به گزارش خبرنگار ایمنا، محیط زندگی تأثیر بسزایی بر رفتار و هویت انسان‌ها دارد؛ شهر را می‌توان محیطی برای تجلی هویت و ارزش‌ها، اعتقادات، جهان‌بینی و فرهنگ ساکنان دانست. این مفهوم در طول دوران و در سرزمین‌های مختلف با محیط‌های متفاوت طبیعی و انسانی و تحت تأثیر تحولات تاریخی، تغییرات بسیاری به خود دیده است.
بازار نقش اساسی در توسعه شهرها و اقتصاد شهری دارد. تأثیر ساختار بازار بر اقتصاد و توسعه شهری متقابل است، با این حال به نظر میرسد توجه نکردن به ساختارهای فرهنگی و اقلیمی بازار در شهرسازی، یکی از عوامل پویا نبودن شهر و اقتصاد شهری در دوران معاصر است. نقش بازار و ساختار آن بر اقتصاد شهرهای کهن ایرانی و امکان احیا و بازآفرینی کاربری آن متناسب با شرایط زمانی و مکانی در شهرسازی دوران معاصر، راهکاری برای بازآفرینی شهر ایرانی-اسلامی است.
ساختار بازار در شهر ایرانی-اسلامی متأثر از عوامل فرهنگ، سبک زندگی، اقلیم و اقتصاد شکل گرفته است؛ این عوامل تحت تأثیر شرایط زمانی و مکانی در ادوار گوناگون متفاوت بوده است؛ با توجه به این عوامل می‌توان زمینه توسعه شهری را در راستای ایجاد شهر ایرانی-اسلامی فراهم کرد.
در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی نقش بازار را در پویایی شهرهای ایرانی-اسلامی بررسی کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
بازار چه جایگاهی در شهرهای کهن داشته است؟
از دیرباز در ایران به محل دادوستد عمومی، بازار می‌گفتند. این عنصر اصلی که در معماری اسلامی جایگاهی خاصی برای خود باز کرده است، شامل دو راسته مغازه‌های انبوه روبه‌روی هم است که معمولاً سقفی زیبا آن‌ها را به هم ارتباط میدهد. بازار در ساخت‌وسازهای شهری به حدی اهمیت داشت که پس از مسجد، هسته اولیه یک محله را تشکیل می‌داد، به نحوی که در شهرهای بزرگ هر محله دارای یک یا چند بازارچه بود و یک بازار بزرگ و اصلی نیازهای مردم را تأمین می‌کرد.
بازار یکی از مهم‌ترین بخش‌های تشکیل‌دهنده ساختار شهر ایرانی_اسلامی در شهرهای فرهنگی و تاریخی است که در شهرهای فرهنگی و تاریخی علاوه بر تأثیرگذاری بر استخوان‌بندی شهر و تشکیل محلات در مجاورت آن‌ها از مهم‌ترین و ارزشمندترین آثار معماری است که دارای هویت عمومی بوده و در طول تاریخ از مهم‌ترین عرصه‌های بروز تعاملات رایج در جامعه مدنی محسوب می‌شود.
بازارها از جذاب‌ترین نقاط شهر است که مورد توجه گردشگران و بازدیدکنندگان دیگر کشورها قرار دارد و موجب احداث بازارهای دیگر کشورها با الگوبرداری از معماری ایرانی اسلامی می‌شود، از سوی دیگر بازارها در دوره‌ای از تاریخ، علاوه بر مرکزیت اقتصاد، محل استقرار حکومت و تعاملات اجتماعی بوده‌اند که این امر موجب اهمیت فرهنگی و تاریخی بازارها در شهرهای ایرانی اسلامی شده است.
بازار ایرانی تجلی مذهب اسلام در کالبد، عملکرد و فعالیت‌ها است، اما به دلیل تحولات اخیر در شهرها عملکرد قبلی خود را از دست داده و موجب شده نقش آن به عنوان یک عنصر اسلامی در شهر ایرانی کمرنگ شود.
