به گزارش خبرنگار ایمنا و براساس مقاله‌ای از علی اسعدی، کارشناس‌ارشد شهرسازی زمین‌لرزه به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین پدیده‌های ژئوتکنیکی، بیشتر مناطق فلات ایران را تهدید می‌کند. اهمیت مخاطرات زلزله به‌واسطه شدت یافتن روند گسترش شهرها و تمرکز جمعیت و سرمایه در شهرها، بیشتر شده است. تعدادی از شهرهای ایران روی گسل یا در امتداد آن واقع‌شده‌اند، بیشتر این شهرها در طول تاریخ شاهد زلزله‌های مخرب بوده‌اند.
پهنه ایران‌زمین در بخش میانی کمربند کوه‌زایی و لرزه‌خیز آلپ_هیمالیا، یکی از لرزه‌خیزترین مناطق جهان است. کشور ایران با ویژگی‌های خاص زمین ساختی، همواره در بسیاری از نقاط با خطر زلزله مواجه است. بر پایه آمار رسمی در ۲۵ سال گذشته، ۶ درصد از تلفات انسانی کشور ناشی از زلزله بوده است و به‌طورمیانگین هرسال یک زلزله ۶ ریشتری و هر ۱۰ سال یک زلزله به بزرگی ۷ درجه در مقیاس ریشتر در کشور رخ می‌دهد.
بهبود محیط کالبدی شهرها به بهبود وضعیت جامعه بستگی دارد. درواقع اگر بخواهیم انواع برنامه‌ریزی‌ها را با توجه به کیفیت زندگی مردم بررسی کنیم، می‌توانیم به سه نوع برنامه‌ریزی عمده شامل فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی اشاره کنیم. یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش ضایعات زلزله، وجود آمادگی قبلی یک جامعه برای برخورد با این پدیده است. آمادگی برای برخورد با زلزله جنبه‌های گوناگونی دارد تا به هنگام وقوع زلزله کمترین آسیب به شهرها وارد شود.
در ادبیات مربوط به مباحث زلزله، آسیب‌پذیری به‌صورت میزان تحمل، پایداری یا نجات از اثرات یک بلای طبیعی در بلندمدت و به همان نسبت در کوتاه‌مدت تعریف شده است، ازاین‌رو کاهش اثرات زلزله یا به عبارت دیگر، کاهش آسیب‌پذیری جوامع بشری در برابر زلزله زمانی به وقوع خواهد پیوست که ایمنی شهر در برابر خطرات زلزله در تمام سطوح برنامه‌ریزی (از آمایش سرزمین تا معماری) مدنظر قرار گیرد.
به نظر می‌رسد سطح میانی یعنی شهرسازی، یکی از کارآمدترین سطوح برنامه‌ریزی برای کاهش آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله است. اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری را می‌توان در سه مفهوم کلیدی سلامت، آسایش و زیبایی خلاصه کرد. موضوع ایمنی شهری در متون برنامه‌ریزی شهری به‌عنوان یک هدف ذکر نشده است.
ایمنی تنها به‌عنوان یک معیار بهینه در تعیین مکان‌های مناسب فعالیت و کاربری‌های شهری و در کنار معیارهای دیگری همچون سازگاری، آسایش، کارایی و مطلوبیت به‌کاررفته است، اما مسئله حفاظت از جان انسان‌ها، متعلقات آن‌ها و تأسیسات و تجهیزات شهری در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی آن‌قدر مهم است که باید یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری محسوب شود.
از نظر برنامه‌ریزی شهری ایمنی شهری می‌تواند شامل کلیه تمهیدات و اقداماتی باشد که در قالب برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت موجب حفظ جان و مال ساکنان شهرها شود. این‌گونه برنامه‌ها می‌تواند به‌صورت برنامه‌ریزی کاربری زمین،ZONING، مقاومت‌ها و بهسازی لرزه‌ای باشد.
این نوع برنامه‌ریزی شامل برنامه‌ریزی کاهش اثرات زلزله و برنامه‌ریزی آمادگی در برابر زلزله است که فرآیند برنامه‌ریزی مقابله با زلزله را شامل می‌شود. برنامه‌ریزی کاهش اثرات زلزله جهت به حداقل رساندن خسارات و آسیب‌های زلزله اقداماتی را اتخاذ می‌کند که از طریق آن اثرات تخریبی آسیب‌های زلزله را کاهش دهد. هدف برنامه‌ریزی، کاهش اثرات زلزله و کاهش عوارض نامطلوب است که اقدامات مربوطه به آن در بیشتر موارد در مقایسه با سایر روش‌های مقابله با زلزله دارای هزینه‌ی پایینی است.
برنامه‌ریزی آمادگی در برابر زلزله شامل پیش‌بینی نیازهای اساسی و منابع قابل بهره‌برداری در زمان وقوع بحران است. در میان سطوح گوناگون برنامه‌ریزی کالبدی، کارآمدترین سطح برای کاهش میزان آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله، سطح میانی یا همان شهرسازی است.
بررسی میزان آسیب‌ها و صدمات به‌طورمستقیم و غیرمستقیم به وضعیت نامطلوب طراحی شهری و برنامه‌ریزی شهری مربوط می‌شود. وضعیت بد استقرار عناصر کالبدی و کاربری‌های نامناسب شهری، شبکه ارتباطی ناکارآمد، بافت شهری فشرده، تراکم‌های شهری بالا، وضعیت بد استقرار تأسیسات و زیرساخت‌ها و کمبود توزیع نامناسب فضای باز شهری و مواردی از این قبیل، نقش اساسی در افزایش میزان آسیب‌های وارده به شهرها در برابر زلزله دارد و وضعیت بد شهرسازی است که زلزله را به فاجعه تبدیل می‌کند.
کاهش تراکم ساختمانی، ایجاد سلسله‌مراتب راه‌ها و فضای باز، رعایت همجواری کاربری‌ها، تخریب و بهسازی کاربری‌های فرسوده و قدیمی، قانونمند ساختن ساخت‌وسازها، افزایش امکانات به‌منظور مقابله با مخاطرات طبیعی ازجمله زلزله، اصلاح ضوابط کاربری زمین، اختصاص زمین‌های بایر به کاربری‌های مناسب، تدوین ضوابط تراکم، تعریض معابر در جهت دستیابی به حداقل‌های لازم در عملیات امداد، مقاوم‌سازی مراکز حیاتی، گسترش فضاهای باز و سبز به‌ویژه در پهنه‌های آسیب‌پذیر، ایجاد کاربری امداد و نجات در محله و تقویت بنیه اقتصادی محله و ایجاد پارکینگ و تقویت محله از جمله اقداماتی است که می‌توان به منظور کاهش میزان خسارت در زمان وقوع زلزله انجام داد.
نظر شما