به گزارش خبرنگار ایمنا، مشکلات زیست‌محیطی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های معادن و صنایع معدنی است که هرساله در شرایط آلودگی هوا بیشتر زیر ذره‌بین می‌رود که در اثر فعالیت‌های معدن‌کاری، بخش قابل توجهی از کانه و مواد سنگی به صورت گردوغبار در هوا پراکنده می‌شود؛ این امر بسته به نوع ماده معدنی سمی یا غیرسمی می‌تواند آلودگی‌هایی در هوا، آب و خاک ایجاد کند. از نقطه نظر بهداشت و سلامتی، گردوغبار ناشی از معادن مدت‌های طولانی است که اهمیت خود را نشان داده و مسئله بیماری‌های حاصل از آن همواره گریبان‌گیر انسان بوده است.
مطالعات انجام شده در سال ۸۸ نشان می‌دهد، براساس مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان، مقرر شد که برای کاهش آثار بیابان‌زایی و فرسایش بادی، معادن گچ، شن، ماسه و برداشت خاک رس، همچنین کوره‌های مرتبط با آن در مناطق سجزی، قهاب، گز و برخوار که در حوالی دشت سجزی و شرق اصفهان قرار دارند تعطیل شوند، مجوزهای برداشت آنها تمدید نشود و برای این جابه‌جایی سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان موظف شد مکان مشخصی را در خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان برای انتقال این کوره‌ها جانمایی کند تا کوره‌های مستقر در این مناطق به مرور به آن محل منتقل شوند تا از خطر پیشروی بیابان و نفوذ ریزگردها به اصفهان کاسته شود؛ اما با گذشت ۱۲ سال تاکنون هنوز استقرار و فعالیت برخی از معادن و کوره‌های آجرپزی تعیین تکلیف نشده است، چراکه جابه‌جایی این کوره‌ها به‌راحتی امکان‌پذیر نیست.
اگرچه از تخریب دشت سجزی به واسطه برداشت‌های گچ و فعالیت صنایع وابسته به عنوان عامل اصلی افزایش ذرات معلق هوای شهر اصفهان به‌خصوص در فصل تابستان نام برده می‌شود، اما نحوه برداشت‌های معادن خاک رس، شن و ماسه منطقه نیز تأثیر مهمی در آلودگی و تخریب منابع پایه اصفهان دارد؛ چراکه در این میان اصفهان در آلودگی هوا گوی سبقت را از سایر کلان‌شهرها ربوده و عنوان آلوده‌ترین شهر ایران را پس از پایتخت به خود اختصاص داده است و از دهه‌های گذشته در چرخه نادرست توسعه قرار گرفته و این مسیر غلط اکنون شهر را به یک بن‌بست زیست محیطی کشانده است؛ به گونه‌ای که از ابتدای سال گذشته تا دوازدهم تیرماه ۱۴۰۰ و همچنین بازده زمانی ۱۰۵ روز سال‌جاری تعداد روزهای هوای پاک در استان اصفهان «صفر» بوده است.
برپایه آمار اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان مجموع مجوزهای معدن استان یک‌هزار و ۳۰۹ فقره بوده که از این تعداد ۸۴۳ معدن دارای پروانه بهره‌برداری و ۶۳۲ معدن فعال است؛ همچنین ۱۳۶ معدن در کلان‌شهر اصفهان در زمینه تولید سنگ تزئینی، مصالح ساختمانی، سنگ‌آهن، سرب و روی فعالیت می‌کنند. بنابر آمار موجود بیش از ۷۰ کوره گچ در شرق اصفهان در دشت سجزی فعالیت می‌کردند که تخریب ناشی از فعالیت آنها طی چهار دهه به حدود هفت هزار هکتار می‌رسد. پیرامون تهدیدات انواع معادن گچ و کارگاه‌های سنتی آجرپزی و گسترش مناطق بیابانی شرق اصفهان با محمدعلی کاظمی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
تأثیر فعالیت معادن گچ بر محیط‌زیست چیست؟
بخشی از گردوغبار هوا در اصفهان ناشی از فعالیت معادن گچ، شن و آجر است. این معادن که بیشتر در منطقه سجزی و شرق اصفهان فعالیت می‌کنند، با وزش باد و برهم زدن خاک باعث تشدید گردوغبار و ایجاد کانون‌های درون استانی می‌شوند؛ چراکه تمام برداشت‌های معادن گچ به صورت سطحی از سطح خاک به عمق یک و دو متر با نبود تثبیت و رهاسازی خود منشأ اصلی تشکیل کانون ریزگردها در سطح استان می‌شود که با کوچک‌ترین باد یا طوفان به سمت مناطق مسکونی و صنعتی پیش می‌روند اما فعالیت معادن گچ با پیگیرهای سازمان محیط‌زیست و صمت در شرق اصفهان کامل تعطیل شده‌اند و دیگر در این مناطق معدن گچ فعال نداریم.