بازار جزو کدام رکن شهر است؟
بازار یکی از عینی‌ترین نمودهای معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی است که به عنوان ستون فقرات و قلب تپنده شهر ایفای نقش می‌کند. بازار در شهرهای اسلامی شریان اتصال دهنده دروازه‌های شهر به مرکز آن است و در اطراف آن عملکردهای مهم شهری همچون مساجد، مدارس و حمام‌ها شکل گرفته، به نحوی که بازار تبدیل به یکی از ارکان مهم مثلث ارگ، مسجد و بازار در شهرهای اسلامی شده است؛ بنابراین حفظ حیات این عنصر مهم شهری در طول قرون گذشته، نشان از اهمیت بالای کارکردی، اجتماعی و اقتصادی آن دارد.
شهر مجموعه‌ای از عوامل طبیعی، اجتماعی و محیط‌های ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت ساکن متمرکز شده‌اند. با نگاهی گذرا به سیمای شهرهای اسلامی و بافت کالبدی شهرهای ایران مشخص می‌شود که بسیاری از عناصر و اجزای شهری به خصوص بازارها و مراکز دادوستدها نقش عمده‌ای در عملکرد و حیات زندگی شهری ایفا کرده که مورد توجه است.
نقش بازار در شهرهای اسلامی چه بوده است؟
بازار در توسعه شهرهای اسلامی نقش تعیین‌کننده و اثربخشی داشته است. بازار در شهرهای اسلامی شریان اتصال دهنده دروازه‌های شهر به مرکز است و در طول تاریخ عملکردهای مهم شهری همچون مساجد، مدارس و حمام‌ها را در پیرامون خود شکل داده است، در نتیجه می‌توان گفت که بازار به یکی از ارکان مهم مثلث ارگ، مسجد و بازار در شهرهای اسلامی تبدیل شده و علاوه بر اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیطی در چارچوب‌های رویکردهای توسعه پایدار، ویژگی کالبدی و معماری دارد که آن را تبدیل به دنیایی از فعالیت‌ها، تعاملات اجتماعی و اتفاقات شهری کرده است.
موقعیت و جایگاه شهری بازار، فضاها و مراکز مهمی که در امتداد آن شکل گرفته است و نقش و منزلت بازاریان در زندگی شهری موجب می‌شد بازار صرفاً در حد یک فضای اقتصادی باقی نماند، بلکه تبدیل به فضایی برای بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی شود. بازار در شهرهای اسلامی مکانی برای برگزاری مراسم عزاداری و جشن‌های ملی و مذهبی بود. فضای مطلوب داخلی و سرپوشیده این امکان را فراهم می‌کرد که بازار به مکانی برای تفریح و گذران اوقات فراغت تبدیل شود.
بازار اگرچه محل یا فضای داد و ستد است، اما قلمرو آن در تمدن اسلامی از مکان یا سازوکار مبادله فراتر می‌رود و فعالیت‌های سیاسی اجتماعی و خیرخواهانه را نیز در بر می‌گیرد؛ پیامبر اسلام (ص) پیش از رسالت، بازرگانی امین و درستکار بودند و با شکلگیری نظام اسلامی در مدینه، الگوی مناسب بازار را تعیین کردند. بازار در تمدن اسلامی، حرفه‌ای با چینش ویژه و حساب شده بوده است.
بازار در شهرهای اسلامی شریان اتصال دهنده دروازه‌های شهر به مرکز است و در طول تاریخ و حتی امروزه عملکردهای مهم شهری همچون مساجد، مدارس و حمام‌ها را در پیرامون خود شکل داده است. این ساختار شهری تبدیل به یکی از ارکان مهم شهرهای اسلامی شده است.
ارگ، مسجد و بازار نقش مهمی در شهرهای اسلامی داشته است. بازار علاوه بر اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیطی در چارچوب رویکردهای توسعه پایدار، ویژگی‌های خاص کالبدی و معماری دارد، به نحوی که آن را تبدیل به دنیایی از فعالیت‌ها، تعاملات اجتماعی و اتفاقات شهری کرده است. می‌توان گفت بازار در توسعه شهرهای اسلامی نقش تعیین کننده و اثربخشی داشته است.
نظر شما