به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه تخریب زیستگاه و افت کیفیت آن‌ها، کشاورزی و توسعه ناپایدار، شکار غیرقانونی و قاچاق حیات‌وحش و برداشت بیش‌ازحد، بزرگ‌ترین تهدیدها برای حیات‌وحش و تنوع زیستی است. آن‌طورکه کارشناسان می‌گویند حیات انسان‌ها به بقای حیات‌وحش بستگی دارد؛ زیرا هر گونه‌ای که از محیط‌زیست حذف شود، آثار زیست‌محیطی و مخاطرات زیادی را در پی دارد و درنهایت برای حیات بشریت تهدیدی به شمار می‌رود. اما متأسفانه این امر هنوز آن‌طور که انتظار می‌رود به‌خوبی تبیین نشده است و به‌غیراز انتشار اخبار و تصاویر شکارهای غیرمجاز حیات‌وحش شاهد اخبار ناگوار از بین رفتن گونه‌های حیات‌وحش به دلیل خطاهای انسانی هستیم که آخرین نمونه بارز آن تلف شدن پلنگ قائم‌شهر بود.
یکی از علل تلف شدن پلنگ قائم‌شهر نبود تجهیزات زنده‌گیری حیات‌وحش توسط اداره کل محیط‌زیست آن استان بود، تجهیزاتی که اگر موجود بود شاید یکی از گونه‌های حیات‌وحش هم‌اکنون زنده بود و به طبیعت برمی‌گشت. پرسش اصلی این‌جاست که استان اصفهان با دارا بودن تنوع زیست‌محیطی فراوان، حیات‌وحش آن در چه وضعیتی است و مهم‌تر از همه اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان در بحث مراقبت و تجهیزات زنده‌گیری حیوانات در چه وضعیتی قرار دارد. ازاین‌رو با حسین اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
استان اصفهان از لحاظ تنوع زیست‌محیطی و حیات‌وحش در چه وضعیتی قرار دارد؟
استان اصفهان حدود ۱۰ میلیون ۷۰۰ هزار هکتار وسعت دارد و به دلیل اینکه این استان از چهار هزار و ۴۵۰ متر از کوهستان‌های زاگرس در جنوب غرب اصفهان تا نواحی کویری در دشت کویر مرکزی بالغ‌بر سه هزار و ۷۰۰ متر اختلاف ارتفاع دارد، دارای اقلیم و زیستگاه‌های بسیار متنوع است. تاکنون ۴۵۹ گونه مهره‌دار در استان شناسایی‌شده که شامل ۳۰۲ گونه پرنده، ۶۵ گونه پستاندار، ۳۲ گونه پرنده، ۴۳ گونه خزنده، ۸ گونه دوزیست و بالغ‌بر دو هزار گونه گیاهی مختلف می‌شود.
استان دارای چند منطقه حفاظت‌شده است؟
این استان دارای ۱۲ منطقه حفاظت شده است که بالغ‌بر یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار وسعت دارد؛ علاوه بر آن دارای ۱۰ منطقه شکارممنوع است که درمجموع بالغ‌بر ۵۰۰ هکتار این مناطق وسعت دارند. همچنین این استان دارای یک زیستگاه تالابی است. درمجموع استان اصفهان دارای دو میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار مناطق تحت مدیریت و شکارممنوع دارد.
چندگونه از حیات‌وحش استان در معرض خطر انقراض هستند؟
استان اصفهان حدود ۲۵ گونه مختلف جزو گونه آسیب‌پذیر، کمیاب و نیز درخطر انقراض دارد. وقتی از سطح درخطر انقراض صحبت می‌شود، این موضوع به مواردی شامل تعیین طبقات حفاظتی و وضعیت گونه در فهرست قرمز نیازمند مطالعات علمی دقیق براساس متغیرهای مختلف ازجمله میزان جمعیت، نسبت‌های جنسی، نرخ کاهش، محدوده پراکنش، وسعت زیستگاه و تهدیدهای بالفعل گونه و زیستگاه آن و به‌ویژه میزان جمعیت و مشاهدات در دوره‌های زمانی ۱۰ ساله است و براساس نتایج و شاخص‌های مختلفی گفته می‌شود گونه موردنظر در چه سطح تهدید قرار دارد و آن‌گونه جانوری درخطر انقراض قرار دارد یا خیر؟ از گونه‌های شاخص حیات‌وحش کمیاب و در معرض خطر استان اصفهان می‌توان به یوزپلنگ آسیایی که به‌شدت در معرض انقراض بوده، پلنگ ایرانی، گونه‌های گربه شنی، سیاه‌گوش، گربه پالاس، شاهین، بالابان، هوبره و جبیر (غزال مینیاتوری) اشاره کرد.
