع، صفه‌های مسجدسید و چرخش جهت از ورودی‌ها به سمت قبله در مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام الهام‌بخش همیشگی معماران و طراحان ایرانی و خارجی است.
تزئینات معماری و کاشی‌کاری
افزون‌تر از مسائل تکنیکی معماری، تزئینات به‌ویژه کاشی‌کاری در مقام پوشش و محافظ رنگین کالبد ساختمان‌ها در معماری تاریخی اصفهان به نهایت زیبایی رسیده است. کاشی‌های هفت‌رنگ با نقوش گیاهی معنی‌داری که ریشه در فرهنگ طبیعت دوست ایران اسلامی دارند، ۴۰۰ سال است که همچون یونیفرمی هویت‌بخش معماری ایران شده است. تا قبل از مکتب اصفهان استفاده از رنگ و لعاب کاشی در نمای ابنیه محدود بود اما از اصفهان دوره صفوی کاشی‌کاری‌های وسیع و کتیبه‌های قرآنی با خط ثلث، ترکیب رنگی زیبایی را به معماری ایران اضافه کرده‌اند.
معماری خاص فضای شهری
سخن گفتن از معماری اصفهان بدون ذکر میدان نقش‌جهان غیرممکن است. میدانی که اولین اثر ایرانی است که ثبت جهانی شده و همواره جزو ۱۰ فضای شهری سرزنده و با هویت و برتر جهان نام‌برده می‌شود. میدان نقش‌جهان در مقیاس‌های خرد و کلان ارزش‌های معمارانه ای را عرضه می‌کند: حلقه اتصال میان بازار و ساختار شهری قدیم اصفهان با توسعه جدید دوران صفوی، ارتباط‌دهنده بین کاخ‌های حکومتی و مساجد در جنوب با بازار در شمال با عرصه‌ای خوش‌قواره و متناسب و بدنه‌های فعال و خوش‌ریتم که محصوریتی دلپذیر را در میانه میدان فراهم می‌سازد. از نماسازی و سردرهایی جذاب که سیمای کالبدی میدان را مطلوب‌تر می‌کند تا جزئیات آجرکاری‌ها و کاشی‌کاری حجره‌ها و مشبک‌های خط آسمانش، همه و همه منبع الهام هنرمندان مختلف است.
یادداشت از: محمود تیموری، دکترای سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربن فرانسه
نظر شما