به گزارش خبرنگار ایمنا، با بررسی تاریخ کشورمان شاهد هستیم افرادی که وضع مالی بهتری داشتند به مناسبت‌های مذهبی و ملی، وعده‌های غذایی مختلفی را در اختیار قشر ضعیف جامعه قرار می‌دادند و این رسم تاکنون نیز میان ایرانیان البته با اندکی تغییر باقی‌مانده است. آئین نذری دادن در ایران به‌طور رسمی از دوران صفویه و هم‌زمان با جدی گرفتن ماه محرم توسط شاه‌عباس و برگزاری مراسم مرثیه‌خوانی و تعزیه توسط حکومت آغاز شد.
در زمان قاجار نیز که سنت نذری دادن به اوج خود رسیده بود، افرادی که توانایی نذری دادن نداشتند، با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا مقداری گوشت در خورشت، در مراسم نذری شریک می‌شدند. حتی پخش لباس سیاه بین نیازمندانی که توانایی تهیه لباس مشکی عزاداری نداشتند مرسوم بود و تاکنون شاهد این اقدام ارزشمند توسط افراد جامعه هستیم.
اگر در روزهای عاشورا و تاسوعا هنگام ناهار در خیابان‌ها قدم بزنید مطمئن باشید کسی را گرسنه نخواهید دید و همه از این سفره پربرکت حسینی بهره‌مند شده‌اند؛ اما این نذری‌ها فقط مختص وعده ناهار نیستند، در هرلحظه از این روزها شما می‌توانید شربت، چایی، شیر، شیرکاکائو یا آبمیوه نذری پیدا کنید.
در چند سال گذشته در کنار نذورات مواد غذایی زمزمه نذرهای متفاوت فرهنگی که رویکرد آن از پخش غذا و مواد غذایی خارج شده است و بیشتر سعی در برطرف کردن مشکلات فرهنگی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دارد، مطرح‌شده است. حال پرسش اینجا است که این نذرها تا چه میزان مورد استقبال افراد جامعه قرار گرفته‌اند؟ آیا می‌توان این نذرها را جایگزین نذرهای مواد غذایی کرد یا خیر؟
نذرهای فرهنگی با تردید افراد همراه است
امین مولوی، مبدع «نذر فرهنگی» در یکی از شهرهای ایران است که چند سالی با رویکرد حفظ محیط‌زیست و جمع‌آوری ظروف یک‌بارمصرف در معابر و خیابان‌هایی که عزاداری در آن‌ها صورت می‌گیرد، توانسته است جمعیت قابل‌توجهی را به‌عنوان نیروی داوطلب در این اقدام با خود همراه کند.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: نذرهایی مانند نذر فرهنگی که عمری از اجرای آن در کشور نمی‌گذرد، همان مسیر نذر مواد غذایی را طی کرده است، اما متأسفانه این‌گونه نذرها همچون نذرهای حوزه مواد غذایی جزیره‌وار عمل کرده است و از جامعیت و انسجام لازم برخوردار نیست. به‌عنوان نمونه اگر ما در حوزه نذرهای خوراکی می‌توانستیم نوعی ساماندهی داشته باشیم و آن‌ها را به سمت اقشار بی‌بضاعت سوق دهیم، شاهد آثار فرهنگی و اجتماعی فوق‌العاده آن بودیم.
این فعال فرهنگی تصریح می‌کند: زمانی که کمپین نذر فرهنگی را شروع کردیم از همه سازمان‌های مردم‌نهاد، فعالان و عموم افراد جامعه درخواست پیوستن به این کمپین صورت گرفت، در وهله اول نسبت به اجرای آن سوال‌های زیادی وجود داشت و افراد با تردید فراوان به این کمپین می‌پیوستند اما به‌مرور زمان این تردیدها برطرف شد و افراد بیشتری در نذر فرهنگی به‌عنوان نیروی داوطلب شرکت کردند.