برای اجرای مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان برای انتقال معادن آلاینده از محدوده شهر اصفهان چه اقداماتی انجام شده است؟
در سال ۸۸ شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان مصوبه‌ای را تصویب کرد که برای کاهش آثار بیابان‌زایی و فرسایش بادی، معادن گچ، شن، ماسه و برداشت خاک رس، کوره‌های فعال در مناطق شرق اصفهان از شعاع ۱۵ تا حداکثر ۳۰ کیلومتر براساس قانون آلاینده‌ها با جانمایی مشخص در خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان به تدریج به محل استقرار جدید منتقل شوند که با پیگیری‌های لازم اکنون معادن گچ قانونی در شرق اصفهان نداریم اما انتقال کوره‌های آجرپزی و معادن شن و ماسه با فعالیت گسترده در اصفهان تاکنون اجرایی نشده است.
جابه‌جایی و محدود کردن فعالیت معادن در شعاع تعیین شده، محتوای مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان برای ساماندهی معادن شن و ماسه و کوره‌های آجرپزی اصفهان است اما به دلیل حجم گسترده تأسیسات و سرمایه‌گذاری‌های وسیع انتقال این کوره‌ها به راحتی امکان‌پذیر نیست. در سنوات گذشته با پیگیری‌های دستگاه‌های نظارتی مصارف سوخت مازوت و گازوئیل این معادن به سمت استفاده از گاز سوق داده شده و محدوده‌های میزان برداشت منابع هم با تعیین مقیاس بهره‌برداری و حجم برداشت‌ها طی کنترل دقیق‌تر بسیار محدود و تغییر کرده است اما با وجود اثرگذاری این اقدامات بر درصد میزان آلایندگی‌ها در شرق اصفهان، جابه‌جایی و انتقال این معادن و کوره‌ها به پهنه‌های مکان‌یابی عزمی جدی، اراده‌ای قوی با سرمایه‌گذاری بالایی نیاز دارد. البته در این مدت زمان با وجود پهنه‌بندی‌ها توسط کارگروه استانی و پیگیری‌های لازم، تاکنون استقبال زیادی از این موضوع نشده است.
به منظور جلوگیری از افزایش کانون‌های ریزگرد برای بازسازی معادن متروکه چه اقداماتی انجام شده است؟
بیابان‌زایی یکی از مخاطرات زیست‌محیطی در استان اصفهان است که با توجه به شرایط بحرانی و جلوگیری از فرسایش بادی و کانون‌های گردوغبار ناشی از فعالیت معادن در شرق اصفهان طی سنوات گذشته قراردادهای لازم نوشته شده است تا با دستور کار قرار گرفتن مطالعات ضروری آنها، عملیات روش‌های کنترل و بیابان‌زدایی این مناطق را انجام دهیم.
مطابق با مسئولیت اجتماعی اتحادیه‌های شن، ماسه و کوره‌داران برای احیا و بازسازی معادن متروکه و رهاسازی در منطقه سجزی و شرق اصفهان تفاهمنامه‌ای با سازمان منابع طبیعی استان منعقد کردند که اراضی معادن تخریب شده با کاشت گونه‌های مناسب و مقاوم به بیابان‌زایی بازسازی و تثبیت شوند که براساس این تفاهمنامه از سنوات گذشته عملیات بیابان‌زدایی حدود ۵۰۰ هکتار از این اراضی با تغییر کاربری به زمین پاک اجرا شده است و از سال ۱۴۰۰ تاکنون هم براساس تفاهم با اتحادیه کوره‌داران شهرستان کوهپایه نهال‌کاری ۱۲۰ هکتار از زمین‌های معادن متروکه برای کاهش منشأ ریزگردها در دستور کار قرار دارد.
