به گزارش خبرنگار ایمنا، تعزیه‌خوان همچون روضه‌خوانی واقعه‌گو از فراز سکوی تکیه که نقشی چون منبر در مسجد دارد، تاریخ قدسی وقایع مذهبی و چگونگی مصائب اهل‌بیت مطهر پیامبر اسلام (ص) را با کمک کلمه‌ها و حرکات، برای مردم روایت می‌کند. وظیفه تعزیه‌خوان نقل تاریخ مذهبی به زبان و بیان شعر و موسیقی و به شیوه نقالی و نمایش وقایع مذهبی به‌صورتی قدسی و با حرکت‌هایی سنجیده و استوار و آگاه کردن مردم عامه از تاریخ وقایع کربلا است.
تعزیه‌های اصلی بیشتر به واقعه‌های تاریخی، مذهبی اشاره دارند. داستان این‌گونه تعزیه‌ها مستقیم یا به‌طور غیرمستقیم با سرگذشت انبیا و امامان و شرح جنگ‌ها، شهادت‌ها و رویدادهای مذهبی به‌خصوص واقعه عاشورا در تاریخ شیعه مربوط است.
هدف اصلی و مهم تعزیه تقویت و تحکیم احساس جمعیت یا احساس وحدت میان مؤمنان، یعنی میان تعزیه‌خوانان روی سکوی تکیه و مردم پیرامون سوی تکیه است. این هدف در تعزیه به‌صورت یک اتحاد عرفانی درمی‌آید و رکن اصلی می‌شود.
همچنین چون رکن اصلی تعزیه‌های مربوط به واقعه کربلا بر نبرد میان نیروهای شر و خیر و شهادت دلیرانه قهرمانان پاک‌نهاد تاریخ مذهب نهاده شده است، ازاین‌رو، بازنمودن واقعه شهادت در تعزیه‌خوانی‌ها، نیروی ستیز و دلیری و استقبال از مرگ و شهادت درراه عقیده و مذهب را در جامعه دینی تحکیم می‌بخشد. درواقع هدف و کارکرد اجتماعی مهم دین و مناسک مذهبی نیز تقویت روحیه ستیزندگی و آماده کردن مؤمنان برای جهاد و شهادت است. مشارکت در مناسک و آئین‌های مذهبی نیروی ایمان انسان را تقویت می‌کند و به او قوت قلب می‌دهد تا اینکه با سرسختی و اعتماد به خود، مصائب زندگی را تحمل کند. پیرامون این هنر غنی و آسیب‌های پیش روی آن گفت‌وگویی را با «منصور قربانی» پژوهشگر و فعال عرصه تعزیه داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
تاریخ تعزیه به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟
تاریخچه تعزیه به‌طور دقیق مشخص نیست و آنچه روایت‌شده است به این شرح است که بعضی معتقدند تاریخ تعزیه به سه هزار سال پیش و سیاوش خوانی و مراسم سوگ سیاوش برمی‌گردد از طرفی عده‌ای بر این باورند که بازماندگان واقعه عاشورا اتفاقات روز واقعه را برای مردم بازسازی می‌کردند وعده‌ای می‌گویند شکل‌گیری اولیه تعزیه به دوران آل‌بویه برمی‌گردد و برخی تکامل تعزیه را به عصر صفوی پیوند می‌دهند اما آنچه مسلم است ساختار و شکل تعزیه امروزی در دوران ناصری پایه‌گذاری شده و به زمان ما رسیده است.
نمایش و تعزیه با هم چه تفاوت‌هایی ازلحاظ کارکرد دارند؟
تعزیه گونه‌ای از نمایش‌های روایی و حماسی است که البته می‌تواند از ساختار و عناصر درام پیروی نکند و از سویی این هنر به جهت مردمی بودن شکل آئین به خود گرفته است.