موازی‌کاری آفت نذرهای فرهنگی
وی ادامه می‌دهد: متأسفانه بعد از چند سال موفقیت در اجرای نذر فرهنگی شاهد بودیم، سال گذشته گروهی بدون اینکه زحمتی به خود داده بدهند و این نذر را با کمی خلاقیت و به شیوه‌ای دیگر برگزار کنند، مدل نذر فرهنگی را کپی‌برداری کردند و در همان منطقه فعالیت نذر فرهنگی، اقدام به کار مشابه ما کردند. انجام این نذرهای مشابه اشکال ندارد، بلکه بحث من این است اگر در هر فعالیتی کپی‌برداری زیاد شود به‌طور قطع بر رویکرد و تأثیرگذاری آن فعالیت تأثیر منفی می‌گذارد و در صورت اشتباه یا خطا، افراد جامعه به‌جای اینکه فرد مورد نظر را مقصر بدانند تمام طرح‌های این‌چنینی را کم‌اهمیت می‌دانند.
مولوی تأکید می‌کند: انجام فعالیت و نذر متفاوت مهم نیست، بلکه آنچه مهم است، نتیجه این‌گونه نذرها است و اینکه آیا فرهنگ‌سازی درست نسبت به آن موضوع صورت می‌گیرد؟ به نظر من انجام این‌گونه نذرهای جدید مناسب است، اما نیاز است آسیب‌شناسی جدی روی این‌گونه نذرها صورت بگیرد.
وی می‌گوید: محرم و ایام عزاداری امام حسین (ع) به‌گونه‌ای است که در آن دسته‌بندی وجود ندارد، بلکه بستر مناسبی است که فرد با تمام اقشار مختلف جامعه ارتباط برقرار کند و تأثیرگذار باشد، هم می‌توانیم با انجام نذر اشتباه تأثیر بد و با انجام نذر خوب تأثیر مثبت بگذاریم، یکی از دلایلی که این پویش‌ها و نذرها تاکنون در جامعه جدی گرفته نشده و هیجانش برای افراد جامعه کم شده است، مسائل و مشکلات کلان کشور است و مردم انجام این نذرها و پویش‌ها را با دیگر اولویت‌های زندگی قیاس می‌کنند.
لزوم تغییر رویکرد نسبت به انجام برخی نذرها
فیروزه علی‌محمدی، مدیر مرکز آرامش کودکان آفتاب که موسسه‌اش در حوزه توانمندی خانواده‌های کودکان کار فعالیت می‌کند، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کار خیر به هر شکلی پسندیده است و نذورات بخشی از فعالیت‌های خیری است که می‌توان انجام داد، اما نذورات اشکال بی‌نهایت دارد و این‌طور نیست که تنها شامل شربت یا غذای نذری باشد.
وی می‌افزاید: به‌طورقطع با شرایط حال حاضر اجتماع، متأسفانه جمعیت آسیب‌دیدگان اجتماعی، نیازمندان روزبه‌روز در حال افزایش است و من فکر می‌کنم، لازم است در بعضی مواقع تغییر رویکرد نسبت به انجام نذرها انجام شود، حرف من این نیست که میان نذرها داوری و مشخص کنم فلان نذر خوب یا بد است، بلکه منظور من این است اولویت‌بندی در شکل نذری دادن انجام شود و باید دانست اولویت کدام شکل از نذورات است. آیا غذا دادن که در اغلب مواقع به دست نیازمندان نمی‌رسد اولویت است یا باید به شیوه دیگر انجام نذر پرداخت.
مدیر مرکز آرامش کودکان آفتاب تصریح می‌کند: با مبلغی که می‌توان برای تهیه غذای نذری آماده کرد، می‌توان یک تا چند خانواده و یا کودک نیازمند که هم‌اکنون نیاز به مدرسه، لباس نو دارند را برطرف کرد، بسیاری از این کودکان در ایام تحصیلشان به دلیل فقر نمی‌توانند وعده صبحانه داشته باشند، می‌توان این مبلغ را بر این ایام گذاشت و به طرح تغذیه رایگان مدارس کمک کرد.
