به گزارش خبرنگار ایمنا، مصرف انواع دخانیات معضل بهداشتی فراگیری است که همه دنیا به نوعی با آن دست به گریبان است و طبق پیش بینی‌ها تا سال ۲۰۲۰ از هر سه مرگی که در افراد بالغ به وقوع می‌پیوندد یکی به دلیلی استعمال دخانیات خواهد بود. بنا بر گزارشی که توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده، در سال ۲۰۱۵ میزان مرگ و میر مرتبط با دخانیات، ۴.۶ میلیون نفر بوده که این تعداد تا سال ۲۰۳۰ به ۸.۳ میلیون نفر خواهد رسید.
در میان روش‌های مختلف مصرف دخانیات، قلیان یک از مهم‌ترین ها است که برای استفاده توتون به کار می‌رود، هند، ترکیه و ایران اولین کشورهای استفاده کننده از قلیان هستند و مصرف آن در بسیاری از کشورهای جهان به خصوص در خاورمیانه و آفریقا رواج دارد.
در حالی که در سال‌های نه چندان دور، مصرف قلیان مختص بزرگسالان و به ویژه مردان مسن بوده، امروزه به نظر می‌رسد این پدیده به طور شگفت آوری احیا شده و در بین جوانان و حتی نوجوانان پسر و دختر محبوبیت یافته و به طرز چشمگیری مصرف می‌شود.
تفریح و سرگرمی یکی از دلایلی که جوانان را به سمت کشیدن قلیان سوق می‌دهد، است. وقتی از برخی از افرادی که به کشیدن قلیان اقدام می‌کنند می‌پرسیم چه شد که به قلیان کشیدن روی آورده‌اید، در جواب می‌گویند که دفعه اول صرفاً به خاطر تفریح با دوستان و به درخواست آن‌ها بود و کم کم به یک عادت تبدیل شد و الان بخشی از زندگی ما شده است.
این مشکل را می‌توان به عدم نظارت کافی خانواده‌ها بر جوانان خود ارتباط داد، چرا که با نبود نظارت و کنترل از سوی والدین بر فرزندان، نشست و برخاست با دوستان اجتماعی و کسانی که هیچ شناختی از آن‌ها وجود ندارد، می‌تواند زمینه ساز انحراف در جوانان و کشیده شدن آن‌ها به بیراهه شود.
دود قلیان کمتر از دود سیگار ضرر دارد؟
قلیان به شکل ابزاری برای دورهم آمدن و گذران وقت آزاد در سال‌های اخیر شیوع پیدا کرده و این ابزار در طول سالیان درازی در جامعه ایران و بسیاری از کشورهای عربی رواج داشته است. قلیان، در ایران همانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، یکی از وسایل تفریح رایج محسوب می‌شود که برای حذف آن از اماکن عمومی و قهوه‌خانه‌های سنتی تلاش‌های متعددی انجام شده است؛ اما تاکنون موفق نبوده‌اند.
استفاده از قلیان در حالی هر روز گسترده‌تر از قبل می‌شود که یک پک از قلیان، دودی معادل یک پاکت سیگار وارد ریه مصرف کنندگان می‌شود. از سوی دیگر بیشتر سیگاری‌ها به طور معمول ۱۰ نخ در روز دود می‌کنند که موجب استنشاق ۵ لیتر دود می‌شود؛ در حالی است که مصرف‌کنندگان قلیان در هر نوبت استفاده از قلیان، حدود ۱۷۰ پُک می‌زنند که هر پک کوچک به طور متوسط حاوی ۱۵۰ میلی‌لیتر و یک پک عمیق، موجب فروبردن یک لیتر دود می‌شود.
پژوهش‌ها حاکی از آن است که استفاده از قلیان، در کشورهای شرقی از دیرباز به صورت یک روش سنتی برای مصرف تنباکو شناخته شده است، اما مصرف آن در ۲۰ سال اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است.
محبوبیت قلیان به خصوص در سنین نوجوانی در حال افزایش است و آن را به شکل رفتاری اجتماعی و سرگرم کننده می‌دانند. اوقات فراغت، از جمله مسائلی است که به قوی‌ترین شکل با مصرف قلیان در نوجوانان و جوانان ارتباط دارد و بیشتر افراد برای سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت‌شان قلیان می‌کشند.
جامعه‌شناسان تاکید دارند که بسیاری از افراد مصرف کننده قلیان، بر این باورند که دود قلیان کمتر از دود سیگار ضرر دارد؛ در حالی که ثابت شده دود قلیان مخلوطی از ۴۰۰۰ نوع ماده شیمیایی است که با بیش از ۴۰ نوع ماده سرطانی ترکیب می‌شود.
نیکوتین خون افرادی که هر روز قلیان می‌کشند، مانند خون افرادی است که روزانه ۱۰ نخ سیگار استفاده می‌کنند. همچنین مرگ‌های ناشی از مصرف دخانیات، ۴/۶ میلیون نفر در سال ۲۰۱۵ بوده است و تا سال ۲۰۲۰، دخانیات عامل یک مرگ از هر سه مرگ افراد بالغ خواهد بود.