از تعزیه شهر اصفهان به‌عنوان یکی از تعزیه‌های مطرح کشور نام می‌برند، دلیل این مطرح بودن چیست؟
با توجه به اینکه در اصفهان دارای مکاتب یا سبک‌های ویژه بوده است در دوران‌هایی حرف‌های زیادی در تعزیه برای گفتن داشتند اما اکنون شکل تعزیه اصفهان ازدست‌رفته و به سمت‌وسوی دیگری هدایت‌شده است، هرچند که شبیه‌خوانان بسیار خوبی هنوز در اصفهان به اجرای تعزیه می‌پردازند که البته جز سرمایه‌های هنری این مرزوبوم هستند.
تعزیه در دهه‌های اخیر با چه آسیب‌هایی روبرو بوده است؟
ویژه‌ترین آسیب‌های تعزیه این است که در ابتدا از سبک‌های اصلی دور شده‌ایم و اکثر شبیه‌خوانان به آوازخوانی و روضه‌خوانی و تصنیف و ترانه‌خوانی، آن‌هم به‌غلط در تعزیه می‌پردازند.
از سویی اشعار فاخر و زیبای تعزیه اصیل به اشعار ساختگی و بسیار سخیف مبدل شده است. نکته دیگر اینکه عرصه تعزیه به میدان سوارکاری و خریدوفروش اسب، حیوان مظلوم و زبان‌بسته تبدیل‌شده است.
تعزیه در سال‌های گذشته چرا مورد بی‌مهری و متولیان فرهنگی قرارگرفته و راهکار مناسب این موضوع چیست؟
تعزیه یک هنر مردمی و آئینی است و نباید متولیان فرهنگی در هیچ قسمت آن دخالت کنند و فقط باید از این هنرحمایت کنند که البته مدتی است سازمان فرهنگی به این امر مهم پرداخته است و به نظر می‌رسد نهادهای دیگر فرهنگی دغدغه‌ای برای حمایت ندارند و یا حمایت خود را فقط به ارائه یک مجوز جزئی کافی می‌دانند، بماند که برخی به‌عنوان تحریف، بعضی اشعار را به‌غلط تغییر می‌دهند.
ایده‌آل یک تعزیه خوب چگونه است و چالش‌های تعزیه و تعزیه‌خوان‌ها در چیست؟
یک تعزیه خوب جدا از مباحث دینی، اعتقادی و تاریخی که دارد زیرا برآیند هنرهای مختلفی زیرا نمایش، موسیقی، شعر و هنرهای تجسمی است و باید به تمام اجزا و عناصر هنری خود درست و اصولی بپردازد.
از طرفی تعزیه یک هنر مردمی است و تعزیه‌خوان‌ها برای مردم یک الگوی اخلاقی هستند و مراقبت از این اصل مهم بسیار ضروری است.
در محتوای تعزیه دچار چه تحریف‌هایی شده‌ایم؟
سوال خوبی است اما کلی است و نیاز به بحث دارد، به‌طور مثال اگر فقط به واقعه تاریخی عاشورا به‌صورت مستند پرداخته شود که بیشتر از چند ساعت تعزیه نخواهیم داشت بنابراین عنصر تخیل و خیال‌پردازی به‌طورقطع مانند تمام داستان‌ها و نوشته‌های واقعی دیگر نقش اصلی را ایفا می‌کند منتهی اینکه این خیال‌پردازی چقدر درست بوده و در خدمت اثر است جای بحث دارد که تحریف می‌تواند از همین‌جا شکل بگیرد.
و اما سخن آخر؛
تعزیه یا بهتر است بگوییم هنر شبیه‌خوانی، هنری بسیار غنی و فاخر است که بیشتر به قیام عاشورا و موضوع سرور و سالار شهیدان پرداخته است. مجالس این هنر یا به‌صورت مرسوم و یا مجالس غریب باشند که البته مجالس جدید هم می‌تواند حتی برگرفته قصص ایرانی نوشته شود که البته در این خصوص هم ضعف جدی داریم.
در پایان یکی از اهداف مرکز تخصصی هنرهای ملی آئینی وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان در حوزه محتوا و چه شکل اجرایی حمایتگر این هنر والا و فاخر و غنی است، که بدین‌جهت نیازمند ارائه نظر و پیشنهاد شبیه‌خوانان و به‌ویژه پژوهشگران حوزه نمایش‌های آئینی و مساعدت نهادهای فرهنگی هستیم.
نظر شما