یوزپلنگ در کدام منطقه اصفهان دیده شده است؟
وجود یوزپلنگ آسیایی درگذشته در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد نائین قطعی و تصویربرداری شده است و در مناطق دیگر از حاشیه زیستگاه‌های بیابانی استان اصفهان همچون پناهگاه‌های یخاب، کوه بزرگی و خارو امیدواریم یوزپلنگ ایرانی هنوز وجود داشته باشد؛ چراکه این مناطق جزو زیستگاه‌ها و گستره پراکنش تاریخی این گونه است و به دلیل شرایط زیستگاهی بکر، وجود طعمه، امنیت و وسعت بسیار زیاد احتمال کمی از بقای این‌گونه ارزشمند وجود دارد که نیازمند مطالعات و پایش‌های دقیق از جمله با روش دوربین‌گذاری تله‌ای است.
اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان غیر از منطقه عباس‌آباد به‌صورت مستند، نتوانسته ادامه این‌گونه را در دیگر مناطق فوق‌الذکر با تصویر اثبات کند اما ناامید نیستم؛ زیرا یوزپلنگ ایرانی گونه مختص زیستگاه‌های بیابانی دورافتاده است که چنین زیستگاه‌های گسترده در اصفهان وجود دارد و به مطالعات خود ادامه می‌دهیم.
خوشبختانه درنتیجه حفاظت مؤثر و تلاش‌های گسترده و بی‌وقفه حفاظتی و احیای زیستگاه و جمعیت طعمه طی دو دهه گذشته، وجود پلنگ در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد از هفت سال پیش تاکنون قطعی شده است و درحال‌حاضر در این منطقه جمعیت زادآور و پویایی از پلنگ ایرانی وجود دارد و در زمستان سال گذشته در منطقه قمصر و برزک کاشان حضور پلنگ ایرانی اثبات شد.
در دهه‌های گذشته کدام گونه از حیات‌وحش استان اصفهان منقرض‌شده است؟
برای اینکه اثبات شود که گونه‌ای از حیات‌وحش منقرض شده است باید آن‌گونه در طول چند دهه مشاهده نشود. گورخر آسیایی، گونه‌ای شاخص از حیات‌وحش که به‌صورت جمعیت‌های محلی در جغرافیای استان اصفهان بوده انقراض پیدا کرده، آخرین مشاهدات این‌گونه در زیستگاه‌های بیابانی استان اصفهان در شهرستان‌های نائین، اردستان، آران و بیدگل و اطراف تالاب گاوخونی مربوط به حدود ۴۰ تا ۵۰ سال پیش بوده است که به دلیل نبودن زیرساخت‌ها و نیروی حفاظتی از بین رفته است.
البته اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان طرحی مدنظر دارد که گورخر آسیایی را در زیستگاه‌های بیابانی استان اصفهان بتواند دوباره معرفی و احیا کند. طی ۳۰ تا ۵۰ سال گذشته برخی جمعیت‌های محلی از دیگر گونه‌ها هم حذف شده است که می‌شود می‌توان به حذف لکه‌ای آهو، قوچ و میش، کل و بز، پلنگ، سیاه‌گوش و یا گونه‌های دیگر در مقیاس محلی در برخی شهرستان‌ها اشاره کرد.
کدام گونه از حیات‌وحش استان اصفهان بیش از سایر گونه‌ها شکار غیرمجاز شده است؟
گونه‌های پستانداری که در استان بیشتر شکار غیرمجاز می‌شوند شامل گونه‌های آهو، قوچ و میش، کل و بز و جبیر می‌شود. خشکسالی‌ها رابطه مستقیمی با شکارهای غیرمجاز دارد، هرچقدر خشکسالی بیشتر باشد باعث می‌شود گونه‌های حیات‌وحش از مناطق امن و حفاظت شده، خارج و به مناطق دیگر بروند که همین امر باعث شکار مجاز آن‌ها می‌شود.
در گونه پرندگان وضعیت شکار غیرمجاز چگونه بوده است؟
از میان پرندگان هم کبک، تیهو، انواع باقرقره، کبوتر و هوبره بیشتر شکار غیرمجاز می‌شوند. برخی پرندگان شکاری مثل عقاب طلایی، شاهین، بحری و بالابان و پرنده هوبره هم با تهدید زنده‌گیری و قاچاق مواجه هستند.
برای کاهش تصادفات جاده‌ای و تلف شدن حیات‌وحش چه اقداماتی انجام شده است؟
تصادفات جاده‌ای و تلف شدن گونه‌های حیات‌وحش، واقعیتی انکارناپذیر است و در استان اصفهان به دلیل اینکه بسیاری از جاده‌های اصلی از داخل (بالغ‌بر ۲۲۰ کیلومتر) و حاشیه مناطق حفاظت شده (بالغ‌بر ۳۴۰ کیلومتر) می‌گذرند و شبکه گسترده‌ای از جاده‌ها از داخل مناطق شکارممنوع و یا زیستگاه‌های آزاد عبور می‌کند، شاهد تلف شدن قابل‌توجهی از گونه‌های حیات‌وحش در اثر تصادفات جاده‌ای هستیم اما به دلیل کمبود نیروهای پایش و حفاظت محیط‌زیست در استان اصفهان، شاهد تعدادی از گونه‌های حیات‌وحش تلف شده در اثر تصادفات جاده‌ای هستیم. این‌گونه‌ها شامل طیف متنوعی از گوشتخواران، سم داران، خزندگان و بعضی پرندگان هستند.