انجام نذرهای فرهنگی نیاز به فرهنگ‌سازی دارد
وی می‌گوید: به نظر من فردی که قصد دارد نذری بدهد، باید به این موضوع توجه داشته باشد که با نذر خود به چه میزان می‌تواند روی افراد تأثیر مثبتی داشته و گره از مشکلات نیازمند باز کند. قصد زیر سوال بردن ماهیت نذرهای حوزه مواد غذایی و کم‌اهمیت جلوه دادن آن‌ها را ندارم، اما نیاز است ساماندهی درستی در نذرها صورت گیرد، به همان مقدار به نذرهای چون اطعام یا چای اهمیت داده می‌شود به نذرهایی متفاوتی که می‌تواند گره‌ای از مشکلات نیازمندان برطرف کند، توجه شود.
علی‌محمدی می‌افزاید: این هدفمندی یک‌شبه به وجود نمی‌آید و به‌طور قطع همچون هر کار فرهنگی نیازمند صرف وقت، فرهنگ‌سازی و آموزش افراد جامعه است، هرچند در این سال‌های اخیر به نذرهای این‌چنینی بیشتر پرداخته شده است، اما نیاز است مردم بیش از گذشته با رویکرد این نذرها آشنا شده و آن‌ها را ترغیب به انجام این نذرها در کنار نذرهای چون اطعام کنند.
اصل فلسفه نذر
حجت‌الاسلام صفر قربان‌پور، کارشناس مذهبی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اصل فلسفه نذر به شکل مبنای اعتقادی در جهت کمک یا به تعبیری اجرای بعضی از امور خیرخواهانه است به‌عنوان نمونه فردی نذر می‌کند که بخشی از دارایی خود را هدیه یا به تعبیری به‌جایی که نیازمندان هستند ببخشد، ممکن است جریان نذر بر اساس ضابطه شرعی کلمات نذر هم نباشد، بلکه قصد است، یعنی فرد تصمیم می‌گیرد که این کار را انجام بدهد و به‌عنوان هدیه یا کمک به دیگران کار را صورت دهد.
وی ادامه می‌دهد: به‌عنوان نمونه فرد نیت می‌کند به امام حسین (ع) توسل کند و در قبال رفع مشکلش نذری همچون اطعام را مشخص می‌کند، بر اساس حکم فقهی فرد موظف است پس از رسیدن به هدف یا رفع مشکل، آن نذر را بدون کم و کاست انجام دهد و به دلیل اینکه از قبل مشخص کرده است که شیوه نذر چگونه باشد، امکان تغییر شکل آن را ندارد.
این کارشناس مذهبی تصریح می‌کند: دلیل اینکه نمی‌توان نذر را جابه‌جا کرد، به این خاطر است که مصداقش معین و معلوم است؛ انجام موردی را از خدا و اهل‌بیت (ع) خواسته و هم‌اکنون خواسته او برآورده شده است، به همین خاطر در قبال انجام این کار تعهدی قبول کرده است، اگر از اول قبول نمی‌کرد کسی نمی‌توانست در اجرای نذر مورد نظر او را اجبار کند، اما وقتی فرد برای خودش نوعی نذر همچون اطعام را بر خود تعیین کرده است، الزام‌آور است.
جایگاه نذرهای فرهنگی
وی اضافه می‌کند: امکان دارد نذر با مصداقش مشخص نشده و فرد اهداف خیرخواهانه داشته باشد، به‌عنوان نمونه فرد می‌خواهد برای خدا و امام حسین (ع) خرج کند، مانعی ندارد مقدار نذر کم‌وزیاد باشد یا نذر از اطعام به موارد دیگر تغییر پیدا کند، البته فقهی توصیه می‌کنند تا جایی که ممکن است به آن مورد و مصداق خود نذر عمل می‌کند، به‌عنوان نمونه اگر نیت کرده اطعام کند، اطعامش را انجام دهد، اما می‌تواند جداگانه نذرهایی چون نذر نوشت‌افراز، نذر آب یا نذر خدمت انجام دهد.
قربان‌پور تصریح می‌کند: اینکه کار خیر به نام اهل‌بیت (ع) انجام شود، در کل پسندیده است اما زمانی شاهد هستیم اطعام خودش ثواب ویژه‌ای دارد، همچون افطاری دادن در ماه رمضان به نیازمندان که ممکن است نوشت‌افزار جای ثواب اطعام را نگیرد اما خود این نذر در جایگاه خود ثواب دارد و از لحاظ شرعی مشکلی ندارد.
نظر شما