خطر مرگ و میر در مصرف کنندگان دخانیات
تحقیقات نشان می‌دهد خطر مرگ و میر در مصرف کنندگان دخانیات ۸۰-۹۰ درصد بیشتر از افرادی است که این مواد را استعمال نمی‌کنند. همچنین آخرین بررسی کمیته مبارزه با استعمال دخانیات وزارت بهداشت درمان و علوم پزشکی نشان می‌دهد که در حال حاضر ۱۵ درصد از جوانان کشور، به طور مستمر قلیان مصرف می‌کنند که به دلیل دسترسی آسان به آن، احتمالاً سراغ دیگر مواد دخانی هم خواهند رفت.
این آمار به این دلیل نگران کننده است که جامعه کنونی ایران، قلیان را به شکل وسیله‌ای برای تفریح استفاده می‌کند. سازمان بهداشت جهانی علت افزایش استفاده از قلیان در نوجوانان و جوانان را با درک اشتباه آنان در بی ضرر بودن مصرف قلیان نسبت به سایر روش‌های مصرف تنباکو مرتبط دانسته است.»
محققان در ارتباط با مضرات مصرف قلیان، اظهار کردند مصرف قلیان با افزایش خطر ابتلاء به سرطان دهان، سرطان معده و سرطان مری، سرطان ریه، کاهش عملکرد دستگاه تنفسی و کاهش باروری ارتباط دارد. مصرف قلیان، جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز دارد.
کشیدن قلیان، ریشه در آداب و فرهنگ مردم دارد و به صورت نشانه‌ای از حرکت اجتماعی در نشست‌های مردم، اعم از دوستان و اهل فامیل پذیرفته شده است. عواملی چون ارزانی نسبی، دسترسی آسان و نداشتن فعالیت‌های آموزشی برای مقابله با آن نیز بر مساعد شدن وضعیت استفاده از قلیان دامن زده است. بسیاری از افراد هزینه کشیدن قلیان را کمتر از سیگار می‌دانند و این خود، به گرایش گروهی از افراد منجر شده است که سیگار را ترک و قلیان را با آن جایگزین می‌کنند.
دلایل مصرف قلیان در بین پسران جوان
مصرف قلیان، به صورت یک ناهنجاری چند دامنه، هم از محیط و گستره زندگی روزمره همراه با ناهنجاری تأثیر می‌پذیرد و هم رفتارهای چندگانه مخاطره آمیز و ناهنجار را به دنبال دارد. در میان زمینه‌های مختلف بررسی شده، "دسترسی به قلیان" از مهم‌ترین دلایل مصرف آن در بین پسران جوان است و این دسترسی عمدتاً از سه طریق شامل: نخست از طریق خانواده، دوم دوستان و آشنایان و سپس قهوه خانه‌های موجود در محل زندگی اتفاق می‌افتد.
خانواده، نخستین و اصلی‌ترین زمینه‌ای است که به آشنایی و گرایش افراد با قلیان منجر می‌شود. اعتیاد پدر و مادر و مصرف قلیان به دست آن‌ها بر گرایش فرزندان به مصرف قلیان بسیار اثر دارد؛ به طوری که به جز پدر و مادر، سایر اعضای خانواده از جمله برادر و خواهر بزرگ‌تر نیز بر این گرایش بسیار تأثیر دارند.
تحقیقات نشان می‌دهد دوستان، عامل دیگری هستند که جوانان به آن اشاره کرده‌اند و آن‌ها را عامل مهمی در گرایش به قلیان می‌دانستند. جوانان، به ویژه افرادی که از نظارت خانواده و پدر و مادر دور هستند و در زمان دوری از خانواده به قلیان گرایش پیدا کرده‌اند، عامل اصلی گرایش به آن را دوستان می‌دانستند.
زمینه مهم دیگر، قهوه‌خانه‌هایی است که مکان اصلی مصرف قلیان هستند، جوانان به دلیل داشتن وقت آزاد و نداشتن شغل و درآمد مناسب، برای پر کردن اوقات فراغت به چنین مکان‌هایی رفت و آمد می‌کنند. کمبود امکانات ورزشی و تفریحی سالم و مناسب، در کنار افزایش بیش از حد قهوه‌خانه ها عامل اساسی در روند گرایش بیشتر جوانان به قلیان است.
بنابراین مصرف قلیان، فعالیت اجتماعی از نوع دورهمی است، بسیاری از پسران مصرف کننده قلیان، به خود قلیان زیاد علاقه ندارند و از بسیاری از زیان‌های آن آگاه اند و حتی جنبه‌های فیزیولوژیک و عصبی آن نیز برای‌شان مهم نبوده است. به نظر می‌رسد آن‌ها بیشتر به دنبال آن هستند تا از این طریق و به بهانه قلیان کشیدن، با دوستان خود دور هم باشند، به عبارت دیگر، قلیان از لحاظ اجتماعی و فرهنگی ابزاری برای دور هم آمدن و فراهم کردن فضایی برای گفتگو و ابراز وجود جمعی است.
نظر شما