اداره کل محیط‌زیست استان ازلحاظ تجهیزات زنده‌گیری حیوانات، نیروی انسانی و دامپزشکان متخصص حیات‌وحش چه وضعیتی دارد؟
ازنظر زیرساخت‌ها و تجهیزات ضروری حفاظتی، زنده‌گیری و تیمارداری حیات‌وحش در مواقع اضطرار و هم ازنظر نیروی متخصص و آموزش‌دیده زنده‌گیری و تیمارداری با توجه به گستره پهناور استان و مسافت‌های طولانی با کمبودهای جدی روبه‌رو هستیم؛ حتی این اداره کل در تجهیزات نوین حفاظتی همچون پرباد، دوربین‌های پایش آنلاین با کمبودها و فقر بسیاری مواجه است.
اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان برای تهیه و خرید این وسایل، درگذشته اقداماتی صورت داده و در سال‌های اخیر تلاش کرده که نیازها را فهرست کند و به دنبال تهیه تجهیزات باشد؛ البته سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز تقویت استان‌ها را در این زمینه در دستور کار جدی قرار داده تا با تأمین اعتبار و تهیه اقلام ضروری و توسعه آموزش، ضریب آمادگی‌های لازم برای دور کردن حیات‌وحشی که به هر دلیل به سکونت‌گاه‌ها نزدیک یا وارد می‌شود را داشته باشد و زنده‌گیری در مواقع اضطرار بدون آسیب به گونه‌ها به‌طور مؤثر انجام پذیرد و از هر آسیب احتمالی به مردم پیشگیری شود.
اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان در حوزه تجهیزات زنده‌گیری همچون سلاح‌های بیهوشی و قفس زنده‌گیری با محدودیتی جدی روبه‌رو است و درحال‌حاضر یک اسلحه و چند بلوپایپ وجود دارد که با توجه به گسترده و پراکندگی جغرافیای استان این تعداد تجهیزات جوابگوی کل استان نیست.
با عنایت به اینکه سفر ریاست محترم‌جمهور به استان اصفهان در پیش خواهد بود نیز نیازهای محیط‌زیستی استان اصفهان احصا و جمع‌بندی شده است؛ یکی از مهم‌ترین نیازهای زیست‌محیطی استان در حوزه محیط طبیعی و تنوع زیستی، تخصیص اعتبارات مناسب برای ایجاد و تکمیل زیرساخت‌های حفاظتی سطح استان ازجمله پاسگاه‌های محیط‌بانی، خودرو و تجهیزات مراقبتی از زیست‌بوم‌ها است.
برای کنترل بیماری طاعون نشخوارکنندگان در زیستگاه‌های استان چه اقداماتی انجام شده است؟
طاعون نشخوارکنندگان کوچک که PPR هم شناخته می‌شود، بیماری مشترک بین حیات‌وحش و دام است و گونه‌های حیات‌وحش که به این بیماری حساس هستند، شامل کل و بز وحشی است. البته امکان مبتلا و شیوع در قوچ و میش و آهو هم به نسبت بسیار کمتر وجود دارد. طاعون نشخوارکنندگان بیماری است که احتمال شیوع گسترده آن در هر منطقه‌ای وجود دارد. زمستان ۹۸ این بیماری در پارک ملی کلاه‌قاضی اصفهان گزارش شد و در سال ۹۹ این بیماری در کلاه‌قاضی گسترده‌تر شد و با تلفات زیادی از جمعیت کل و بز در این منطقه روبه‌رو بودیم.
علی‌رغم اقدامات مداخله‌ای که اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان برای کنترل و مهار بیماری طاعون نشخوارکنندگان داشت، اما به دلیل ماهیت کشندگی بالای این بیماری تلفات بالایی در گونه کل و بز در پارک ملی کلاه‌قاضی شاهد بودیم؛ به‌طوری که تلفات حداقل ۶۰۰ رأس کل و بز در این منطقه مستند. البته بیماری مهار شد و خوشبختانه سال گذشته تلفاتی از این بیماری در پارک کلاه‌قاضی گزارش نشد.
در پارک ملی و پناهگاه حیات‌وحش «قمیشلو» سال گذشته چند مورد از تلف شدن مشکوک به بیماری گوسفند وحشی در اثر این بیماری مشاهده شد که با همکاری‌های دامپزشکی و نمونه‌برداری‌های لازم، شیوع طاعون اثبات شد اما خوشبختانه این بیماری تلفات انگشت‌شماری داشت و مهار شد.
وضعیت استان در بحث آنفولانزای پرندگان چگونه است؟
در زیستگاه‌های طبیعی استان اصفهان در دو سال اخیر، ثبتی از آنفولانزای فوق حاد پرندگان در گونه پرندگان وحشی گزارش نشده است.
نظر شما