به گزارش خبرنگار ایمنا و براساس مقاله‌ای از فهیمه فدایی، دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، امروزه عمدتاً شهرها و جوامع سکونت‌گاهی در مکان‌هایی بنا شده‌اند که به لحاظ مخاطرات طبیعی در معرض وقوع انواع سوانح طبیعی یا به دلیل پیشرفت فناوری در معرض انواع سوانح انسان‌ساخت هستند. نگاهی که تاکنون در مدیریت سوانح و مدیریت شهری وجود داشته، نگاه مقابله‌ای و کاهش مخاطره بوده است. در این میان، مفهوم تاب‌آوری مفهوم جدیدی است که بیشتر در مواجهه با ناشناخته‌ها و نبود قطعیت به‌کار برده می‌شود.
مطابق با پیش‌بینی سازمان ملل، احتمال می‌رود که تا سال ۲۰۵۰ حدود ۸۰ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند. این سرعت کنترل نشده جمعیت موجب شده که شهرنشینی به‌عنوان یکی از عوامل اصلی خطر در نظر گرفته شود؛ ازاین‌رو جوامع امروز شهری به‌ویژه جوامع درحال‌توسعه، با طیف پیچیده‌ای از چالش‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی در برابر مخاطرات روبه‌رو باشند. داده‌های جهانی نشان‌دهنده‌ی این واقعیت است که طی دو دهه‌ی اخیر، سوانح طبیعی با تکرار زیادی نسبت به گذشته به وقوع پیوسته است و اثرات مخرب زیادی به همراه داشته است، از طرفی باید به این مهم توجه داشت که مخاطرات طبیعی این ظرفیت را دارند که در نبود سیستم‌های کاهش خطر به سوانحی هولناک و ویران‌کننده برای اجتماعات بشری تبدیل شوند؛ بنابراین می‌توان گفت این سوانح چالش اساسی در دستیابی به توسعه پایدار جوامع انسانی است.
امروزه جوامع در تلاش برای دستیابی به شرایطی هستند که در صورت وقوع بحران، بازگشت سریع آن‌ها را به وضعیت پیش از بحران (اولیه یا عادی) فراهم سازند. بسیاری از جوامع پذیرفته‌اند که نمی‌توانند از تحقق تمام خطرات و ریسک‌ها جلوگیری کنند و به‌جای آن باید به دنبال تعدیل و مدیریت ریسک‌ها در مسیری بروند که اثرات آن‌ها بر مردم و سایر سیستم‌ها به حداقل برسد، ازاین‌رو در بسیاری از کشورها، روش‌های جدید برای مقابله با این چالش‌ها و سوانح، استفاده‌شده است. این روش‌ها باید دانش کافی درباره شناسایی ماهیت مسائل ارائه دهد و با شناسایی ویژگی‌های فردی، اجتماعی و اقتصادی، کالبدی، زیست‌محیطی و مدیریتی بتواند قابلیت برگشت به تعادل در برابر این مخاطرات طبیعی را به‌طور مؤثر انجام دهد.
این قابلیت برگشت به تعادل همان تاب‌آوری است. تحلیل و افزایش تاب‌آوری سیستم‌های انسانی و محیطی در برابر سوانح طبیعی در مسیر نیل به آرمان توسعه پایدار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است، درواقع تصویب چارچوب هیوگو در تاریخ بیست‌ودوم ژانویه ۲۰۰۵، توسط سازمان ملل متحد، به‌نوعی استراتژی کاهش خطر بلایای طبیعی در راستای افزایش تاب‌آوری بود، براساس این برنامه‌های کاهش مخاطرات، باید به دنبال ایجاد و تقویت ویژگی‌های جوامع تاب‌آور بود و در زنجیره‌ی مدیریت سوانح به مفهوم تاب‌آوری توجه داشت.
ایده تاب‌آوری نقطه مقابل مفهوم آسیب‌پذیری، نه‌تنها ابزاری برای مقابله با شوک‌های بیرونی است، بلکه پاسخ‌دهی فعال و مؤثر به خطرات را نیز شامل می‌شود که می‌تواند از ویژگی‌های یک محیط فیزیکی، فرد یا گروه تلقی شود.
اجتماع تاب‌آور، جامعه‌ای است که توانایی تحمل شوک‌ها و ضربه‌های وارد شده از خطر را به‌گونه‌ای که آن خطرها به سوانح تبدیل نشوند، داشته باشد و درعین‌حال توانایی یا ظرفیت برگشت به حالت عادی در زمان و پس از سانحه و امکان و فرصت برای تغییر و سازگاری پس از سوانح را دارا باشد.
تاب‌آوری توانایی سیستم‌های شهری برای پاسخ‌گویی به تنش ناشی از سوانح و بازتوانی سریع پس‌ازآن تعریف است. این توانایی و ظرفیت شرایط ذاتی سیستم را شامل شده و جذب اثرات سانحه و کنار آمدن با واقعه را تسهیل می‌کند. براساس نظر «کارپنتر» تاب‌آوری مقدار آشفتگی است که یک سیستم می‌تواند جذب کند و همچنان در همان حوزه و وضعیت قبلی بماند. برخی دیگر از نظریه‌پردازان معتقد هستند زمانی می‌توان تاب‌آوری را اندازه گرفت که یک جامعه‌ی شهری هم‌زمان تعادل اکوسیستم و فعالیت انسانی را برقرار می‌کند.
تاب‌آوری گذشته از نتیجه سازگاری در برابر ناملایمات، فرایندی است که هنگام مواجهه با تهدیدی همیشگی یا پس از تجربه کردن اتفاقی استرس‌زا روی می‌دهد. در شرایطی که ریسک و نبود قطعیت‌ها در حال رشد هستند، تاب‌آوری به‌عنوان مفهوم مواجه با اختلالات، غافلگیری‌ها و تغییرات معرفی می‌شود.
در اجلاس سال ۲۰۰۵ گوتنبرگ سوئد برای تاب‌آوری چهار بعد کلی اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست‌محیطی در نظر گرفته شد، درحال‌حاضر برای تاب‌آوری ابعاد گوناگون دیگری همچون ابعاد فضایی، معیشتی و فرهنگی لحاظ شده است.
تاب‌آوری ابتدا توسط «هالینگ» در زمینه اکولوژی ارائه، اما بعدها به دیگر زمینه‌های عملی ازجمله علوم محیط‌زیست، علوم کشاورزی، علوم‌زیستی، علوم اجتماعی، مدیریت تجاری و حسابداری، روان‌شناسی، علوم مهندسی، علوم زمین، نجوم، انرژی و دیگر علوم هم تسری داده شد.
شهر برای تداوم و پایداری خود نیاز به تاب‌آوری دارد. امروزه تحلیل و افزایش تاب‌آوری نسبت به سوانح طبیعی به حوزه‌ای مهم و گسترده تبدیل‌شده است؛ به نحوی که درحال‌حاضر از حرکت هم‌زمان و متقابل توسعه پایدار و مدیریت سوانح به سمت افزایش تاب‌آوری صحبت می‌شود. بر این اساس، تحلیل و افزایش تاب‌آوری سیستم‌های انسانی و محیطی در برابر سوانح طبیعی در مسیر نیل به آرمان توسعه پایدار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است.
نظر شما