معادن متروکه و رها شده به‌ویژه در مناطق شرقی اصفهان از کانون‌های گرد و خاک و ریزگرد به شمار می‌رود که باید برای احیای و کاهش اثرات مخرب آنها برنامه‌ریزی کرد که این امر توجه و مشارکت خود بهره‌برداران را نیز می‌طلبد.
چه عواملی خیزش گردوغبار و فعالیت کانون‌های فرسایش بادی را تشدید کرده است؟
درواقع یکی از عوامل مهم خیزش ریزگردها و گردوغبار در استان اصفهان فعالیت معادن شن، ماسه و کوره‌های آجرپزی در مناطق شرقی اصفهان و سجزی شناخته شده است اما اقدامات انسان‌ها با افزایش ترددها، نبود تثبیت و تخریب سطح خاک به عمق یک تا دو متر، موجب تغییر بافت خاک شده و فعالیت کانون‌های فرسایش بادی را تشدید کرده است، بنابراین انتقال این معادن و کوره‌ها در یک برنامه‌ریزی کارشناسی و زمان‌بندی با رعایت اولویت‌ها به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان برای جلوگیری از شدت جریان ورود ریزگردهای انسان‌ساز به شهر اصفهان ضرورت دارد.
نتایج اجرای اقدامات بیابان‌زدایی در استان اصفهان چیست؟
از مساحت ۱۰.۷ میلیون هکتاری استان اصفهان، ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۰ درصد را اراضی بیابانی و شن‌زار تشکیل می‌دهد که بیشتر در نواحی شمالی و شرقی استان قرار دارد و مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی استان بیش از دو میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار و کانون‌های‌های بحرانی فرسایش بادی ۱.۵ میلیون هکتار مساحت دارد که ۱۶ کانون را به خود اختصاص داده است که جلوگیری از خسارت به ۸۳۰ کیلومتر جاده، ۲۸۰ کیلومتر راه‌آهن، ۱۸۰۰ کیلومتر شبکه آبیاری، ۲۸ هزار هکتار اراضی کشاورزی، ۲۳۱ روستا و ۳۶ شهر، دو فرودگاه شهید بهشتی و شهیدبابایی و ۱۰ شهرک صنعتی ازجمله اقدامات بیابان‌زدایی استان در سال‌های گذشته است.
همچنین سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با توجه به نیاز جامعه به توسعه جنگل‌های دست کاشت و فضای سبز شهری و روستایی و نیز غنی‌سازی جنگل‌های دست کاشت در جنگل‌های زاگرسی، حرکتی را با عنوان پویش مردمی «ایرانی سرسبز، هر ایرانی یک نهال» از آذرماه سال گذشته با همکاری سازمان بسیج سازندگی، جمعیت هلال‌احمر، سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی و علاقه‌مندان به طبیعت و ورزشکاران در سراسر کشور آغاز کرده است.
اجرای این پویش در استان اصفهان به صورت بذرکاری و نهال‌کاری همزمان با سراسر کشور فعالیت خود را آغاز کرد که در نجف‌آباد، کاشان، سمیرم، فریدن، شاهین‌شهر و نائین در حال اجرا است. اصفهان به دلیل وجود آلاینده‌های هوا به کمربند سبز و توسعه فضای سبز شهری نیاز دارد و درختکاری، یکی از بهترین روش‌های کاهش آلودگی و تولید اکسیژن است. حدود ۳۱۰ هزار هکتار عملیات جنگل‌های دست‌کاشت بیابانی در ۶۰ سال اخیر در استان اصفهان انجام شده است. تاکنون بالغ بر ۳۰۸ هزار هکتار از بیابان‌ها به‌ویژه در مناطق بحرانی استان نهال‌کاری شده است، نهال‌کاری در مناطق بیابانی نیازمند خاک غیربیابانی از یک‌سو و بیش از ۱۰ مرحله آبیاری است تا گیاه بتواند پس از دو سال بدون نیاز به آبیاری، به رشد خود ادامه دهد.
نظر شما